مکث اقتصاد زیرسایه برجام؛ توپ در زمین ایران یا غرب؟

دیدارنیوز: عصر روز جمعه، تیم مذاکره‌کننده ایران پس از چند روز مذاکره وین را به مقصد تهران ترک کرد تا بار دیگر دو طرف بدون رسیدن به نتیجه نهایی، مذاکرات را به پایان برسانند.

در ساعات پایانی مذاکرات برخی منابع غربی اعلام کردند که متن مذاکرات نهایی شده و در صورتی که ایران تصمیم سیاسی خود را بگیرد، آمادگی برای بازگشت به برجام وجود دارد. حتی مقامات امریکایی گفتند که با متن ارایه شده از سوی اروپا موافق هستند و در صورت موافقت ایران، آماده احیای فوری توافق هسته‌ای هستند. با این وجود طرف ایرانی اعلام کرد که آنچه از آن به عنوان متن نهایی یاد می‌شود، پیشنهاد‌های اتحادیه اروپاست و هیچ متن قطعی و نهایی در این زمینه وجود ندارد.

به این ترتیب این دور از مذاکرات در وین نیز در حالی به پایان رسیده که دو طرف هیچ حرف قطعی از به نتیجه رسیدن یا نرسیدن مذاکرات نزده‌اند و همین موضوع سرنوشت نهایی برجام و البته اقتصاد ایران را با ابهام مواجه کرده است. بر اساس گزارش رسانه‌ها و اظهارات مقامات حاضر در مذاکرات، موضوعی که بیشتر از همه در این دور مورد تاکید و توجه قرار گرفت، سوالات پادمانی میان ایران و آژانس است که از سه سال پیش از سوی رژیم صهیونیستی با طرح ادعا‌هایی که از سوی ایران رد و جعلی اعلام شده، مطرح شده است. در طی این سه سال موضوعات و سوالات آژانس از ایران حول چهار مکان شکل گرفت. مکانی در ورامین، دیگری در تورقوزآباد نزدیکی تهران، سایتی در مریوان یا آباده و آزمایشگاه جابربن حیان که در مورد آخر موضوع ظاهرا میان ایران و آژانس حل شده است. با این حال سوالات آژانس درباره سه مکان دیگر به وجود همکاری و حسن نیت ایران هم چنان از سوی آژانس لاینحل مانده است.

بر اساس بیانیه مشترک میان ایران و آژانس در تاریخ ۵ مارس ۲۰۲۲، ایران حسن نیت خود را در تعامل با آژانس با ارایه اطلاعات فنی دقیق نشان داد. ایران اجازه بازرسی از این مکان‌ها را صادر کرد. انتظار این بود که آژانس نیز با رویکردی مستقل، بی‌طرفانه و حرفه‌ای، اقدامی سازنده و واقع بینانه در جهت عادی‌سازی موضوعات پادمانی که به اذعان خود آژانس به هیچ‌وجه درباره این سوالات نگرانی اشاعه‌ای ندارد، صورت دهد، اما این اتفاق نیفتاد و در میان مذاکرات ایران و آژانس و برخلاف بیانیه مشترک فوق، سه کشور اروپایی با چراغ سبز امریکا و اسراییل مسیر تشدید فضا و تصویب قطعنامه علیه ایران را در پیش گرفتند که با واکنش جدی ایران مواجه شد.

بر خلاف رویه‌ای که در مذاکرات ۲۰۱۵ بر سر برجام وجود داشت و پرونده مطالعات ادعایی (PMD) که در چارچوب مذاکرات سیاسی و فنی و با تایید قطعنامه ۲۲۳۱ حل و فصل شد یعنی قبل از هرگونه توافق نهایی نیز پرونده سوالات آژانس درباره سوالات باقی مانده از گذشته نیز حل شد، این‌بار کشور‌های اروپایی، امریکا و نیز آژانس بر این نظرند که سوالات پادمانی درباره سه مکان در چارچوب مذاکرات برجامی نیست چرا که بعد از اجرای برجام این سوالات طرح شده‌اند و باید مستقل از مذاکرات سیاسی در وین مورد بررسی قرار گیرد و به این مذاکرات گره نخورد.

در مقابل ایران، با توجه به تجربه طولانی بهانه‌گیری‌ها و سنگ اندازی‌های کشور‌های اروپایی و امریکا طی بیش از دو دهه به واسطه آژانس، خواستار حل و فصل سوالات آژانس پیش از هرگونه توافق احتمالی برای بازگشت به برجام است تا به این شکل ضمانت اجرای برجام افزایش یابد.

نکته قابل توجه در این مقطع این است که آژانس همراهی و حسن نیتی که قبل از سال ۲۰۱۵ در زمان یوکیا آمانو داشت را در زمان مدیریت رافائل گروسی ندارد. با وجود اینکه ایران دسترسی‌های لازم برای بازدید از مکان‌های مورد نظر به علاوه اطلاعات تکمیلی را در اختیار آژانس قرار داده است و برای آژانس محرز است که آلودگی این مکان‌ها به اورانیوم مربوط به سال‌های ۲۰۰۳ به قبل است، اما اصرار به دریافت اطلاعات و دسترسی‌های فراتر خارج از تعهدات پادمانی ایران است. اساسا این آژانس است که برای اثبات ادعای خود درباره این مکان‌ها اسناد معتبر ارایه کند نه اینکه ایران در رابطه با این اسناد و ادعا‌های نامعتبر از خود دفاع کند.

به این ترتیب بر خلاف ادعای کشور‌های غربی، چیزی به عنوان متن نهایی توافق وجود ندارد و باید دید دو طرف در این رابطه چه تصمیمی خواهند گرفت. سخنگوی کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها در مجلس تاکید کرد: زمان آن رسیده که امریکا و کشور‌های اروپایی از حرف زدن دست برداشته و برای تعهدات خود تضمین اجرایی دهند. آنچه که در مذاکرات قبل بوده و در مذاکرات این روز‌ها نیز مشخص است این بوده که همواره ایالات متحده امریکا به دنبال منافع ملی خود بوده و به هیچ‌وجه احترام متقابل در مذاکرات نداشته و امروز هم ندارد. آن‌ها امروز می‌بینند که ایران با تمام توان پیش می‌رود و ارتباط با شرق برقرار کرده است. حال صرفا می‌خواهند برجام را حفظ کنند.

وی در ادامه اظهار کرد: جمهوری اسلامی به دنبال حفظ منافع ملی خود بوده و ما صرفا حق و حقوق ملت ایران را دنبال می‌کنیم. ایران هیچ موقع از مذاکرات دست نکشیده است، اما امریکایی‌ها باید تضمین دهند که تعهدات خود را اجرایی خواهند کرد. آنچه که امریکایی‌ها در حرف و شعار می‌گویند با آنچه که در عمل انجام می‌دهند متفاوت است. اعتماد به دشمنی که بیش از ۴۰ سال دشمنی کرده و حتی امروز نیز پذیرای قدرت و اقتدار ایران نبوده و به مردم ایران نیز احترام نمی‌گذارد کار ساده‌ای نیست. نماینده مردم طالقان، ساوجبلاغ، نظرآباد و چهارباغ در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: باید حق و حقوق ملت ایران در موارد مختلف به ویژه در بحث تحریم‌ها احیا شود. ما شاهد بودیم که در حین مذاکرات مجددا تحریم علیه ما تعیین می‌کنند. چه تضمینی وجود دارد که امریکا و کشور‌های اروپایی تعهدات و مسائلی را که به زبان می‌آورند در عمل اجرایی کنند. باید در این زمینه تعهد بدهند. وی در ادامه تاکید کرد: نظام جمهوری اسلامی از مذاکرات عقب‌نشینی نکرده است و امروز توپ در زمین امریکا و کشور‌های اروپایی است. ایران آنچه را که باید انجام داده است. سیاست‌گذاری‌های نظام جمهوری اسلامی مدافع بشریت است.

از آنجا که امروز کشور‌های اروپایی مشکل انرژی پیدا کرده‌اند و از سوی دیگر قدرت ایران اسلامی و ارتباط آن را با شرق می‌بینند مواردی را مطرح می‌کنند، اما هیچ تضمینی هم ارایه نمی‌کنند. بعضا بهانه‌هایی نیز مطرح می‌کنند که اصلا موضوعیت ندارد. فشار‌هایی که امروز بر مردم فلسطین وارد شده و کشتار‌هایی که رژیم غاصب صهیونیستی علیه کودکان و مادران مظلوم انجام می‌دهد حاکی از تلاش ایالات متحده برای حفظ منافع رژیم صهیونیستی است. در شرایطی که با هر دور مذاکره هسته‌ای در دولت روحانی، اقتصاد به این اتفاقات واکنش مثبت نشان می‌داد، اما طولانی شدن روند مذاکرات در ماه‌های گذشته باعث شده اقتصاد ایران برای دورانی طولانی در یک مکث و تامل باقی بماند، بازار‌ها نسبت به مذاکرات واکنش خاصی نشان نمی‌دهند و عملا بسیاری از خریداران و فروشندگان در انتظار نهایی شدن نتیجه مذاکرات هستند، موضوعی که طولانی شدن آن خود به آسیبی جدید برای اقتصاد ایران منجر خواهد شد.

منبع: روزنامه تعادل