فرصت آخر ديپلماسی

دیدارنیوز: «آخرین دیدار قبل از تهاجم روسیه؟»، سؤالی است که برخی از تحلیلگران بعد از دیدار روز گذشته وزرای خارجه آمریکا و روسیه مطرح کرده‌اند. دیدار تونی بلینکن و سرگی لاوروف چهارمین دیدار مقام‌های ارشد آمریکا و روسیه بر سر بحران اوکراین در ماه ژانویه بود که در ژنو سوییس برگزار شد؛ دیداری که قبل از آن بلینکن و لاوروف آب سردی روی دستان رسانه‌ها ریخته و اعلام کرده بودند در مذاکراتشان در سوییس انتظار ندارند گشایش قابل‌توجهی در مسئله اوکراین حاصل شود.

مقام‌های وزارت امور خارجه آمریکا در روز‌های گذشته گفته بودند که بلینکن به‌دنبال ارائه یک راه‌حل به لاوروف برای کاهش تنش بر سر اوکراین خواهد بود. پس از این دیدار نیز بلینکن و لاوروف ابراز امیدواری کردند که روند دیپلماسی ادامه داشته باشد و ممکن است روسای جمهور آمریکا و روسیه دیداری حضوری داشته باشند. در‌همین‌حال، سرگی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، درباره هشدار‌های آمریکا نسبت به حمله روسیه به اوکراین گفت واشنگتن قول داده در هفته آینده به پیشنهاد‌های مسکو درباره تضمین امنیتی پاسخ دهد. اما مقام‌های آمریکایی حاضر به تأیید این ادعای ریابکوف نشدند. در آستانه این دیدار مسکو اعلام کرد «نیرو‌های ناتو باید از رومانی و بلغارستان خارج شوند». اعلام این خواست صریح در مسکو و نه در ژنو، احتمالا به این معناست که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه می‌خواهد شخصا آخرین خواسته خود را به گوش آمریکایی‌ها برساند. مسکو مایل است معاهده‌ای را برای حل مشکل اوکراین امضا کند که موضوع خروج نیرو‌های غربی از کشور‌های اروپای شرقی را نیز دربر بگیرد؛ اما دستیابی به توافق کار آسانی نیست.

بلینکن در شرایطی روز گذشته رودرروی همتای روس خود قرار گرفته بود که در روز‌های قبل در تور اروپایی به‌دنبال جلب حمایت متحدان واشنگتن علیه مسکو در صورت حمله روسیه به اوکراین بود. آمریکا و متحدان اروپایی واشنگتن از روسیه خواسته‌اند نظامیان خود را از مرز با اوکراین عقب بکشد، اما مسکو نه‌تن‌ها در برابر این خواسته عقب‌نشینی نکرده بلکه تحولات روز‌های گذشته این نگرانی را افزایش داده که حمله دوباره روسیه به خاک اوکراین اجتناب‌ناپذیرتر از هفته‌های گذشته است. براساس اعلام وزارت دفاع اوکراین، درحال‌حاضر بیش از ۱۲۰ هزار نظامی روس در مرز‌های اوکراین در غرب روسیه مستقر شده‌اند و روسیه هم‌زمان به‌دلیل برگزاری مانور مشترک با بلاروس بخشی از نیرو‌های خود را در این کشور واقع در شمال اوکراین مستقر کرده است. به‌این‌ترتیب روسیه درحال‌حاضر در مرز‌های شمالی، شرقی و جنوبی اوکراین نظامیان خود را مستقر کرده است. مقام‌های ارشد امریکایی معتقدند این مانور، ممکن است بهانه‌ای برای استقرار نیرو در بلاروس و فراهم‌کردن مقدمات حمله به اوکراین از شمال باشد. از طرف دیگر نگرانی آمریکا فقط اوکراین نیست و واشنگتن نگران است اوکراین به نمونه‌ای از امکان تغییر مرز‌ها از سوی قدرت‌های نظامی و به یک الگو برای روسیه و دیگر حکومت‌های مستبد تبدیل شود. از سوی دیگر روسیه خواهان دریافت امتیازات سیاسی از ناتو و آمریکاست؛ دو خواسته اصلی روسیه به‌ترتیب «عدم توسعه ناتو به‌سوی شرق» و «بازگشت ناتو به مرز‌های ۱۹۹۷» است؛ اما آمریکا و ناتو حاضر به پذیرش این خواسته‌های مسکو نیستند. بامداد جمعه، قبل از آنکه مذاکرات بلنیکن و لاوروف در ژنو آغاز شود، بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا و اولاف شولتس صدراعظم آلمان هشدار دادند که روسیه در صورت تهاجم نظامی به اوکراین، «هزینه‌ای بسیار سنگین» خواهد پرداخت. این بیانیه مشترک بریتانیایی – آلمانی، نتیجه مستقیم دیدار‌های دیروز برلین است.

اظهارات جنجالی بایدن

بلینکن قبل از دیدار با لاوروف و در سفر به اوکراین اعلام کرد روسیه می‌تواند در مدت‌زمان بسیار کوتاهی حمله جدیدی را علیه اوکراین انجام دهد. بلینکن در دیدار با ولودمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، گفت: «ما می‌دانیم که برنامه‌هایی برای افزایش بیشتر نیرو‌ها در مدت بسیار کوتاهی وجود دارد و این به رئیس‌جمهور پوتین این امکان را می‌دهد که همچنان در مدت بسیار کوتاهی اقدام تهاجم دوباره‌ای علیه اوکراین انجام دهد». مشابه همین جمله را جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در کنفرانس خبر مربوط به سالگرد ریاست‌جمهوری خود در کاخ سفید بیان کرده بود.

بایدن پیش‌بینی کرد که روسیه درباره اوکراین «اقدامی انجام خواهد داد» و هشدار داد که این اقدام برای روسیه «فاجعه‌بار» خواهد بود. رئیس‌جمهور آمریکا همچنین گفت که یک حمله احتمالی «جزئی» روسیه ممکن است پاسخ ضعیف‌تری از سوی ایالات متحده و متحدانش به همراه داشته باشد. این اظهارات جنجالی بایدن با واکنش منفی رئیس‌جمهور اوکراین روبه‌رو شد. ولودیمیر زلنسکی در توییتر نوشت: «ما تهاجم جزئی نداریم. همان‌طورکه نمی‌توان هیچ میزان تلفات و اندوه ازدست‌دادن عزیزان را جزئی توصیف کرد». جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید هم یک روز پس از این اظهارات بایدن اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا را تصحیح کرد و گفت «هرگونه تحرک نیرو‌های نظامی روسیه به سمت داخل خاک اوکراین» با «تبعات اقتصادی شدید» برای روسیه مواجه خواهد شد. روسیه اعلام کرده تنش در اطراف اوکراین در‌حال افزایش است و همچنان منتظر پاسخ مکتوب آمریکا به درخواست‌هایش برای تضمین‌های امنیتی از سوی غرب است. این در حالی است که وزیر خارجه آمریکا تأکید کرده که افزایش ده‌ها هزار نیرو توسط روسیه در نزدیکی مرز اوکراین بدون هیچ اقدام تحریک‌آمیزی و بدون دلیل صورت می‌گیرد. بلینکن گفته است که «به‌شدت امیدواریم بتوانیم در مسیر دیپلماتیک و صلح‌آمیز باقی بمانیم، اما در نهایت این تصمیم رئیس‌جمهور پوتین است». وزیر خارجه آمریکا در کنفرانس خبری مشترک با همتای اوکراینی خود گفت اگر روسیه به رفتار تهاجمی علیه اوکراین ادامه دهد، آمریکا فراتر از آن چیزی که اکنون در‌حال آماده‌سازی است، تجهیزات اضافه به اوکراین می‌دهد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در واکنش به این اظهارات بلینکن اعلام کرد تحویل تسلیحات غربی به اوکراین، مانور‌های نظامی و پرواز‌های هواپیما‌های ناتو، عامل تشدید تنش در اطراف اوکراین است. همچنین «دیمیترو کولبا»، وزیر خارجه اوکراین هم ابراز نگرانی کرده که روسیه می‌خواهد هراس و بی‌اعتمادی در جامعه اوکراین ایجاد کند و سیستم مالی این کشور را بی‌ثبات کند. «ما باید تمام تلاش خود را برای جلوگیری از دستیابی روسیه به این هدف بدون حتی به‌کارگیری سلاح انجام دهیم».

بلینکن پس از گفتگو با مقام‌های ارشد بریتانیا، فرانسه و آلمان به روسیه هشدار داد که «در صورت عبور هریک از نیروهایش از مرز اوکراین، عواقب شدیدی برای این کشور خواهد داشت. درصورتی‌که اجازه دهیم روسیه به اوکراین حمله کند، این مسئله «همه ما را وارد یک برهه زمانی بسیار خطرناک و بی‌ثبات می‌کند و تهدید یک جنگ همه‌جانبه بالای سر همه است». «آنالنا بربوک»، وزیر امور خارجه آلمان نیز متعهد شده که اقدامی فوری علیه هرگونه تهاجم روسیه انجام دهد و اعمال تدابیری را که «می‌تواند عواقب اقتصادی برای ما داشته باشد» رد نکرد. «لیز تراس»، وزیر امور خارجه بریتانیا نیز از پوتین خواست «قبل از ارتکاب یک اشتباه استراتژیک بزرگ» که منجر به تلفات جانی وحشتناک خواهد شد، از اوکراین دست بکشد و عقب‌نشینی کند. اوایل هفته گذشته بریتانیا اعلام کرده بود که به اوکراین نیرو‌های بیشتری برای آموزش و تسلیحات دفاعی ارسال می‌کند.

مقام‌های روسیه و آمریکا در هفته‌های اخیر یکدیگر را به زورگویی و انعطاف‌ناپذیری متهم می‌کنند و این اظهارت شباهت بسیار زیادی به موضع‌گیری سال‌های اوج جنگ سرد از زبان مقامات شوروی و آمریکا دارد. غرب از تدارکات نظامی روسیه در مرز اوکراین نگران است و حمله روسیه به خاک اوکراین را آغاز جنگی مرگ‌بار می‌داند و روسیه تحت حکومت پوتین هم نفوذ آمریکا و ناتو به مرز‌های روسیه را مانعی برای جاه‌طلبی‌های خود می‌داند.