«صد سال گرافیک در تهران»، «صد سال نقاشی در تهران» و «صد سال عکاسی مناظر شهری در تهران»؛ ۳ عنوان کتاب جدیدی هستند که انتشارات علمی و فرهنگی با مشارکت شهرداری تهران آن‌ها را منتشر کرده است.
دیدارنیوز ـ کتاب‌هایی ارزشمند و خواندنی که علاوه بر مخاطبان خاص و علاقه‌مندان به هنر‌های گرافیک، نقاشی و عکاسی، مخاطبان معمولی‌تر را هم جذب می‌کند. به‌ویژه آنکه هر ۳ کتاب تصاویری زیبا، جذاب و خاطره‌انگیز دارند. از طرح‌های منتشر شده در کتاب صدسال گرافیک در تهران گرفته که طرح‌هایی از پفک‌نمکی و طرح جلد نخستین ترجمه از رمان بیگانه نوشته آلبر کامو است تا عکس‌هایی از عکاسانی، چون بهمن جلالی، کاوه گلستان و کامران شیردل در صد سال عکاسی منظر شهری و همچنین نقاشی‌هایی به واقع دیدنی از محمد زمان زمانی، کامران کاتوزیان، ایرج میرزا علیخانی و... در کتاب صد سال نقاشی در تهران. در ادامه نگاهی انداخته‌ایم به این ۳ اثر تازه منتشر شده.
«صد سال گرافیک در تهران» نوشته معراج قنبری پس از بررسی مختصر موضوع در روزگار قاجار، بر طراحی گرافیک یک قرن گذشته در شهر تهران تأکید کرده است. در فصل نخست، تحت عنوان تاریخ گرافیک، به موضوع‌ها و آثاری توجه شده که شهر یا نام تهران از منظر‌های گوناگون در آن‌ها قابل بررسی است؛ همچون نخستین آتلیه‌ها و کانون‌های آگهی در تهران، آموزش گرافیک در تهران، جریان‌ها و مکان‌های مرتبط با گرافیک، نمایشگاه‌ها و دوسالانه‌ها، تحول‌های صنفی و... در فصل دوم نیز شناخت‌نامه ۱۰۰ طراح گرافیک در تهران نوشته شده است؛ طراحانی که یا متولد تهران هستند یا تهران صحنه رشد و بالندگی آن‌ها بوده است. در این کتاب ۴۱۰ اثر، اتود، عکس و سند آورده شده که قدیمی‌ترین آن متعلق به ۱۸۳ سال پیش است. این کتاب در ۳۶۰ صفحه با شمارگان ۵۰۰ نسخه، به بهای ۲۰۵ هزار تومان منتشر شده است.
«صد سال عکاسی مناظر شهری در تهران» کتابی است که توسط مهدی وثوق‌نیا گردآوری شده و شامل ۱۰۰ عکس دیدنی از مناظر شهری تهران از ۱۰۰ عکاس است که معرفی مختصری از آن‌ها و فعالیت‌هایشان نیز در کتاب آمده.
تهران امروز کلانشهری چندپاره است که با جمعیتی میلیونی، فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های بسیاری را در خود جای داده است. بخشی از آنچه را در صد سال اخیر بر تهران رفته است می‌توان در عکس‌های این شهر جست‌وجو کرد. در عکاسی مناظر شهری تهران با تمرکز بر کالبد شهر می‌توان علاوه بر نمایاندن تغییرات شکلی شهر و اماکن و چهره آن، تغییرات جمعیتی، گرایش‌ها و دگرگونی‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را نیز تصور کرد. با وجود توجه عکاسان به این شاخه از عکاسی تاکنون در کتاب‌های عکس غلبه با بازنمایی زیبایی‌ها و جنبه‌های توریستی شهر بوده است.
از این‌رو «صد سال عکاسی مناظر شهری در تهران» مجموعه عکسی از چشم‌انداز‌های شهری تهران در قرن اخیر است که از میان آثار ۱۰۰ عکاس ایرانی گردآوری شده است و می‌کوشد تا با کنار هم گذاشتن بخشی از تصاویر شهری تهران، به روایتی نو در این آثار دست یابد. در این مسیر آشنایی مختصر با پیشینه عکاسان و پیگیری نگاه عینی و گاه بازنمایی‌های ذهنی آنان نیز مدنظر بوده است.
در میان عکاسانی که در این کتاب نامشان آمده، اسامی آشنایی، چون سیف‌الله صمدیان، کاوه گلستان، عباس کوثری و پیمان هوشمندزاده دیده می‌شود. در فصل مربوط به کاوه گلستان می‌خوانیم: «از پیشتازان عکاسی مستند ایران است، تجارب او در عکاسی تأثیر بسزایی در آگاهی نسل‌های بعدی هنرمندان ایرانی داشته است. او علاوه بر انجام تعداد زیادی پروژه‌های اجتماعی تأثیرگذار، چون روسپی‌ها، کارگر و مجنون در دهه ۵۰، گستره بزرگی از اتقافات تاریخی مهم نظیر ناآرامی‌های ایرلند شمالی، انقلاب ایران و جنگ ایران و عراق را ثبت کرده است.
چاپ آثار او در بسیاری از مطبوعات معتبر دنیا او را به عکاسی نام‌آشنا در فضای بین‌المللی بدل کرد و در سال ۱۳۵۸ برنده مدال طلای رابرت کاپا شد. او در ثبت حقیقت در ایران می‌گوید: «می‌خواهم صحنه‌هایی را به تو نشان دهم که مثل سیلی به‌صورتت بخورد و امنیت تو را خدشه‌دار کند و به خطر بیندازد. می‌توانی نگاه نکنی، می‌توانی خاموش کنی، می‌توانی هویت خود را پنهان کنی، مثل قاتل‌ها، اما نمی‌توانی جلوی حقیقت را بگیری، هیچ‌کس نمی‌تواند.»
این‌کتاب برای متخصصان و دانشجویان هنر عکاسی و همینطور علاقه‌مندان به این هنر جالب توجه خواهد بود؛ از طرفی دیگر پژوهشگران حوزه شهرشناسی و جامعه‌شناسی نیز با دیدن این عکس‌ها و عکس‌هایی از این‌دست می‌توانند گام مؤثری در امور پژوهشی بردارند.
«صد سال عکاسی مناظر شهری در تهران» در ۲۰۹ صفحه با شمارگان ۵۰۰ نسخه به بهای ۱۳۶ هزار تومان منتشر شده است.
«صد سال نقاشی در تهران» نوشته سیدامیر سقراطی به هنر نقاشی در تهران از قاجار تا دوران معاصر می‌پردازد. نویسنده در مقدمه کتاب اشاره‌ای به سال ۱۴۰۰ می‌کند و این که این زمان «بازخوانی رخدادها، جریانات و بزنگاه‌های هنر‌های تجسمی را در ۱۰۰ سال اخیر الزامی می‌نماید. مخاطب با تورق این کتاب، درمی‌یابد که نخستین تصاویر تهران، نه با دوربین عکاسی، که در نقاشی ثبت شده‌اند؛ «برخی از این تصاویر در آثار شرق‌شناسان یا بازرگانان و سفیران دولت‌های غربی گرد آمدهاند.» نویسنده کتاب تلاش کرده چهره تهران را تا حد امکان با جامعیتی درخور تأمل نشان دهد؛ چه مناظر و طبیعت تهران، چه منظره ساختمان‌ها و گذر‌ها و چه ابزار و اشیاء. برخی از این نقاشی‌ها که روایتگر تهران است اطلاعاتی ارزشمند درباره خلق‌وخوی مردم، پوشش مردم و مشاغل آن‌ها در اختیار ذهن وقاد مخاطب قرار می‌دهد؛ همچنین عزاداری و تعزیه، طبیعت و مناظر شهری، مراسم سنتی و ملی، زیارتگاه‌ها و گورستان‌ها و بسیاری از نکات زندگی روزمره مردم کوچه و خیابان در این نقاشی‌ها ثبت شده است.
۱۰۰ سال نقاشی در تهران ۲ فصل دارد: فصل اول؛ پایتختی تهران، پیش از ورود عکاسی و فصل دوم؛ هنرمندان نام دارد. در فصل اول نویسنده به مباحثی، چون «سیمای تهران در نقاشی‌های سفرنامه‌نویسان غربی»، «تصویر تهران در نقشه‌های اروپاییان»، «چاپ سنگی، مطبوعات، کتاب و تصویر تهران»، «شهر و مردم در آثار نقاشان زبردست قاجاری»، «نوگرایی و هنرمندان نوگرا» و… پرداخته است. در فصل دوم که به هنرمندان اختصاص دارد کمتر شاهد توضیح و متن هستیم و بیشتر صفحات کتاب به نقاشی‌های هنرمندان مختلف اختصاص دارد. این کتاب با طرح‌ها و نقاشی‌های فراوان علاوه بر اینکه برای پژوهشگران هنر نقاشی مناسب و مفید است، برای مخاطبان غیرحرفه‌ای هم که از هنر لذت می‌برند خالی از لطف و فایده نخواهد بود. این کتاب در ۲۲۸ صفحه، با شمارگان ۵۰۰ نسخه به بهای ۱۴۶ هزار تومان منتشر شده است.
گزارش از مرجان آقبلاغی
