سیاست خارجی ایران با اقتصاد این روز‌های کشور به دلیل تحریم ها، پرونده برجام و FATF به شدت در هم تنیده شده است. بر همین اساس این دو موضوع احتمالاً همانطور که تا به امروز شاهد بودیم، نقش کلیدی در انتخابات بازی خواهند کرد.
دیدارنیوز_ پرستو بهرامی‌راد: سه هفته به ماراتن رقابت برای صندلی پاستور باقی مانده است. در این انتخابات به دلیل شرایط تحریمی چند ساله و تورم سرسام آور، مسائل اقتصادی با روند سیاست خارجی کشور گره خورده است. برهمین اساس کمپین‌های تبلیغاتی کاندیدا‌ها روی این دو موضوع به شدت مانور می‌دهند. در ۶ خرداد مشخص می‌شود که چه کسانی وارد مرحله بعد انتخابات می‌شوند و در بازه زمانه ۲۰ روزه بی شک شاهد جدل و بحث‌های زیادی در این دو حوزه در بین کاندیدا‌ها خواهیم بود که اوج آن احتمالاً در مناظره‌ها رقم می‌خورد.
چهار کلید واژه در حوزه سیاست خارجی و اقتصاد بین الملل تا امروز در صحبت ها، توئیت‌ها و بیانیه‌های کاندیدا‌ها بار‌ها تکرارشده است؛ قرارداد برجام، FATF، رابطه با کشور‌های همسایه و نگاه اقتصادی در روابط با کشور‌های شرق. در واقع براساس نظر سنجی‌ها موضوع سیاست خارجی و لغو تحریم‌ها داغ‌ترین موضوع است. از سوی دیگر برجام و لغو تحریم‌ها کاملاً به اقتصاد کشور مربوط می‌شود. همچنین FATF گامی دیگر برای نجات از شرایط اقتصادی امروز ایران معرفی می‌شود.
بر همین اساس در این گزارش کاندیدا‌هایی که احتمال تأیید صلاحیت آن‌ها بیشتر است در خصوص سیاست خارجی و اقتصاد بین الملل پرداخته ام. برجام نقطه کلیدی نظرات آن‌ها در نظر گرفته شده است و براساس این موضوع به نکات دیگر نیز پرداخته می‌شود.
ابراهیم رئیسی که در حال حاضر رئیس قوه قضاییه نیز هست، با برجام تا حدودی موافق است و حتی در بیانیه‌ای در خصوص سیاست خارجی دولت خود نیز بیان کرده است که برجام را به مسیر اصلی خود باز می‌گرداند. اما به روش مذاکراتی دولت حسن روحانی نقد جدی دارد؛ چون نوع مذاکرات وزارت خارجه حال حاضر را شکست خورده می‌داند.
از سوی دیگر رئیسی از مدافعان سر سخت حضور منطقه‌ای ایران است و نفوذ منطقه‌ای ایران را ضامن امنیت و رفاه کشور می‌داند، در واقع میدان را بر دیپلماسی ارحج می‌خواند. همچنین مذاکره در خصوص موضوع موشکی و حضور منطقه‌ای ایران را کاملاً اشتباه می‌داند.
ابراهیم رئیسی معتقد است که برخورداری از یک دیپلماسی فعال و پویا، ضرورت حل مشکلات اقتصادی داخلی است. به تازگی در توئیتر خود نوشته است: «تعامل با همه کشور‌های جهان به‌ویژه با همسایگان برنامه سیاست خارجی دولت من خواهد بود.»
او اولویت روابط دیپلماتیک را تا اینجای کار گسترش روابط با کشور‌های همسایه و بعد آسیایی بویژه روابط با قطب‌های آسیایی مثل کره، ژاپن، چین، روسیه و هند مطرح می‌کند. در واقع اگر رئیسی بر صندلی پاستور بشیند باید منتظر روند جدیدی در سیاست خارجی باشیم که به احتمال زیاد روابط تنگاتنگی با روسیه و چین خواهد بود. البته برجام هم تا حدودی روند خود را طی خواهد و احتمالاً در روش امروز تغییری ایجاد نشود و مذاکرات دامنه دار تا احیای کامل برجام ادامه یابد. زیرا احیای برجام تا امروز تصمیم نظام بوده است و دولت روحانی در این دور از مذاکرات به نظر فقط مجری این طرح بوده است. البته ممکن است با تغییر تیم وزارت خارجه روند تغییراتی داشته باشد، اما باید منتظر اظهارات رئیسی در سه هفته آتی در خصوص سیاست خارجی بود تا بتوان مسیری که طی خواهد را بررسی کرد.
برجسته‌ترین موضوع در کمپین انتخاباتی علی لاریجانی موضوع سیاست خارجی است و هر چه در روند تبلیغات موضوعات برجام و سیاست خارجی داغ‌تر شوند، او بیشتر به سمت پیروزی حرکت خواهد کرد. حتی روز ثبت نام نیز با طرح موضوع سیاست خارجی مالکیت موضوع سیاست خارجی و لغو تحریم‌ها را تا اینجا از آن خودش کرده است.
در کلاب هاوس علی لاریجانی در خصوص تصویب برجام در مجلس صحبت مفصلی کرد و روند را توضیح داد و در آخر بیان کرد که آقایان می‌گویند تصویب برجام در صحن مجلس خیانت بود، پس چرا شورای نگهبان ظرف چند ساعت اعلام نظر کرد؟ اگر این طرح خائنانه بود، شورای نگهبان می‌توانست آن را نگه دارد.
لاریجانی تا به امروز روند را به شکلی نشان داده است که قرار است در‌های اقتصادی کشور را بر روی جهان از غرب تا شرق باز کند. پیش از این علی لاریجانی در روند سند ۲۵ ساله با چین نماینده مقام معظم رهبری بود و مأموریت داشت که این بحث را جلو ببرد.
او تاکید دارد که طولانی شدن حل مسائل پیچیده بین المللی و منطقه‌ای تا الان معیشت مردم را به خطر انداخته است. بر همین اساس به نظر می‌آید سعی دارد نشان دهد که سیاست خارجی در واقع ابزاری برای توسعه اقتصادی است. بر همین اساس در پاسخ به سوال اولویت اصلی اش در بین سیاست خارجی یا معیشت، گفته است: «مسئله اصلی اقتصاد کشور است. فرهنگ، سیاست داخلی و سیاست خارجی قطعا در خدمت مساله مهمی به نام اقتصاد است.» در واقع سیاست خارجی و اقتصاد کشور را در هم تنیده می‌داند و سعی دارد هر دو موضوع را باهم پیش ببرد.
علی لاریجانی درباره FATF هم در کلاب هاوس نظرات خود را مطرح کرد و گفت که با تهاتر یا کار کردن با بانک‌های کوچک نمی‌توان کشوری با ۸۲ میلیون نفر جمعیت را اداره کرد. در واقع او نشان داد که موافق تصویب FATF و روند جهانی سازی اقتصاد ایران است.
همچنین رئیس سابق مجلس شورای اسلامی به تازگی وارد توئیتر شده و شروع به فعالیت کرده است. در توئیتی در خصوص سیاست خارجی نوشته است: «تعامل هوشمندانه با غرب، همکاری سازنده با شرق و برادری با کشور‌های منطقه، پیش‌شرط پیشرفت اقتصادی و جهش تولید است. هر کسی که با این گزاره مخالف است صراحتاً توضیح دهد که چگونه می‌خواهد مشکلات اقتصادی ایران را حل کند؟ دوران کلی‌گویی و فرار از پاسخ به سوالات سخت به سر آمده است.» حال باید دید آیا روند در هم تنیده کردن سیاست خارجی با معیشت مردم می‌تواند شانس رای‌آوری لاریجانی را افزایش دهد؟
به نظر می‌رسد اسحاق جهانگیری، معاون اول حسن روحانی خیلی به سمت موضوع سیاست خارجی حرکت نمی‌کند، شاید مطمئن است که دولت روحانی تا قبل از انتخابات احیای برجام را به جایی می‌رساند یا اقتصاد را اولویت بر هر چیزی می‌داند.
او به تازگی در صفحه توئیتری خود نوشته است: «سیاست خارجی مهم است. اما کشورداری یک‌بعدی نیست. آمادگی دارم با همهٔ نامزد‌ها در هر پلتفرمی و هر زمانی دربارهٔ مسائل مهم کشور - هم در سیاست خارجی و هم حوزه‌های سیاست داخلی و اقتصاد و فرهنگ و اجتماعی و محیط زیست - گفتگو کنم.»
بی شک او اگر در روند انتخابات باقی بماند در حوزه سیاست خارجی مسیر دولت فعلی، وزارتخارجه و روند سیاست های محمدجواد ظریف را در پیش می‌گیرد و نگاهی از نوع تعامل با غرب خواهد داشت. البته او معتقد است با وجود همه تحریم‌ها باز این مقاومت است که توانست کشور را در برابر تحریم‌ها و تهدید‌های ترامپ ایستاده و سرپا نگه دارد و به نظر نمی‌رسد حاضر به مذاکره در خصوص حضور منطقه‌ای ایران باشد.
کاندیدایی که به جوان بودن شهرت دارد، مذاکره با همسایگان کشور را اولویت سیاست خارجی خودش مطرح کرده است. سعید محمد، رئیس سابق قرارگاه خاتم الانبیا در موضوع سیاست خارجی سه راه را اعلام کرده است؛ او اول اشاره به قوی شدن در داخل کشور را دارد. راه دوم تقویت روابط با کشور‌های شرق است. راه سوم که از نظر او مهمتر از راه دوم و یا مذاکره با غرب است، نگاه به کشور‌های همسایه و ارتباط برقرار کردن با آن‌ها را در بر می‌گیرد.
محمد یکی از منتقدین سر سخت برجام در این انتخابات است و بیان می‌کند که مذاکرات تا امروز خروجی در زندگی مردم نداشته است. البته این کاندیدا تندروی‌ها و ضد و نقیض گویی‌هایی در سخنانش در حوزه سیاست خارجی دارد. او معتقد است که میزان غنی سازی اورانیوم باید به ۹۳ درصد برسد. از سوی دیگر او سعید محمد در گذشته تاکید کرده بود که بر سر موضوعات منطقه‌ای و موشکی با امریکایی‌ها مذاکره نمی‌کنیم، اما به تازگی گفته است: «به شرطی که طرف آمریکایی نسبت به تعهدات خود پایبند شود، آن زمان درباره موضوعات دیگر پای میز مذاکره خواهیم رفت.»
در واقع سعید محمد سعی دارد در شرایط انتخابات با موج آن حرکت کند، اما از ارزش‌های خودش نیز سعی دارد دفاعی نیز داشته باشد. حال باید دید این کاندیدای جوان آیا به همین روند می‌تواند ادامه دهد یا خیر؟
مسعود پزشکیان به صراحت اعلام کرده است که شعار لغو همه تحریم‌ها و بازگشت به همه تعهدات، به نظرش عملی نیست و بعد از طرح این مسئله سعی کرده است که تا به امروز در خصوص برجام اظهارنظر برجسته‌ای نکند و سطحی هر بار در این مورد بعد از سوال خبرنگاران گذشته است. اما به موضوع FATF مفصل پرداخته است و آن را راهی برای تعامل با جهان می‌داند.
از نظر پزشکیان بدون تصویب FATF نمی‌توانیم با هیچ کشوری رابطه مالی و روابط اقتصادی داشته باشیم. او در جایی گفته است که حتی دیپلماسی منطقه‌ای هم بدون تصویب FATF به درد نمی‌خورد. در واقع پزشکیان راه اقتصادی را ارحج به مذاکره و میدان می‌داند. البته پزشکیان معتقد است خلاف موضوعی که بسیار این روز‌ها مطرح می‌شود (مخصوصاً بعد از پخش فایل صوتی محمدجواد ظریف) دولت در ایران اختیار زیادی در سیاست خارجی دارد، این را در تفاوت ظریف و جلیلی به خوبی می‌توان رصد کرد.
پزشکیان از گزینه‌های اصلی جناح اصلاح‌طلب است و شاید در شرایطی که سیاست خارجی از مسائل مهم انتخابات به حساب می‌آید، سکوتش در خصوص برجام و ... شاید خیلی به نفع او و کمپین انتخاباتی اش تمام نشود. با این حال شاید منتظر اعلام تأیید یا رد صلاحیت اش است و نمی خواهد در شرایط حال حاضر اظهار نظر دقیقی در خصوص سیاست خارجی ایران در هشت ساله گذشته بکند.
سعید جلیلی رئیس تیم مذاکره کنندگان برجام در دوره ریاست جمهوری محمد احمدی نژاد بوده است و همیشه در خصوص پرونده برجام مورد نقد قرار گرفته است. در این روز‌ها نیز به دلیل شرایط پیچیده قرارداد برجام همچنان بر موضع خود در مخالفت با آن استوار است.
جلیلی از مخالفین برجام است و اعتقاد دارد که روابط با جهان را نباید به ۴-۵ کشور خلاصه کرد. در واقع در چند هفته اخیر او به شدت به تیم مذاکره کننده و برجام تاخته است. حتی در مصاحبه‌ای گفته است: «نمی‌شود کشور را معطل مذاکره و اراده چند قدرت دنیا نگه داشت؛ با این‌ها نمی‌شود اقتصاد کشور را اداره کرد و آن را جهش داد و به پیشرفت رساند.»
جلیلی معتقد است که اگر سیاست خارجی فعال داشته باشیم، اقتصاد در داخل کشور تقویت می‌شود. اما برجام را در این رویکرد غلط می‌داند. در واقع او دیپلماسی را یک بعد از سیاست خارجی می‌داند و بخش‌های دیگر که تعامل اقتصادی قوی با همسایگان و سایر کشور‌ها است را مطرح می‌کند. جلیلی با داغ کردن موضوع مذاکرات هسته‌ای و سیاست خارجی سعی دارد، شرایط را به نفع خود تمام کند و خودش را از نقد‌های گذشته پاکسازی کند.
همانطور که به خوبی مشخص است، تمام کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ به خوبی درک کرده اند که سیاست خارجی با اقتصاد کشور در هم تنیده هستند. بر همین اساس هر کدام سعی دارند نشان دهند که برای احیای روابط ایران با کشور‌های جهان راهکاری دارند، اما باید دید در مناظره‌ها روند به چه شکلی ادامه پیدا می‌کند و هر کدام از چه سمتی از طرح سیاست خارجی خود دفاع خواهند کرد.
