پس از قتل جمال خاشقجی در استانبول، روابط بین ترکیه و عربستان سعودی دچار تشنج شدیدی شد و برای مدتی در بالاترین سطح دیپلماتیک جدال لفظی و اتهام زدن به وجود آمد. با این حال به نظر می‌آید در سیاست دشمنی‌ها ابدی نیستند.
دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: بن سلمان این هفته مهمان اردوغان بود. دیداری گرم و رسمی که از پایان یک دهه جنگ پیدا و پنهان ترکیه و عربستان خبر میدهد. موضوع یادداشتم اما، نه روابط پر فراز و نشیب این دو قدرت منطقه‌ای، که بررسی یک پرونده ای خونین است. قتل جمال خاشقچی در ترکیه!! ستون نویس روزنامه واشنگتن‌پست که برای تکمیل مدارک ازدواج با نامزدش حاتیجه چنگیز به کنسولگری عربستان در استانبول رفت و برای همیشه ناپدید شد. جنایتی خونین، پر مخاطره و عجیب که پیگیری آن بیش از هر چیز مدیون اختلافات دامنه‌دار عربستان و ترکیه در آن دوران بود و امروز به بهانه ورود بن سلمان به ترکیه به آن نگاهی دوباره می‌اندازم.
جمال خاشقچی نوشتن را از روزنامه المدینه آغاز کرد. انتقادات تند و تیزش از تصمیمات تک‌نفره خاندان سلطنتی و اصلاح ناپذیری قوانین، مقاله‌های او را به یکی از پرمخاطب ترین مطالب روزنامه‌های عربستان مبدل کرد و وقتی در سال ۲۰۰۹ به الوطن پیوست از مهمترین روزنامه‌نگاران کشور بود. با آغاز بهار عربی و حمایت خاشقچی از موج دموکراسی‌خواهی در خاورمیانه، فشارها بر او افزایش یافت. سرشاخه‌های اخوان المسلمین در شمال آفریقا و اطراف مدیترانه سر بر آورده بودند و حاکمان حاشیه خلیج فارس از انتشار این موج به کشورهایشان هراس داشتند. خاشقچی پس از اخراج از الوطن به روزنامه الحیات رفت و این بار انتقاداتش از کودتای نظامی علیه مُرسی در مصر و حمله نظامی به یمن بارها سانسور شد و بالاخره به آمریکا مهاجرت کرد. حالا دیگر نوشته‌های او با ایجاد یک جبهه جهانی علیه دولت عربستان برای شاهزاده جوان غیر قابل تحمل بود.
فایل صوتی این مطلب را اینجا بشنوید
درحالی که حدود چهار سال از حادثه خاشقچی میگذرد، هنوز مشخص نیست که نیروهای امنیتی عربستان با چه استدلالی استانبول را برای قتل روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست انتخاب کرده‌اند. شهری که پس از حملات تروریستی ۲۰۱۶ داعش و حضور پر رنگ مخالفان مسلح، وجب به وجب با دوربین های مداربسته کنترل می‌شود و اتفاقاً جمال خاشقچی به دلیل رابطه نزدیک با رهبران عدالت و توسعه در تور محافظتی میت (سازمان امنیت ترکیه) قرار داشته است. چند ساعت پس از حادثه خبرنگاران و شبکه‌های خبری کنسولگری عربستان را به سر تیتر اخبار بردند. مدارک اداری، فیلم دوربین‌ها و شنودهای تلفنی به صورت مداوم به رسانه‌های رسمی درز پیدا می‌کرد و فشار دولت عربستان به ترکیه برای مسدود کردن پرونده بی‌نتیجه بود. چند هفته بعد در حالی که قتل جمال خاشقچی به یک بحران تمام عیار بین المللی برای دولت سعودی مبدل شده بود بالاخره عربستان از مرگ اتفاقی او در اثر مشاجره با ماموران کنسولگری خبر داد. اما دولت ترکیه نمی خواست شهرهای توریستی‌اش به پاتوق تسویه حساب‌های سیاسی خاورمیانه بدل شود و بنابراین با انتشار شنودهای داخل کنسولگری از ارتباط دولت عربستان و تیم ترور پرده برداشت. اردوغان در یک سخنرانی عمومی از قتل برنامه‌ریزی شده خاشقچی به دستور بالاترین مقام های سعودی نام برد و در مقاله ای برای واشنگتن پست نوشت تلاش‌های ترکیه باعث برملا شدن یک جنایت دولتی شد.
با متشنج شدن روابط دو کشور نه تنها سرمایه گذاری اقتصادی که حتی ورود اتباع عربستان به ترکیه ممنوع شد. سازمان سیا و میت در یک پروژه مشترک انگشت اتهام را به سمت محمد بن سلمان گرفتند. با حمایت افکار عمومی، احزاب مخالف، رسانه ها و البته کشورهای غربی ده‌ها مظنون عربستانی به صورت غیابی به زندان های طویل‌المدت محکوم و در مقابل عربستان از تحریم کالاهای ساخت ترکیه خبر داد. اما طوفان تورم همه برنامه ها را نقش بر آب کرد. انجمن صادرکنندگان ترکیه به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم و قدیمی اسلام گرایان به صورت رسمی، درخواست یافتن راهی برای حضور دوباره در عربستان را به ریس جمهور ارائه کرد. قوه قضاییه ترکیه که منتقدان نسبت به استقلال آن در چند سال اخیر انتقادهای فراوانی را وارد می دانند بالاخره بهار امسال در رای عجیب پرونده خاشقچی را به دلیل عدم حضور متهمان به عربستان عودت داد تا به قول احمد داوود اوغلو نخست وزیر اسبق و منتقد کنونی دولت، بررسی پرونده قتل به قاتلان واگذار شود. گردشی ۱۸۰ درجه در پرونده سیاسی اردوغان که حالا دستمایه تمسخر مخالفان او شده است. چه آنکه "کارار" روزنامه مخالف دولت در واکنش به خبر حضور بن سلمان در ترکیه تیتر زد "قاتل به محل جنایت بازگشته است!"
به هرحال در شرایطی که بحران اقتصادی و کاهش ارزش لیر بلای جان اردوغان شده و قیمت خرده فروشی مواد غذایی و مسکن در شرایط بحرانی است یک کمک ۱۰ میلیارد دلاری از سمت جنوب می‌تواند بخشی از مصائب کشور را التیام ببخشد و راه کالاهای ترکیه به مقصد بازارهای جذاب جده، مکه و مدینه را باز کند. حتی اگر این راه پر از چالش‌های حقوق بشری و انسانی برای رجب طیب اردوغان باشد. همانگونه حاتیجه چنگیز دیروز در توییتر نوشت: روابط دیپلماتیک نمی‌توانند به «بی‌عدالتی و بی‌انصافی» مشروعیت ببخشند.
*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه
