رضا قنبری در سی و هفتمین شماره ستون از سعدآباد تا توپکاپی به بازکاوی روابط تاریخی ترکیه و آلمان پرداخته است. روابطی با فراز و نشیب‌های سیاسی بسیار و البته رونق اقتصادی فراوان.
دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: سال ۲۰۲۱ برای ترکیه موسوم رونق صادرات بود و آلمان، چون یک دهه اخیر با حدود ۱۸ میلیارد دلار واردات کالا و خدمات در رتبه نخست شرکای تجاری کشور قرار گرفت. کشوری که با تمام اختلافات پیدا و پنهان سیاسی هرگز منافع اقتصادی دو طرف را قربانی تنش‌های دیپلماتیک نکرده و شریکی قدرتمند برای ترکیه باقی مانده است. هرچند شرایط سال‌های پیش رو ممکن است، چون گذشته خوب پیش نرود.
فایل صوتی این یادداشت را بشنوید
در اوایل قرن بیستم و قبضه قدرت توسط "ترکان جوان" در امپراتوری عثمانی، مستشاران آلمانی همه کاره کشور بودند. بی علاقگی انگلستان به همکاری با بیمار اروپا و پناه دادن به دو کشتی آلمانی در دریای سیاه، ملی‌گرایان دربار را عملاً در اتحاد با آلمان وارد جنگ جهانی اول کرد و امپراتوری را به فروپاشی کشاند. اما رابطه اقتصادی ترکیه -آلمان پس از تشکیل جمهوری، به سرعت از سر گرفته شد. مهندسان خوشنام آلمانی که در بسیاری از پیشرفت‌های اواخر دوره عثمانی نقش مهمی داشتند در سال ۱۹۲۵ با احداث کارخانه هواپیما سازی کایسری (قیصریه) به سواحل مدیترانه بازگشتند تا شاید تجربه تلخ جنگ جهانی اول از خاطر مردم این سرزمین پاک شود. آلمان دوباره وارد جنگ جهانی شد و این بار آتاتورک که سیاست خارجی را بر اساس اصل "موازنه" پیش می‌برد در طول جنگ با صادرات کروم مصرفی در صنایع نظامی آلمان و حفظ روابط سیاسی با لندن، ترکیه را به سلامت از دوران پر هراس دهه ۳۰ و ۴۰ عبور داد. روابط دو طرف، اما با موج بزرگ مهاجرت یک میلیون کارگر به آلمان صنعتی در دهه ۶۰ گسترش یافته و ترک تبار‌ها به بزرگترین اقلیت آلمان مبدل شدند. از پروفسور شاهین مخترع واکسن بیون تک و مسعود اوزیل و ایلکای گوندوعان ملی پوشان فوتبال تا سوپراستار هایی، چون تارکان تنها بخش کوچکی از این اقلیت چند میلیونی هستند. پیوند‌هایی که در حوزه‌های فرهنگی چنان عمیق است که هنرمندان دورگه و متولد آلمان این روز‌ها در صدر توجه رسانه‌های ترکیه قرار دارند.
دهه ۹۰ آغاز تنش‌ها بود. با حضور بخش رسانه‌ای و پشتیبانی نیرو‌های "پ ک ک" در آلمان روابط سیاسی دو کشور متشنج شد. چه آنکه بیشترین کمک‌های مالی به این نیرو‌ها از سوی ساکنان این کشور صورت می‌پذیرد و دولت ترکیه که این سال‌ها میلیارد‌ها دلار صرف مبارزه با این گروه‌ها کرده از چنین پناهگاه امنی در مرکز اروپا خشمگین است. هرچند این خشم سیاسی بر عملگرایی اسلام گرایان میانه رو تاثیر منفی نگذاشته و طبق آمارها، آلمانی‌ها طی سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۳ بزرگترین سرمایه گذار خارجی در ترکیه بوده اند و حدود ۷ هزار شرکت آلمانی امروز در بخش‌های خودرو، بانکی و خدمات توریستم ترکیه فعال هستند. روابطی که حجم تجارت دو کشور را در بعضی از سال‌ها تا رکورد ۴۰ میلیارد دلار بالا برده است. کودتای ۲۰۱۶، اما ضربه‌ای بزرگ به این شراکت زد. حدود ۹۰۰ تن از نیرو‌های نزدیک به فتح الله گولن در پاکسازی‌های پس از کودتا به آلمان گریختند و تلاش‌های اردوغان برای استرداد آن‌ها بی نتیجه ماند. البته برلین در طول دوره‌های اخیر بار‌ها نسبت به نقض حقوق بشر و برخورد با روزنامه‌نگاران، انتقاداتی را با آنکارا وارد کرده بود و حتی رئیس جمهور آلمان در دیداری خصوصی با جان دوندار سردبیر سابق روزنامه جمهوریت حمایت از مخالفان عدالت و توسعه را رسانه‌ای کرد. در تبلیغات پیش از همه پرسی قانون اساسی سال ۲۰۱۸ اوضاع بدتر هم شد. برخی از شهرداری‌های در آلمان به وزیر امور خارجه ترکیه برای حضور در جمع حامیان اردوغان به بهانه مسائل امنیتی مجوز صادر نکردند و رئیس جمهور هم در مقابل مسئولان این کشور را با هیتلر مقایسه کرد تا تنش‌ها به اوج برسد. در واقع حضور میلیون‌ها ترک‌تبار عموماً با گرایش‌های رادیکال و منابع مالی فراوان در آلمان باعث شده ترک تباران این کشور مهره‌ای مهم در سیاست داخلی ترکیه باشند.
مواضع سخت آلمان و فرانسه نسبت به عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا از دیگر مشکلات دو کشور است چنانکه در سال‌های اخیر و پس از به بن بست رسیدن عضویت ترکیه در اتحادیه، آلمان برای حفظ روابط خوب اقتصادی با این کشور پیشنهاد شراکت ممتاز را برای ترکیه مطرح کرد تا شاید از همگرایی بیشتر اردوغان با چین و روسیه بکاهد. هر چند ترکیه سالهاست با ناامید شدن از پروسه الحاق، تنها در پی حفظ روابط اقتصادی و بازار توریسم اروپاست و اتفاقا توریست یکی از پل‌های مهم ارتباطی دو کشور است و ترکیه به طور میانگین سالانه از حدود ۳ میلیون آلمانی میزبانی می‌کند و حضور گردشگران ترک در آلمان طی سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. روابط فرهنگی که حتی در بدترین شرایط سیاسی همچنان با قوت به راه خود ادامه داده و مردم دو کشور فارغ از مواضع تند گاه و بیگاه دولتمردان شان بر ادامه آن اصرار دارند. هرچند نباید از اختلافات سیاسی اخیر به راحتی عبور کرد چه آنکه خروج مرکل به عنوان یکی از قدرتمند‌ترین حامیان حفظ روابط اقتصادی-فرهنگی با ترکیه چشم انداز‌های روابط دو کشور را در سال‌های پیش رو مبهم ساخته است. مسیری که با توجه به حساسیت آلمان به نقض حقوق بشر و کینه اردوغان نسبت به عوامل کودتا ممکن است این رفاقت صد ساله را به بن بست برساند.
*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه
