جبار رحمانی، استاد دانشگاه و انسان‌شناس از جمله کارکرد‌های آیین‌های ملی از جمله «یلدا» را ایجاد حال خوش در جامعه و تقویت و ارتقای انسجام خانوادگی و کیفیت زندگی برشمرد.
دیدارنیوز ـ جبار رحمانی، استاد دانشگاه و انسان‌شناس در توضیح اهمیت و کارکرد یلدا تصریح کرد: می‌توانیم آیین‌ها را در چند وجه تحلیل کنیم. یک وجه مهم آیین‌ها این است که بخش‌های جدی و کلیدی ارزش ها، باور‌ها و عناصر جهان بینی فرهنگی را در خود دارند.
وی ادامه داد: این موارد به صورت ضمنی به آدم‌ها یاد می‌دهند آیین‌هایی مانند یلدا و نوروز مبتنی بر آن بخش از جهان بینی ما هستند که مرتبط با طبیعت است. از آن رو که بستر اصلی زندگی ایرانی که معیشت و کشاورزی بوده، به شدت به طبیعت وابسته بوده و درکی عمیق و پیچیده از رابطه با طبیعت داشته است.
رحمانی خاطرنشان کرد: آیین‌هایی مانند نوروز، سده، مهرگان و یلدا نشانه گذاری‌هایی بوده اند برای اینکه به آدم‌ها بگویند طبیعت تا چه اندازه مهم است و تا چه اندازه باید حساس و مسئولانه با آن برخورد کرد و این نکته اصلی در ذات آیین‌هایی ایرانی است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: آیین‌ها علاوه بر کارکرد‌هایی که برای جهان بینی یک فرهنگ و نظم یک زندگی دارند، برای خود جامعه و فرهنگ در حالت روزمره و جاری نیز کارکرد‌های خاص خود را دارند، زیرا آیین‌ها علاوه بر اینکه ریشه‌های یک فرهنگ را منتقل می‌کنند، وضعیت امروز یک فرهنگ را نیز سامان می‌دهند.
وی تصریح کرد: اتفاقی که در مورد آیین‌هایی مانند یلدا و نوروز در جامعه می‌افتد این است که آنان علاوه بر دلالت‌های نمادینی که نسبت به باور‌های کهن ایرانی در مورد شب، زمان، نور، خلقت و طبیعت دارند، یکسری دلالت‌های دیگر هم برای زندگی اجتماعی دارند، چون مهمترین ویژگی آیین‌هایی مانند یلدا این است که تجمعی از آدم‌هایی است که نزدیک به هم هستند و با یکدیگر رابطه عاطفی و همدلانه دارند؛ و تجمع آدم‌های به هم وابسته را در قالب مجموعه‌ای از فضا‌های شادمانه فراهم می‌کنند.
رحمانی گفت: یعنی به واسطه چنین آیین‌هایی، ما پیوند‌های اجتماعی نزدیک خود را که معمولا حول مفهوم خانواده است، بازسازی و علقه‌ها را بیشتر و مناسبات را تقویت می‌کنیم و از سوی دیگر حال خود را در زندگی روزمره بهتر می‌سازیم، زیرا به تجربه این را دریافته ایم که وقتی که در جشنی شرکت می‌کنیم از قبل و بعد از آن برای مدتی حال ما خوب است، زیرا می‌دانیم که در آن جشن پر از انرژی روحی و عاطفی عمیق است.
وی ادامه داد: به خصوص این که این کارکرد را برای ما دارد که در آن عزیزترین هایمان را هم میبنیم؛ به همین دلیل آیین‌هایی مانند یلدا فارغ از سطح کیهان شناسی‌شان، در سطح اجتماعی - فرهنگی زندگی ما را سرشار از معنا، همدلی و روابط عمیق می‌کنند.
استاد دانشگاه افزود: آیینی در یک جامعه حفظ می‌شود و می‌تواند تداوم یابد که شور زندگی و همبستگی لازم برای زندگی اجتماعی و بار عاطفی که ما برای زندگی لازم داریم را فراهم سازد. به همین دلیل می‌بینیم که مهمترین آیین‌هایی که در زندگی روزمره داریم (یلدا، نوروز و حتی آیین‌های دینی مانند محرم و ...) هر جایی است که در آن پیوند‌های ما با دیگران به عمیق ترین، پاک‌ترین و زیباترین وجه آراسته می‌شود.
وی با تاکید بر کارکرد‌های آیین یلدا خاطرنشان کرد: هرقدر آیینی را زیباتر کنیم، معمولا این آیین‌ها رنگی‌تر می‌شوند و رنگ‌ها در آنان برجستگی پیدا می‌کنند. در آیین یلدا رنگ قرمز بسیار مهم است و جامعه دریافته که می‌تواند این را آیین را گسترش دهد به همین دلیل وجوه زیبایی شناختی آن برجسته‌تر شده است.
رحمانی افزود: هر اندازه این آیین‌ها سازوکار‌های بهتر و متنوع تری برای اجرا در زندگی ما داشته باشند، قاعدتا انتقال آن‌ها برای نسل بعدی بهتر و راحت‌تر خواهد بود، چون نسل بعدی که در این آیین‌ها شرکت می‌کنند تجربه‌های خوشایندی هم از لحاظ زیبایی شناختی و هم از لحاظ روحی-عاطفی و هم از منظر اجتماعی - فرهنگی پیدا می‌کنند که دوست دارند این تجربه را دوباره تکرار کنند، زیرا ما آدم‌هایی که در جامعه زندگی می‌کنیم به یک ریتم‌های معناداری در زندگی نیاز داریم که با زمان‌ها و مکان‌های خاصی نشانه گذاری شوند.
استاد دانشگاه تاکید کرد: کارکرد اصلی آیینی مانند یلدا این است که حال جامعه را خوش می‌کند؛ پیشتر و در زمستان‌های سخت و در شرایط محدودیت منابع، آدم‌ها به واسطه این آیین‌ها سختی‌ها را می‌گذراندند و انسجام لازم را برای ارتقای کیفیت زندگی فراهم می‌ساختند.
وی ادامه داد: در دوره جدید نیز همین است، یعنی همه آن چیزی که در دنیای جدید به عنوان جشنواره (می تواند بسیار خانگی باشد مانند جشن تولد، و بسیار وسیع باشد مانند جشن‌های ملی که وجود دارد و..) شناخته می‌شود، وظیفه آن همین است که انرژی روحی - روانی و شادمانی لازم را برای زندگی فراهم می‌سازد.
رحمانی یادآور شد: علاوه بر این‌ها می‌توانیم کارکرد‌های فرعی دیگری را هم برای آیینی، چون یلدا بربشماریم؛ چنانچه این آیین چرخشی اقتصادی را موجب می‌شود و رونقی اقتصادی را برای بخش‌هایی از جامعه محقق می‌سازد.
این استاد دانشگاه افزود: همچنین باعث می‌شود که هنر در جامعه توسعه یابد؛ همچنان که در این سال‌ها در شبکه‌های اجتماعی می‌بینیم که موسیقی ها، ترانه‌ها و کیلیپ‌های خاصی برای یلدا ساخته شده و این موضوع نشان می‌دهد که جامعه از این فرصتی که میل عمومی به آن زیاد است، برای خلاقیت‌های هنری خود استفاده می‌کند و عموم مردم این خلاقیت‌ها را جذب می‌کنند. از سوی دیگر یلدا کمک می‌کند که ایده‌های فرهنگی و هنری توسعه پیدا کنند و زمینه‌ای برای خلاقیت در این حوزه‌ها باشد.
این استاد دانشگاه افزود: یلدا و آیین‌هایی مانند آن انسجام اجتماعی را تقویت می‌کنند؛ اینکه حس هویت ایرانی بودن را در یلدا پیدا می‌کنیم و شبکه‌های میان فرهنگی ایجاد می‌شود، چون یلدا به شدت به آیین کریسمس نزدیک است و احتمالا منشا آیین کریسمی را هم باید در ساختار‌های اسطوره‌ای و آیینی‌ای جست که یلدا از دل آن برآمده است.
رحمانی ادامه داد: مهمترین شباهت این دو آیین هم همان رنگ قرمز کلیدی است که در هر دوی این‌ها هست و نشانه نور، مهر، خلقت و تقدس و برکت است و این‌ها می‌تواند زمینه ساز یک همدلی میان فرهنگی باشد که البته این مورد در ایران خیلی مورد توجه قرار نگرفته است.
وی اظهار داشت: در سطح فردی هم اگر به جامعه اجازه دهیم که آیین‌های خوب و شادمانه‌ای داشته باشد، بطور قطع حال روحی تک تک اعضای جامعه بهتر می‌شود و این موضوع در بلندمدت می‌تواند حال روحی کل جامعه را بهبود بخشد.
این انسان شناس تاکید کرد: برای بهبود حال جامعه راهی جز مناسبت‌های آیینی و آنچه به تازگی به آن «رویداد» می‌گویند، نداریم تا انسجام اجتماعی را تقویت کند، زیرا مبنای همه آیین‌ها این است که آدم‌ها در جمعی مشارکت می‌کنند که به آن تعلق عاطفی دارند و غیرمنفعت گرایانه نسبت به آن جمع رفتار می‌کنند.
وی افزود: در چنین جمعی هر آنچه هست ناشی از محبت و دوستی است و این موضوع باعث می‌شود که حال همه خوب باشد و این چیزی است که روح زندگی و روح اخلاقی زندگی اجتماعی ما را تعیین می‌کند.
این انسان شناس توضیح داد: به دلیل همه آنچه بیان شد کارکرد‌های اخلاقی، اجتماعی، هویتی، فرهنگی و حتی کارکرد‌های فردی هنری و اقتصادی آیین هایی، چون یلدا می‌تواند به جامعه کمک کند و به نظر می‌رسد اینکه جامعه این آیین‌ها را علیرغم همه بی توجهی‌ها حفظ می‌کند، به دلیل این است که جامعه بسیار ضمنی و در یک منطق ناخودآگاه به اهمیت و حیاتی بودن این آیین‌ها پی برده است.
رحمانی گفت: دوام و بقای این آیین‌ها فقط صرف بودن آن‌ها نیست بلکه به دلیل تعلق جامعه به آن‌ها و کارکرد‌هایی است که برای جامعه دارند.
