سد ایلیسو علی رغم مخالفت ایران و و عراق توسط دولت ترکیه افتتاح شده است. سدی که آب را بر پایین دست یعنی ایران و عراق می‌بندد و بحران آب را تشدید می‌کند. همزمان ترکیه مرزهایش را دیوارکشی می‌کند....
دیدارنیوز ـ محمد بدیعی: سد ایلیسو علی رغم همه مخالفت‌های منطقه‌ای و اعتراض ایران و عراق سرانجام افتتاح شده است. رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه آن چنان که عادت اوست بی تفاوت نسبت به اعتراضات کشور‌های همسایه از ساخت سد ایلیسو روی رود دجله دفاع می‌کند، در مراسم افتتاح سد می‌گوید: «ما باید از تمام توان بالقوه خود برای محافظت از کشورمان برابر بحران غذایی ناشی از خشکسالی و به طور مشابه برابر بحران انرژی که به طور فزاینده قابل مشاهده است، استفاده کنیم.»
جالب است بدانید که تورگوت اوزال نخست وزیر اسبق ترکیه هم در مورد سدسازی‌ها در این کشور گفته بود: «همان طور که نوع استفاده از نفت کشور‌ها به ما ارتباطی ندارد، بهره برداری از منابع آبی ترکیه هم به خودمان مربوط است.»
ساخت سد در ترکیه بدون در نظر گرفتن مخاطرات زیست محیطی ریشه در گذشته دارد، زمانی که بزرگترین سد این کشور به نام آتاتورک ساخته شد و حالا هم سد ایلیسو ضربه آخر را به همه منابع آبی که به عراق و ایران می‌رسد زد و افتتاح این سد در وهله اول یعنی خشک شدن هورالعظیم.
ناگفته پیداست که تشدید فرایند‌های مخرب زیست‌محیطی در کشور عراق با وجود تجربه یک دوره طولانی شیوع ریزگرد‌های عراقی که حیات انسانی در مناطق غرب و جنوب غرب ایران را با مشکل مواجه کرده بود، تا چه حد می‌تواند در افزایش خطر ریزگرد‌ها و تخریب محیط زیست ایران نیز مؤثر باشد.
از سوی دیگر نابودی بیش از شش و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران آسیب‌های جبران ناپذیری است که دولت ترکیه با سدسازی و بی‌توجهی به منافع کشور‌های حوزه دجله و فرات عامل آن شده است.
بیشتر بخوانید: پاییز خشک و سد‌های خالی؛ به این بارندگی‌ها دل خوش نباشید!
ترکیه همه توانش را برای محدود کردن منابع آبی کشور‌های همسایه به کار گرفت زمانی که سد آتاتورک روی رود فرات ساخته شد بسیاری از متخصصان گفتند که ظرفیت آن معادل ۶۵۰ سد ایرانی است و این سد نخستین مخاطرات زیست محیطی که همه دنیا نسبت به آن اعتراض داشتند را به همراه داشت یعنی شکل گیری ریزگرد در غرب عراق و ایران و حالا هم با احداث سد ایلیسو روی دجله ۵۶ درصد از منابع آبی که وارد عراق می‌شد قطع می‌شود.
نکته مهمتر درباره این سد اینکه ظرفیتی سه برابر سد کرخه دارد و محدود کردن آب در بالا دست یعنی بیابان زایی و خشکسالی در پایین دست و ایران هم از این سد سازی آسیب خواهد دید، این سد نیازمند مجوز‌های قانونی بین المللی و جلب رضایت کشور‌های ایران و عراق است که دولت ترکیه بدون اخذ مجوز‌های قانونی از مجامع بین المللی در حال ساخت آن است، اما علیرغم همه مخالفت‌هایی که از قبل برای ساخت این سد مطرح شده بود حالا با گذشت چند روز از افتتاح آن هیچ کدام از مسوولان محیط زیست کشور عراق و ایران واکنشی نسبت به این رخداد و اظهار نظر اردوغان نداشته اند.
پیشتر برخی سازمان‌های مردمی و فعال در حوزه محیط زیست، با انتشار بیانیه‌ای در رابطه با خطر‌های احداث این سد نوشتند: طرح ساخت سد ایلیسو بر رودخانه دجله، سرزمین‌های میان رودان را که از نظر طبیعی و فرهنگی دارای اهمیت بسیار است، در معرض خطر قرار داده است.
رحیم میدانی، معاون وقت وزیر نیرو در دولت حسن روحانی در مهر ماه ۱۳۹۶ در پاسخ به سؤال خبرنگار فارس مبنی بر واکنش دولت به ساخت سد «ایلیسو» گفته بود که وزارت نیرو مراتب اعتراض خود را نسبت به احداث سد ایلیسو در ترکیه به وزارت امورخارجه ارائه کرده است. او تأکید کرده بود که ساخت سد ایلیسو قطعاً بر روی تالاب‌ها و ریزگرد‌ها تأثیر منفی دارد. با این حال دیپلماسی آب از سوی دولت وقت آن قدر چشمگیر نبود که راه به جایی ببرد.
ساخت سریال baraj (سد) در ترکیه یکی ازاقدامات رسانه‌ای ترکیه برای جهت دادن اذهان عمومی نسبت به ساخت سد بود، سیاست مداران این کشور هدف خاصی را پشت این کار داشتند آن هم پر کردن ذهن و گوش و چشم مردم با مضامین عامه پسند سدسازی! اما دکتر اعظم الواش، مدیر محیط زیست وقت عراق نظر دیگری دارد، او می‌گوید: سال‌های بعد زمین‌های کشاورزی در عراق خشک می‌شوند، بسیاری از کشاورزان و دامداران از گرسنگی می‌میرند و تمدن چند هزار ساله عراق نابود می‌شود.
بیشتر بخوانید: سال خشکسالی در ایران بی‌آب؛ مرگ در هورالعظیم نفس می‌کشد!
سد ایلیسو روی رود دجله در استان ماردین در جنوب شرق ترکیه ساخته شده است. عملیات ساخت این سد در سال ۲۰۰۶ و انحراف رودخانه دجله طی مراسمی در ۲۹ اوت ۲۰۱۲ آغاز شد و قرار بود که در سال ۲۰۱۴ کار ساخت آن به پایان برسد، اما نهایتا در فوریه ۲۰۱۸ این امر اتفاق افتاد، اما به دلیل اعتراض‌های محافل رسمی و غیر رسمی عراق، آبگیری آن تا نوامبر ۲۰۱۹ به تعویق افتاد و حالا چند روزی است که به صورت رسمی افتتاح شده است.
این سد یکی از ۲۲ سد و مخزنی بود که ترکیه قصد دارد تحت پروژه عظیم گاپ بسازد. طبق راهبرد سدسازی ترکیه تحت این پروژه می‌بایست ۱۴ سد بر روی رود فرات و ۸ سد بر روی رود دجله ساخته شود. پروژه گاپ هرچند سابقه چندین ده ساله دارد، اما به طور جد از سال ۱۹۸۰ از سوی دولت ترکیه پیگیری شده است.
این سد در ۶۵ کیلومتری مرز عراق و با طول ۱۸۲۰ متر و به ارتفاع ۱۳۵ متر بزرگترین سدی است که روی رود دجله ساخته شده و عرض آن در قله ۱۵ متر و در پایه آن ۶۱۰ متر است و حوضچه پشت سد آن ۳۰۰ کیلومتر مربع است.
وقتی کشور ترکیه علیرغم تمام مخالفت‌های داخلی و خارجی پروژه سدسازی‌های خود را ادامه داد تنها می‌توان از این رفتار دو برداشت داشت، اول لجاجت سیاسی بین ترکیه و کشور‌های همسایه مانند عراق و ایران و سوریه و دوم دامن زدن به بحران‌های مختلف مثل امنیتی، اقتصادی و اجتماعی؛ که همه این‌ها مانند مهره‌های دومینو بهم مرتبط هستند؛ در توضیح بیشتر باید اینطور توضیح داد که کاهش قابل توجه آب ورودی به دجله و فرات صرفا تبعات زیست محیطی در پی ندارد و باید منتظر تبعات اجتماعی، اقتصادی و امنیتی هم بود.
نابودی کشاورزی و کاهش تولید مواد غذایی از یک سو و خالی شدن روستاها، مهاجرت به شهر و حاشیه‌نشینی و معضلات اجتماعیو در نهایت ناآرامی‌ها و اعتراضات از سوی دیگر اثرات ثانویه یک بحران محیط زیستی است، به طوریکه کمبود آب در استان‌های جنوبی عراق یکی از دلایل اعتراضات مردمی در سال‌های ۲۰۱۸ به این سو بوده است.
این بحران فقط مختص عراق نبود در سوریه هم یکی از ریشه‌های ناآرامی‌ها را بحران زیست محیطی و کم آبی و در نهایت افزایش جمعیت شهر‌ها و موج مهاجرت روستاییان و افزایش مشکلات معیشتی می‌دانند، موضوعی که هنوز برخی تداوم شرایط کنونی در سوریه را برگرفته از این بحران‌ها می‌دانند.
به نظر می‌رسد ترکیه تلاش دارد قدرت خود را در همه زمینه‌ها به رخ همه کشور‌های منطقه بکشد و از مساله جغرافیایی و سد سازی به عنوان یک اهرم قدرت استفاده می‌کند، مهمترین بخش صحبت اردوغان در صحبت هایش وجود بحران آب در جهان و ترکیه بود و حالا یک پرسش آیا ترکیه تلاش دارد خود را برای فردای منطقه و افزایش بحران کم آبی آماده کند و سلطه آبی منطقه را در دست گیرد؟
جالب است که ترکیه همزمان با ساختن سد و قطع کردن منابع آبی عراق و ایران نسبت به ساختن دیوار در مرزهای خود اقدام کرده است. پروژه‌ای که بسیاری آن را طرح ترکیه برای مقابله با بحران پناه‌جویان و هجوم پناهندگان به سمت مرزهای این کشور می‌داند.
ترکیه آب را بر بین النهرین بسته است و دیواری هم در مقابل آن علم کرده است...
