آمریکا، روسیه، اسراییل، ترکیه و حتی ایران در دو دهه اخیر برای حفظ امنیت داخلی با مخالفان در منطقه جنگیده‌اند. سیاستی که اگر چه در صندوق رای محبوبیت می‌آورد، اما بحران انسانی را هم به دنبال دارد.
دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: هفته پیش هنوز جوهر امضای توافق‌نامه سه‌جانبه تهران خشک نشده بود که جنگنده‌های اسراییلی در بمباران یک انبار مهمات در حومه دمشق سه سرباز سوری را از پای درآوردند و منطقه توریستی «پَرخی» در شمال عراق با گلوله‌های توپ مورد هدف قرار گرفت. دو نشانه کوچک از بحرانی که تنها نوک قله‌اش از آب بیرون آمده و قرار نیست با نشست‌های چند جانبه حل و فصل شود. عراق عامل این حملات را ارتش ترکیه اعلام کرد و هزاران شهروند این کشور چند ساعت بعد در برابر سفارت ترکیه در بغداد با نیرو‌های امنیتی درگیر شدند. مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه هم بلافاصله با محکومیت کشتار غیرنظامیان در دهوک، مسئولیت آن را به سمت "پ‌ک‌ک" چرخاند و از آمادگی کشورش برای تحقیق بین‌اللملی در این باره خبر داد.
هرچند نیرو‌های مستقل و بین‌اللملی، چون "جنین پلاسخارت" نماینده ویژه سازمان ملل در امور عراق همچنان آنکارا را مسئول این گلوله باران می‌دانند. بعد هم شورای امنیت بدون نام بردن از طرفی، حفظ تمامیت ارضی کشور‌ها را خواستار شد، مجموعه‌ای از واکنش‌های تکراری که معمولا پس از هر عملیات نظامی در عراق برای چند روز به سر تیتر رسانه‌ها مبدل می‌شود و سپس تا حمله بعدی ناپدید می‌شود. روابط دولت‌ها در خاورمیانه هم آنچنان در هم گره خورده که تقریبا هیچ موضع واضحی دیده نمی‌شود چه آنکه سخنگوی وزرات خارجه ایران در واکنش به این حملات با حمایت از حق حاکمیت عراق، تروریسم را مشکل مشترک سه کشور ایران، ترکیه و عراق دانست.
فایل صوتی این مطلب را اینجا بشنوید
در دهه ۸۰ میلادی با بالا گرفتن نبرد نیرو‌های "پ‌ک‌ک" و دولت ترکیه و پناه گرفتن گردان‌های جدایی‌طلبان در کوه‌های مرزی دو کشور، عراق طی یک پیمان مشترک با حضور نیرو‌های نظامی ترکیه در عمق ۲۰ کیلومتری خاکش موافقت کرد. حالا حدود صد مقر نظامی و چهار هزار نیروی مسلح ترکیه در مرز کشور عراق مستقر هستند. منطقه کوهستانی که اکثر ساکنان بومی آن از حامیان سنتی گروه‌های کُرد بوده و برخورد‌های گاه و بیگاه دو طرف به یک بحران دائمی مبدل شده است.
در داخل ترکیه، اما تقریبا به جز حزب دموکراتیک خلق‌ها که پایگاه سیاسی نیرو‌های کرد است بقیه احزاب و گروه‌ها از عملیات‌های نظامی در عراق حمایت می‌کنند. اردوغان هم که در چند سال اخیر به لطف پهپاد‌های بایراکتار تسلط هوایی خوبی به مناطق مرزی یافته از این حمایت یک‌پارچه داخلی در جهت تقویت جایگاه دولتش در افکار عمومی استفاده می‌کند. چه آنکه بهار امسال در عملیات "قفل پنجه" ارتش ترکیه، ارتباط میدانی نیرو‌های "ی پ گ" در شرق سوریه را با گردان‌های "پ ک ک" در کوه‌های قندیل قطع کرد. رشته عملیات‌هایی که از سال ۲۰۱۶ علی‌الرغم مخالفات‌های گسترده بین‌اللملی با قدرت و شدت بیشتری ادامه یافته و شعاع حرکتی مخالفان مسلح در مناطق مرزی را کم کرده است.
اما همین تحرکات نظامی، عامل اصلی ناامنی مناطق مرزی و کوچ هزاران شهروند سوری و عراقی به سمت شمال و جنوب هم هست. مسئله‌ای که اتفاقا به یکی از بحران‌های انسانی خاورمیانه مبدل شده و ترکیه در موقعیتی عجیب یکی از بانیان و قربانیان آن به حساب می‌آید؟!
البته در این میان نقش بی‌دولتی در بغداد شاید مهم‌ترین دلیل ادامه این نا‌امنی‌های مرزی باشد. وضعیتی که ترکیه در دهه ۹۰ و ۸۰ به آن دچار بود و گروه‌های مسلح نه تنها در شرق و جنوب شرق کشور که حتی در شهر‌های مهمی، چون استانبول دست به عملیات نظامی می‌زدند. اما با قدرتمند شدن دولت مرکزی در دهه‌های اخیر و گسترش دامنه نفوذ نیرو‌های مسلح، سالهاست ناامنی‌ها به آن سوی مرز‌ها انتقال یافته و عراق هم، چون دو دهه اخیر، حتی از عهده برقراری امنیت منطقه سبز بغداد برنمی‌آید. به همین دلیل ترکیه ترجیح داده کنترل دو سوی مرز‌ها را خود برعهده بگیرد.
عملیات‌های به اصطلاح «پیش‌دستانه» که سابقه طولانی در خاورمیانه دارد. چه آنکه آمریکا، روسیه، اسراییل، ترکیه و حتی ایران در دو دهه اخیر برای حفظ امنیت داخلی با مخالفان در این سرزمین‌ها جنگیده‌اند. سیاستی که اگر چه در صندوق رای محبوبیت می‌آفریند، اما بحران‌های بزرگ انسانی و حقوق بشری را هم به دنبال دارد. مثلا در حمله اخیر به شمال عراق تمامی قربانیان غیرنظامی و توریست بوده‌اند. حالا هم پس از گذشت چند روز این حملات همه طرف‌ها با محکوم کردن یکدیگر، تنها موج تازه‌ای به نفرت در خاور میانه می‌افزایند. چند وقت بعد هم سیاستمداران در نشستی چند جانبه بر راه حل‌های دیپلماتیک تاکید خواهند کرد. دور باطلی که یک قرن است که در خاورمیانه می‌چرخد.
*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه
