حمله روسیه به اوکراین؛ کسی نمی‌تواند دست پوتین را بخواند!

دیدارنیوز ـ علی صافی*: پوتین چه نقشه‌ای برای اوکراین دارد؟ این احتمالا مهم‌ترین سوال این روز‌ها در عرصه روابط بین الملل است.

آماده باش هزاران سرباز روسی در مرز‌های اوکراین چند هفته‌ای است که قدرت‌های بزرگ جهانی را به خود مشغول کرده است. آن چنان که حتی مذاکرات هسته‌ای ایران در وین که معمولا در کانون و تیتر یک رسانه‌های جهانی قرار دارد، زیر سایه آن قرار گرفته است.

جو بایدن رئیس جمهوری ایالات متحده و آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه این کشور این روز‌ها به شدت مشغول رایزنی و اظهارنظر‌های دیپلماتیک در مورد حمله احتمالی روسیه به اوکراین هستند. سخنگویان مختلف نهاد‌های رسمی آمریکا هم هر روز در مورد اقدام احتمالی روسیه به این کشور هشدار می‌دهند و این درحالی است که مقامات روسی با خونسردی هر قصدی برای اقدامی علیه اوکراین را رد می‌کنند.

روسیه به دنبال چیست؟

دغدغه اصلی روسیه روشن است. این کشور خواهان عدم عضویت دائمی اوکراین در ناتوست. ناتویی که از بعد سال ۱۹۹۷ به صورت مداوم به سمت شرق رشد کرده است و حالا به مرز‌های اوکراین رسیده است.

اوکراین و بلاروس در واقع دو سد استراتژیک روسیه در مقابل ناتو هستند. خیال روسیه از بابت بلاروس راحت است. لوکاشنکو دیکتاتور این کشور هم‌پیمان درجه یک پوتین است و به تازگی در انتخاباتی مشکوک که با اعتراضات شدید هم همراه بود، قدرت را در این کشور حفظ کرده است. به این ترتیب این بخش از سد دفاعی روسیه در مقابل ناتو فعلا محکم است.

همین وضعیت تا سال ۲۰۱۴ در مورد اوکراین هم وجود داشت. ویکتور یانوکویچ رئیس جمهور این کشور حامی و متحد روسیه بود، اما با پیروزی مخالفان غرب گرا در اوکراین و کنار زده شدن یانوکویچ از قدرت، این وضعیت دگرگون شد.

واکنش پوتین به این وضعیت بسیار تهاجمی بود. روسیه شبه جزیره کریمه را که از زمان اتحاد جماهیر شوروی تحت حاکمیت اوکراین بود با اقدام نظامی و سپس برگزاری همه‌پرسی از اوکراین جدا کرد. همچنین از شورشیان استان‌های شرقی اوکراین حمایت کرد تا عملا مناطقی خودمختار در این بخش از کشور ایجاد کنند و جنگ داخلی در این کشور تا امروز ادامه یابد.

چرا روسیه این زمان را برای تهدید اوکراین انتخاب کرده است؟

چرا ولادیمیر پوتین این زمان را برای تهدید به حمله نظامی به اوکراین انتخاب کرده است؟ پاسخ به نظر واضح است. آمریکا این روز‌ها به شدت درگیر مسائل داخلی خود و البته رقابت با چین است و احتمالا توان واکنش جدی در عرصه بین‌المللی را ندارد. خروج آمریکا از افغانستان در پروسه‌ای فضاحت بار به خوبی نشان از ضعف عمومی آمریکا دارد.

واقعیت این است که در غیاب رهبری آمریکا، سایر کشور‌های بلوک غرب هم امکان واکنشی جدی را ندارند. آن چنان که حتی در اظهارات چند روز قبل بایدن در کاخ سفید روشن بود و مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت؛ در درون ناتو اجماعی در مورد واکنش به حمله احتمالی روسیه وجود ندارد.

اظهارات خود بایدن هم تردید‌ها در کاخ سفید را نشان می‌داد. بایدن گفت که در صورت حمله گسترده روسیه به اوکراین این بزرگترین بحران بعد از جنگ جهانی دوم خواهد بود و روسیه هزینه‌های بسیار خواهد پرداخت. اما در صورت عملیات غیرگسترده هم واکنش‌های صورت خواهد گرفت. این اظهارات واکنش اوکراینی‌ها را در پی داشت که این ابهام را مبهم و مشوق روسیه به اقدام می‌خوانند. هر چند سخنگوی کاخ سفید بعدا توضیح داد که منظور بایدن از اقدامات غیرگسترده مواردی مانند حمله سایبری بوده است!

به نظر مهم‌ترین سلاح احتمالی آمریکا در برابر روسیه تحریم است. اقتصاد روسیه مبتنی بر صادرات نفت و گاز است، اما تحریم نفتی این کشور به هیچ عنوان کار ساده‌ای نیست. روسیه یکی از دو تولید کننده بزرگ نفت جهان و تامین کننده اصلی گاز اروپاست و هر نوع اقدامی علیه صنعت نفت و گاز این کشور می‌تواند یک بحرانی جهانی خلق کند.

در ذهن پوتین چه می‌گذرد؟

ولادیمیر پوتین، مامور سابق ک گ ب در زمان اتحاد جماهیر شوروی است. با نظرگاهی که یادگار جهان دوقطبی است و فروپاشی شوروی را یک فاجعه استراتژیک می‌داند.

پوتین اهل عمل است. این را هم در جریان سرکوب شورش چچن، هم در حمله به گرجستان و هم در جدا کردن کریمه از اوکراین نشان داده است. او از به کار گیری نیروی نظامی باکی ندارد.

این روز‌ها همه به دنبال این هستند که بدانند بازی بعدی پوتین چیست. بایدن در کاخ سفید گفته است که به نظر او پوتین حمله خواهد کرد. آنتونی بلینکن صراحتا گفته است که نمی‌تواند ذهن پوتین را بخواند.

برخی تحلیلگران هم معتقدند که حالا این پوتین است که در تله افتاده است، اگر به اوکراین حمله نکند آن گاه روند توسعه ناتو متوقف نخواهد شد و اگر هم دست به چنین حمله‌ای بزند، عواقبی ناروشن انتظار او را می‌کشد.

در هر حال این روز‌ها همه می‌خواهند دست تزار روسیه را بخوانند.

*تحلیلگر مسائل سیاسی