عقیم کردن سواحل جنوبی ایران با صید مخرب

دیدارنیوز ـ صیادان ایرانی با کاهش ذخایر آبزی در سواحل جنوبی کشور به سمت کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌روند تا این سؤال پیش بیاید که آیا کاهش ذخایر ماهی در سواحل جنوبی ایران تنها به‌دلیل صید ترال(کف روبی) شناورهای چینی است؟ پاسخ کارشناسان محیط زیست و شیلات به این سؤال «ایران» منفی است. به گفته آنها ماهیگیران ایرانی هم سهم عظیمی در تهی شدن موج‌های نیلگون خلیج فارس از ذخایر آبی کشور دارند!

«محمدامین طلاب»، رئیس اداره محیط زیست دریایی بوشهر در گفت‌و‌گو با «ایران»، خلیج فارس را دریایی «نیمه بسته» می‌داند که مقدار آبزیان آن ثابت و محدود است. به‌گفته این کارشناس، همین نیمه بسته بودن یک دلیل محکم برای حفاظت از ذخایر آبی آن است! البته که این حفاظت و حراست اتفاق نمی‌افتد. خلیج فارس بدون برداشت‌های بی‌رویه هم با چالش‌های جدی چون آلودگی نفتی، ترانزیت کالا، فاضلاب‌های شهرهای ساحلی و... دست و پنجه نرم می‌کند. دمای بالا هم قوز بالا قوز شده! اگرچه شوری بالای آب هم با دمای آن همدست شده‌اند تا تنوع زیستی در خلیج فارس را کاهش دهند. طلاب می‌گوید: «بنابراین تنوع زیستی خلیج فارس به‌صورت طبیعی تحت چالش است. وقتی چالش صیدهای آسیب زا و آلودگی هم به آن اضافه می‌شود، تنوع آن بیش از حد کاهش می‌یابد و تعادل زیستی‌اش به هم می‌خورد.»

صیادان در کشورهای عربی از جمله «امارات» اجازه صیدهای مخرب از جمله «صید ترال» را ندارند. اگر دست از پا خطا کنند با جریمه‌های سنگینی رو‌به‌رو می‌شوند.

در ایران اما قوانین حفاظت دریایی از لنج‌ها و کشتی‌ها، جا می‌مانند.  ایرانی‌ها حتی در فصولی که صید ماهی ممنوع است هم صید ترال می‌کنند. «طلاب» این روش را یکی از مخرب‌ترین روش‌های صیادی در خلیج فارس می‌داند. او می‌گوید:«بیشتر از 90 درصد آبزیان به «بستر» خلیج فارس وابسته‌اند. بویژه در نقاط کم عمق، این وابستگی عمیق‌تر است.» این کارشناس، عمق خلیج فارس را 90 متر اعلام می‌کند و می‌گوید:«در صید مجاز، صیادان 45 روز وقت دارند تا بستر خلیج فارس را با ترال خراش بدهند.» صید ترال هرجنبده‌ای را به درون خود می‌کشد اما ماهیگیران همه آنچه را صید کرده‌اند، نمی‌خواهند. بنابراین مرده آنچه را نمی‌خواهند به دریا پس می‌دهند.

صید با تورهای پلاستیکی هم دَخلِ بستر دریا را می‌آورد. این روش هم گونه‌های ریز آبزیان را صید می‌کند و هم آن‌طور که کارشناسان هشدار می‌دهند چرخه زیستی را از بین می‌برد. شیلات کشور در چند سال گذشته، عملیات‌هایی برای جمع‌آوری تورهای پلاستیکی انجام داده، اما آن هم به زخم‌های ناشی از تورهای پلاستیکی پایان نداده است. طلاب، تور گوشتگیر را هم از جمله صیدهای مخرب می‌داند و می‌گوید:«این تور هم انواع صیدها را به دام می‌اندازد و بستر رودخانه را نازا می‌کند.» تخریب سواحل ایرانی خلیج فارس، تنها به همین روش صید ختم نمی‌شود. صیادان ایرانی در جنگل‌های حرا، سواحل مرجانی و خوریات هم صیادی می‌کنند. کارشناسان از این مناطق به‌عنوان مناطق «نوزادگاهی»(محل تخم‌ریزی ماهی و میگو) یاد می‌کنند که صیادان با صید غیرمجاز «لاروی» زیستمندان دریایی را از بین می‌برند و اجازه تولید مثل بیشتر به دریا را نمی‌دهند.برخی از صیادان، از صید محاصره‌ای هم به‌عنوان یک صید مخرب یاد می‌کنند. اما طلاب این دیدگاه را قبول ندارد. او می‌گوید:«صید محاصره‌ای بر خلاف سایر روش‌ها که همه چیز را صید می‌کند، به‌دنبال گونه‌های خاصی از جمله «تن ماهیان» است. بنابراین تخریب و کف روبی را به‌دنبال ندارد.» البته این صید هم بی‌خطر نیست. گاهی اوقات دلفین‌ها به دام این تورها می‌افتند و از آن جان سالم به در نمی‌برند.

گرگور بی‌خطرترین روش صید ماهی در خلیج فارس است. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با الزامی کردن این روش، باعث شده‌اند تا تعداد ماهی و میگو در سواحل این کشورها افزایش یابد. این روش در ایران هم استفاده می‌شود. طلاب می‌گوید:«در این روش، صید انتخابی است. گونه زنده صید می‌شود و می‌توان آن را به دریا بازگرداند.» البته در این میان افزایش قیمت دلار و کاهش ارز پولی، معادله این روش را در آب‌های ایران به هم می‌زند. برخی از صیادان در گفت‌و‌گو با «ایران» از گرانی تور گرگور خبر می‌دهند و می‌گویند:«احتمالاً آنها سال دیگر نتوانند تور گرگور بخرند.» عمر تورهای گرگور نزدیک به ۸ ماه است و صیادان هر سال اقدام به خرید گرگور جدید می‌کند، اما «طلاب» این نگرانی صیادها را قبول ندارد. او می‌گوید:«همانطور که گرگور گران می‌شود، صیادان هم ماهی‌ها را گرانتر از سال قبل می‌فروشند.» هرچند حرف‌های محیط زیستی ها درباره آنچه درباره محیط زیست خلیج فارس می‌گویند نشان می‌دهد حوزه استحفاظی آنها از ساحل دریا پیشتر نمی‌رود، با این همه طلاب همچنان معتقد است:«کاهش صید نشان می‌دهد، مدیریت درستی بر امواج خلیج فارس حاکم نیست.»

سؤالی که این روزها ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده این است که چرا صیادان ایرانی از روش‌های مخرب استفاده می‌کنند تا در نهایت به‌دلیل کاهش ماهی و میگو در ایران، خود شکار گارد ساحلی کشورهایی چون قطر، امارات و عربستان شوند؟ آیا سازمان حفاظت محیط زیست هیچ وظیفه‌ای برای کنترل صیدهای غیرمجاز و بی‌رویه ندارد؟

«داود میرشکار»، مدیرکل زیست‌بوم‌های دریایی سازمان محیط زیست در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید:«طبق قانون حفاظت از دریا، بهره‌برداری به طورمستقیم به سازمان شیلات برمی گردد.» او البته این قانون را نافی وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست نمی‌داند، اما سازمان محیط زیست هم اعتباری در چنته ندارد که بخواهد روی صید خارج از مناطق حساس ساحلی نظارت داشته باشد. به گفته میرشکار پایش آبسنگ‌های مرجانی توسط پردیسان در بوشهر، جزایر خارک، خارگو و نایبندان خبر از مرگ 95 درصدی آبسنگ‌های مرجانی دارد. این مرگ را تغییر اقلیم و گرم شدن هوا برای آنها رقم زده است. آبسنگ‌های مرجانی یکی از مناطق نوزادگاهی ماهی و میگو هستند! مرگ آن هم در کنار سایر عوامل، کاهش میزان ماهی و میگو خلیج فارس در سواحل ایران را به‌دنبال دارد.

داود میرشکار همچنین نبود یگان دریایی متعلق به محیط زیست را یکی از علل بسته بودن دست محیط زیست در نظارت روی شیوه‌های صید صیادان در خلیج فارس می‌داند و می‌گوید: «اکثر مأموریت‌های محیط زیست در مناطق خشک است.»
میرشکار برجای ماندن تورهای گرفتار در زیر آب را هم یکی دیگر از تهدیدهای آبزیان خلیج فارس می‌داند که ممکن  است پستانداران دریایی را دچار خفگی کند.

میرشکار از فروش ماهی توسط صیادان ایرانی و خالی شدن بازارهای داخلی هم خبر می‌دهد. او علت این ماجرا را بالا رفتن قیمت ارز می‌داند که باعث شده بسیاری از ماهیان صید شده از سوی ملوان‌های ایران سر از بازار کشورهای عربی دربیاورد. مشاهدات میدانی میرشکار نشان می‌دهد که در بازار ماهی جزیره قشم نه تنوع ماهی وجود دارد و نه ماهی با کیفیت مطلوب. کشورهای عربی ماهی ایران را با قیمت بالاتری می‌فروشند و همین باعث شده تا بازار داخلی از رونق بیفتد. میرشکار اعتقاد دارد که باید روی صادرات نظارت جدی داشت چون ماهی نقش اساسی روی تغذیه مردم دارد.

کسبه بازار ماهی بوشهر هم فیلمی برای خبرنگار «ایران» فرستاده‌اند که نشان از فروش ماهی‌های سردخانه‌ای در بازار بوشهر دارد. آنها می‌گویند  صیادان ایرانی بهترین ماهی‌ها را در دریا به خریدارانی از امارات و قطر می فروشند و لنج‌های آنها از دل خلیج فارس خالی به سواحل می‌رسند. این مسأله را «محمدامین طلاب»، رئیس اداره محیط زیست دریایی بوشهر هم تأیید می‌کند و می‌گوید: «صادرات وقتی از مبادی گمرکی نباشد، طبیعتاً سود لازم را هم برای کشور ندارد.» او نقبی هم به سال 1990 در زمان جنگ خلیج فارس می‌زند و می‌گوید: «آن روز هم بازار بوشهر این شرایط را تجربه کرد.» طلاب، فروش ماهی به کشورهای عربی را با توجه به کاهش ارزش پولی کشور، طبیعی می‌داند و می‌گوید:«یک دینار 50هزارتومان است.»