جایزه "سینا"ی ایرانی تنها جایزه یونسکو درحوزه اخلاق علمی

دیدارنیوز ـ دکتر احمد پاکتچی در افتتاحیه "سال بین‌المللی علوم پایه برای پیشرفت پایدار"، با اشاره به سابقه تصویب نامگذاری سال ۲۰۲۲ به عنوان سال جهانی علوم پایه در کنفرانس عمومی یونسکو در سال ۲۰۱۹، افزود: کشور و دانشمندان ما منتظر چنین مصوبه‌ای نبودند و از سال‌های قبل حرکت در این حوزه آغاز شده است و هم دانشمندان، هم مقامات کشور و هم اسناد فرادستی کشور به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته اند.

وی با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت علوم پایه از سال ۸۷، اظهار کرد: در سند تحول راهبردی علم و فناوری کشور که در سال ۸۷ تدوین شد و از سوی وزارت علوم به تصویب رسید، نکته‌ای را تحت عنوان اهمیت علوم پایه به عنوان علم توانمندساز داریم و در آن بحث از این است که باید به تجارب بشری و تعامل فعال با محیط جهانی ارج نهیم و در این راستا حرکت کنیم و علوم پایه به عنوان علم توانمندساز از آن زمان مورد تاکید در کشور بوده است.

پاکتچی اضافه کرد: همچنین در سال ۸۹ در نقشه جامع علمی کشور در راهبرد کلان ۱۳ موضوع تامین و تقویت آموزش و پرورش در حوزه علوم پایه آمده است، ضمن آنکه در راهبرد شماره ۵ سند جامع دانشگاه اسلامی در سال ۹۲ نیز به این مساله توجه شده است.

سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان آموزش علمی و فرهنگی ملل متحد – یونسکو، با اشاره به مسیر یونسکو در حوزه علوم پایه، اظهار کرد: علم یکی از ۵ شاخه اصلی فعالیت یونسکو از زمان تاسیس این سازمان، این امر مورد توجه بوده است، ولی نوع پرداختن این سازمان به علم به این صورت است که علوم کاربردی که مستقیما در رابطه با حل معضلات و مواجهه با چالش‌های روزمره بشر هستند را مورد توجه قرار داده است. تغییرات اقلیم و اقیانوس شناسی از جمله این حوزه‌ها هستند که نیازمند کار علمی هستند.

وی توجه به علوم پایه به عنوان توسعه پایدار را از دیگر رویکرد‌های یونسکو نام برد و ادامه داد: یونسکو به این نکته توجه دارد که صرفا توجه کردن به علوم کاربردی و نادیده گرفتن علوم پایه از آنچه که به عنوان پیشرفت یاد می‌شود، جلوگیری خواهد کرد و اندام علم را به اندام نامتناسب تبدیل خواهد کرد که امکان برداشتن گام‌های مهم را در آینده از علم سلب خواهد کرد؛ از این رو یونسکو در عرض توجهی که به علوم کاربردی دارد، علوم پایه را مد نظر داشته است.

پاکتچی، توجه یونسکو به علوم پایه را به ۳ دوره تقسیم کرد و یادآور شد: دوره اول مربوط به بدو تاسیس یونسکو است که بیشتر یک حرکت آغازین است و سیاست‌های کلانی را در آن دیده نمی‌شود. دوره دوم نیز از ۱۹۶۰ یعنی ۲۰ سال پس از تاسیس یونسکو است و دوره‌ای است که در آن یونسکو به دنبال آموزش علوم پایه به کشور‌های در حال توسعه است.

سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در یونسکو با بیان اینکه در این راهبرد این تلقی وجود دارد که در کشور‌های توسعه یافته به اندازه کافی در علوم پایه کار کرده اند و کشور‌های در حال توسعه نیازمند کمک در این زمینه هستند و یادآور شد: تاسیس ICTP (مرکز بین المللی فیزیک نظری عبدالسلام) نیز در همین راستا بوده، چرا که هدف تاسیس این مرکز گفته شده تربیت دانشمندانی برای کشور‌های در حال توسعه است.

وی دومین روند یونسکو در علوم پایه را از حدود ۲۰۰۵ دانست و گفت: در سال ۲۰۰۵ در حاشیه سی و سومین کمیسیون عمومی یونسکو، میزگرد وزیران کشور‌های عضو برگزار شد و تمرکز آن بر علوم پایه بود و کشور‌های عضو یونسکو به این نکته توجه کردند که علوم پایه در حوزه علم و پرداختن به علم نقش کلیدی و موثری دارد و در همان سال به عنوان دستاورد این میزگرد، برنامه‌های بین المللی علوم پایه در یونسکو تعریف شد و از آن زمان به بعد فعالیت خود را ادامه می‌دهد.

پاکتچی خاطر نشان کرد: در این موج بحث‌هایی مانند گسترش تعاملات بین المللی و مبادله علم میان کشور‌های شمال و جنوب مطرح شد و همچنان نوعی از استغنا در میان کشور‌های توسعه یافته احساس می‌شد که تصور می‌کردند آن‌ها در علوم پایه مشکل خاصی ندارند و کشور‌های جنوب نیازمند همکاری در این حوزه هستند.

این مقام مسوول روند سوم را از سال ۲۰۱۹ تاکنون دانست و اضافه کرد: در سال ۲۰۱۹ که کنفرانس عمومی یونسکو برگزار شد، سال ۲۰۲۲ را به عنوان سال بین المللی علوم پایه مصوب کرد. رویکرد موج سوم دقیقا متمرکز بر نگاه سیستمی به علم، پرهیز از رویکرد‌های سودانگرانه، نگاه‌های کوتاه مدت به علم و ضرورت توجه دراز مدت به علم است.

سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در یونسکو با اشاره به ویژگی موج سوم، یادآور شد: یکی از ویژگی‌های موج سوم این است که دیگر آن استغنای کشور‌های توسعه یافته در علوم پایه را مشاهده نمی‌کنیم و آن‌ها نیز دچار این معضل شده اند که به علوم پایه توجه لازم صورت نمی‌گیرد و همه جهان این احساس را دارند که باید در تقویت علوم پایه گام‌های موثر بردارند.

وی ویژگی دوم این موج را توجه به علوم پایه از ۳ سال قبل یعنی سال ۲۰۱۹ دانست و گفت: این در حالی است که در کشور ما از دهه ۸۰ توجه به علوم پایه در جهت گیری‌های علمی و سیاسی حس شده است و مورد توجه قرار گرفته و ما یک دهه زودتر متوجه به این مساله شدیم که باید در این راستا گام برداریم.

پاکتچی با اشاره به دیدار مقام معظم رهبری با اساتید دانشگاه در سال ۹۷ و اعلام نگرانی ایشان از کاهش ۵۰ درصدی داوطلبان کنکور ریاضی، گفت: ایشان تاکید کردند که این امر برای آینده کشور خطرناک است و جالب است که این نگرانی اکنون در سطح جهانی وجود دارد؛ چرا که عدم توجه به علوم پایه، کل علم و پیشرفت پایدار را می‌تواند با خطراتی مواجه کند و لازم است در این زمینه تدابیری اندیشیده شود.

سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در یونسکو خاطر نشان کرد: آن چه در حوزه علوم پایه در حال حاضر می‌توان به عنوان شعار‌های یونسکو مطرح کرد، ضرورت رویکرد سیستماتیک به علم در رشد است. این که علوم کاربردی رشد زاید الوصفی داشته باشند و علوم پایه مورد بی مهری قرار گیرند، نامتناسب است و موردی است که در یونسکو دنبال می‌شود.

وی با تاکید بر عمومی سازی علم با بیان اینکه این موضوع نیز در دستور کار یونسکو قرار دارد، یادآور شد: علم باید از دیوار دانشگاه‌ها فراتر رود و در سطح جامعه محقق شود و آموزش و پرورش از جمله جا‌هایی است که می‌تواند در این زمینه گام بردارد.

پاکتچی اخلاق علم را از دیگر موضوعات مهم در یونسکو نام برد و گفت: خوشحالم از اینکه تنها جایزه یونسکو در اخلاق علم، "جایزه ابن سینا" و به ابتکار ایران است و امیدوارم با حمایت وزیر علوم با قدرت "جایزه سینا" به پیش برود و همواره به عنوان افتخاری برای ایران بدرخشد.