پاییز ۱۴۰۰ خشک‌ترین فصل ۵۰ سال اخیر است. باور کردن این فاجعه به خصوص بعد از دیدن بارش‌های چند روز اخیر شاید سخت باشد، اما این واقعیت هولناکی است که آمار به ما می‌گوید. سرزمین ما تشنه رها شده است...
دیدارنیوزـ نسرین نیکنام: اول مهر هر سال به عنوان معیار سال آبی همان سال شناخته می‌شود و استناد به آن می‌تواند وضعیت کشور را در ماه‌های پیش رو نسبت به وضعیت بارش باران و برف مشخص کند، شاید بارش‌های این روز‌های اخیر در اواسط آبان برای کسانی که نگران وضعیت منابع آبی کشور بودند اتفاق خوشایندی باشد، اما در نگاه کلان و از دیدگاه کارشناسان هواشناسی و محیط زیست به این مقدار کم دل خوش نباشد، زیرا طبق آمار وضعیت سدهای کشور بحرانی است و تنها به صورت میانگین ۴۰ درصد سدهای کشور آب دارند.
پیشتر هم موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو پیش‌بینی کرده بود که سه ماه پاییز امسال بارش‌ها در حد طبیعی و کمتر خواهد بود.
بیشتر بخوانید: سال خشکسالی در ایران بی‌آب؛ مرگ در هورالعظیم نفس می‌کشد!
یکی از منابع اطلاعاتی که می‌توان به آمار منتشره آن در زمینه میزان ذخایر آب استناد کرد، شرکت مدیریت منابع آب ایران است که طبق آخرین آمار این شرکت میزان آب‌های ورودی به سدهای کشور در سال آبی گذشته تا امسال از یک میلیارد و ۸۰ میلیون متر مکعب به یک میلیارد و ۳۱ میلیون متر مکعب رسیده است و از سوی دیگر ته حجم آب موجود در سدهای کشور به رقم ۱۸ میلیارد مترمکعب رسیده که در مقایسه با مدت مشابه سال آبی پارسال که این عدد ۲۴ میلیارد و ۸۰ میلیون متر مکعب بوده این یعنی ۲۷ درصد کاهش و یعنی زنگ خطر جدی.
نکته قابل توجه دیگر بحث مصرف و نوع مصرفی است که درباره آن اظهار نظر‌هایی متفاوتی وجود دارد، متولیان مدیریت آب سالهاست برای کاهش روند ذخیره آب با توجه به آگاه بودن از تغییرات آب و هوایی دنبال مقصر می‌گردند و در قدم اول هم مردم را در ردیف متهمان قرار می‌دهند.
همین چند روز پیش یکی از مقام‌های صاحب نظر در این زمینه گفته بود که تهرانی‌ها هر روز اندازه دریاچه چیتگر آب مصرف می‌کنند در حالی که کشاورزی و صنعت بیشترین مصرف کنندگان ذخایر آب کشور هستند و این موضوعی است که سالهاست محل مناقشه میان دستگاه‌های مختلف متولی مدیریت منابع آبی کشور است.
از سوی دیگر وضعیت خروجی آب از سدهای کشور هم نگران کننده است از ابتدای سال آبی جدید مهرماه ۱۴۰۰ تا هفتم آبان دو میلیارد و ۵۲ میلیون متر مکعب آب از سد‌ها خارج شده که در مقایسه با میزان آب ورودی بر نگرانی‌ها دامن زده است.
این در حالی است که در سال آبی پارسال، یعنی از ابتدای مهرماه ۱۳۹۹ تا آخر شهریور۱۴۰۰ حجم خروجی آب از سد‌ها ۴ میلیارد و ۱۹ میلیون متر مکعب گزارش شده که البته وضعیت خروجی امسال و پارسال کاهش ۴۰ درصدی را نشان می‌دهد.
چندی پیش هدایت فهمی، کارشناس حوزه آب در این زمینه به «ایران» گفته بود: "اگر در سال آبی آینده که از مهرماه شروع می‌شود، وضعیت به همین ترتیب باشد، آغاز این سال با خشکسالی است و وضعیت خوبی در زمینه تأمین آب از سد‌ها نخواهیم داشت، بخصوص در شهر‌هایی که تأمین آب شرب آن‌ها وابسته به منابع سطحی و سدهاست."
غیر از مدیریت اشتباه منابع آبی در ایران، از تدوام خشکسالی و تغییرات جوی و کاهش بارندگی هم بی تفاوت نگذرید، این سه عامل سبب شده حداقل در دهه‌های اخیر بحران کم آبی هر سال بیشتر از گذشته شود و طبق گزارش‌های منتشره ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر ۱۳۹۹ تا ۳ شهریور سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ بالغ بر ۱۵۴ میلیمتر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت، ۳۴ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته ۵۱ درصد کاهش نشان می‌دهد.
کارشناسان معتقدند که خشک‌ترین سال نیم قرن اخیر دقیقا پس از پرآب‌ترین سال آبی نیم قرن گذشته رقم خورده و این مسأله یک زنگ خطر جدی را نیز به صدا درمی‌آورد و اگر این مساله در سطح جهانی پیگیری و برنامه ریزی نشود می‌تواند بحران قرن لقب گیرد، هر چند در طول سال‌های اخیر نشست‌های مختلفی با عناوین مختلف برگزار شده تا این بحران را حل کنند، اما می‌توان گفت که هیچ کدام از راه حل‌های ارائه شده تاثیری در کاهش تاثیرات خشکسالی به صورت ملموس نداشته است.
بیشتر بخوانید: محیط زیست بچه سرراهی دولت ها؛ سرگردان میان سازمان و وزارتخانه!
با اینکه بحران آب فقط مختص ایران نیست، اما اشتباه در مصرف منابع آبی و از بین بردن منابع آبی تجدید پذیر بیش از هر چیزی در بروز شرایط این روز‌ها تاثیرگذار است تا جاییکه معاون آب و آبفای وزارت نیرو هم چندی پیشدر این باره گفته بود: در مدت کمتر از ۳۰ سال گذشته منابع آب تجدیدشونده کشور از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به حدود ۱۰۲ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.
بهتر است برای آگاهی بهتر از شرایط و بحران آب در کشور وضعیت برخی از سدهای کشور را با هم مرور کنیم، مثلا موجودی پنج سد استان تهران ۴۱۷ میلیون متر مکعب با ۲۲ درصد پرشدگی نسبت به سال آبی گذشته ۴۱ درصد کاهش داشته و سدهای ۱۰ گانه استان خوزستان نیز نشان می‌دهد موجودی آب آن‌ها ۹ میلیارد و ۷۹۳ میلیون متر مکعب است که با ۴۰ درصد پرشدگی همچنان با کاهش ۲۶ درصدی نسبت به پارسال روبرو هستند.
وضعیت سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه که ۱۳ سد است از ابتدای سال آبی جاری تا هفتم آبان ماه ۴۲۸ میلیون متر مکعب حجم موجودی آب دارند که با ۲۶ درصد پرشدگی همچنان ۲۱ درصد نسبت به پارسال کاهش دارند.
وقتی همه کارشناسان متفق القول از کاهش بارندگی در سال آبی پیش رو می‌گویند و آمار سد‌ها هم نشانه خوبی نیست، اما این بختیاری، مدیرعامل شرکت آبفای تهران است که نظر متفاوتی نسبت به همه دارد و می‌گوید که در اغلب شهر‌ها شرایط به گونه‌ای مدیریت شده که با وجود کسری شدید مخازن آبی، در فصل پاییز بحران قابل کنترل باشد، البته او افزایش ۲۵ درصدی مصرف آب در بحران کرونا را هم در بروز شرایط کنونی بی تاثیر نمی‌داند، اما به ظن او جای نگرانی در پایتخت وجود ندارد و اکنون برای تأمین آب پاییز و زمستان هم حتی در صورت تشدید خشکسالی برنامه‌ریزی شده است؛ اما مشخص نیست این برنامه ریزی چیست و قرار است چگونه در تهران اجرایی شود.
در نهایت بحران آب در ایران دلایل مختلفی دارد، دلایلی که کارشناسان محیط زیست و هواشناسی در برخی از نقطه نظرات توافق یا مخالفت دارند و این نظرات موافق و مخالف گویای دو مساله است نخست اینکه مدیریت در سطح کلان یا نتوانسته با نخواسته برنامه جدی برای سامان دهی این بحران اتخاذ کند و هر چند متولیان و در راس آن وزارت نیرو هر دو فرضیه را رد می‌کنند و مدعی هستند که برنامه‌های مختلفی برای کنترل شرایط موجود انجام داده اند، اما بدتر شدن وضعیت سد‌ها و نبود یک تدبیر درست برای بهبود شرایط کنونی دلیل محکمی چیز دیگری را نشان می‌دهد و نمونه بارز آن باز کردن دریچه سدهای کرخه در تابستان برای حل وضعیت هوزالعظیم بود و حالا خبر رسیده که دوباره هورالعظیم حال خوشی ندارد و برای زنده ماندن منتظر اجرای یک تصمیم درست مدیریتی است، البته بقیه تالاب‌های کشور هم همین وضعیت را دارند و هیچ منابع آبی در ایران از گزند آسیب نبود مدیریت یک دست در امان نبوده اند.
