ساخت وساز‌های ساحلی، تهدیدی برای خودپالایی دریا‌های کشور

دیدارنیوز ـ قطعا وقتی در نوار ساحلی شمال و جنوب کشور حرکت می‌کنید حجم زیادی ساخت و ساز را می‌بینید تا جایی که در برخی نقاط حتی دریا دیده نمی‌شود و تا چشم کار می‌کند ساختمان و اسکله است که حتی بسیاری از آن‌ها بدون ضابطه و اصول زیست محیطی ساخته شده اند، البته نفس زیاده خواه انسان به همین سواحل اکتفا نکرده بلکه با خشک کردن بخش زیادی از دریا به ویژه در خلیج فارس اقدام به ساخت جزایر مصنوعی کرده که مشکلات زیست محیطی خاص خودشان را دارد.

وقتی به این خط ساحلی نگاه می‌کنید گویی دریا دارد در زیر بار این حجم ساخت و ساز خفه می‌شود در حالی که قانون اراضی مستحدثات ساحلی در سال ۱۳۵۴ تصویب شد که در زمان خود یک قانون مترقی بود، اما متاسفانه اراضی ساحلی و حریم دریا‌های شمال و جنوب کشور بدون ضابطه و رعایت این قانون استحصال، تخریب و تغییر کاربری داده شده اند، در واقع براساس این قانون عرض حریم دریای خزر ۶۰ متر از آخرین نقطه پیشرفتگی آب و عرض حریم خلیج فارس و دریای عمان ۶۰ متر از آخرین نقطه مد تعریف شده است، اما ظاهرا اجرا نمی‌شود.

در کنار ساخت و ساز‌های ساحلی، ایجاد جزایر مصنوعی هم رمق محیط زیست خلیج فارس را گرفته است، ساخت جزایری مانند النخیل، جهان، جمیرا، نخل دیرا و جبل علی در آب‌های نیلگون خلیج فارس به حدود دو دهه قبل بر می‌گردد، البته این فقط مختص آب‌های جنوبی کشور نیست بلکه جمهوری آذربایجان با احداث ۴۱ جزیره مصنوعی با عنوان کاسپین در دریای خزر در شهر باکو، پایتخت این کشور گام‌های بلندی در این زمینه برداشته که این کار را با هدف جذب توریست انجام داده است، از سوی دیگر جمهوری ترکمنستان نیز قصد دارد یک جزیره مصنوعی بسیار بزرگ در دریای خزر احداث کند، همچنین اوایل امسال بود که شهردار نوشهر از احداث نخستین جزیره مصنوعی کشور در دریای خزر به عنوان هدیه قرن رونمایی کرد.

در طراحی این جزیره منحصر به فرد از گل اُرکیده از گل‌های زیبا و خاص منطقه نوشهر الهام گرفته شده و دو برج آن نیز برگرفته از میوه بلوط جنگل‌های هیرکانی است و در ساخت آن تمام مسائل محیط زیستی اعمال خواهد شد، این جزیره در فاصله یک کیلومتری ساحل در عمق چهار و نیم تا هفت متر آب ساخته می‌شود که با یک پل و عرشه به ساحل وصل می‌شود.

در نگاه اول ساخت جزایر در دل دریا کار هیجان انگیز و قشنگی به نظر می‌رسد، اما آیا عواقب زیست محیطی این ساخت و ساز‌ها هم در طراحی‌ها دیده می‌شود؟ البته ساخت جزایر مصنوعی در دریا‌ها مختص به زمان ما نیست در واقع به رغم تصوراتی که ساخت جزایر مصنوعی روشی امروزی است، اما در بسیاری از نقاط جهان سابقه طولانی دارد و قدمت ساخت آن به زمان‌های دور بر می‌گردد، انواع مختلفی از جزایر مصنوعی باستانی مانند کرانوگ (Crannogs) که به دوران ماقبل تاریخ بر می‌گردد در اسکاتلند و ایرلند کشف شده است؛ همچنین مراکز تشریفاتی نانمادول (Nan Madol) در میکرونزی و جزایراوروس (Uros) در دریاچه تیتیکاکا (Titicaca) جزو اولین جزایر مصنوعی هستند.

شهر باستانی آزتک (aztèque) در تنوشتیتلان (Tenochtitlán)، در مکزیک امروزی، که در یک جزیره کوچک طبیعی در دریاچه تکسکوکو (Texcoco) واقع شده بود و دور تا دورش با جزایر مصنوعی معروف به شینامپاس (chinampas) به منظور استفاده برای کشاورزی احاطه شده بود. شهر تنوشتیتلان (مکزیک فعلی)، در هنگام ورود اسپانیایی ها، ۲۵۰ هزار نفر سکنه داشته است برخی از این جزایر مصنوعی هستند، در حالیکه ساخت جزایری مانند النخیل، جهان، جمیرا، نخل دیرا و جبل علی در آب‌های نیلگون خلیج فارس به حدود دو دهه قبل بر می‌گردد.

حال چرا در چند سال اخیر ایجاد این جزایر و به طور کلی ساخت و ساز در سواحل دریا‌ها مشکل ساز شده و از سوی مقامات کشور‌ها و دوستداران محیط زیست مورد مخالفت قرار می‌گیرد که به اعتقاد کارشناسان به توان اکولوژیک و خودپالایی طبیعت بر می‌گردد در واقع با افزایش جمعیت و بالا رفتن تولید پسماند، انواع آلودگی‌ها و سرایز شدن آن‌ها به دریاها، توان خودپالایی طبیعت کاهش یافته است و همین مساله می‌طلبد که فشار انسان بر محیط زیست کاهش یابد.

در واقع طبیعت و محیط زیست به طور طبیعی توان این را دارد که حجم زیادی از آلودگی را از خود دور کند؛ البته در چند سال اخیر انسان با فشار زیادی که به طبیعت آورده این توان را از اکوسیستم گرفته از این رو دیگر با کوچکترین فشار، فریاد طبیعت بلند می‌شود که می‌توان این درد بر پیکره محیط زیست را با بروز گرد و غبار، خشکسالی، سیلاب و اتش سوزی‌های مداوم مشاهده کرد.

گزارش‌های متعددی نشان می‌دهد که محیط زیست خلیج فارس و دریای خزر وضعیت مناسبی ندارد و بسیار شکننده است، ساخت سکو‌های نفتی، آلودگی‌های ناشی از استخراج و کشف میدان‌های نفتی در آب و جابه‌جایی و تردد نفتکش‌ها، انتشار دود و گاز‌های سمی و آلوده، نشت مستقیم مواد نفتی به درون آب و از سوی دیگر ساخت جزایر مصنوعی باعث آسیب‌دیدگی محیط دریا و محل تخم‌ریزی و زندگی آبزیان شده و با تغییر در چرخش آب در خلیج فارس موجب ایجاد خسارت به محیط زیستی شده که نسل‌های بعدی هم حق استفاده از آن را دارند.

هر چند کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها، اجازه ایجاد جزیره مصنوعی در دریای سرزمینی تا ۱۲ مایل را داده است، اما امروزه حرکت رو به رشد ساخت این جزایر، ساخت و ساز‌های ساحلی، پیچیدگی‌های زیست محیطی زیادی را ایجاد کرده است که باید مراقب آن‌ها باشیم.

در کنار فشار ساخت و ساز، اما فشار منابع آلاینده به دریا معضل دیگری که دامن پهنه‌های آبی کشور را گرفته است که محمود رضایی مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره گفت: چند سالی است که شاهد توسعه مناطق مسکونی و تمرکز صنایع در سواحل کشور هستیم که موجب افزایش نفوذ منابع آلاینده به پهنه‌های آبی شده و همین مساله محیط‌زیست دریا‌ها را با چالش مواجه کرده است.

وی افزود: حضور انسان‌ها و بهره برداری بی رویه و غیر اصولی از دریا از قدیم الایام تهدیدی برای منابع آبی بوده است، گاه این بهره برداری با توان خودپالایی دریا قابل جبران و جایگزینی است و گاه آنقدر این بهره برداری و سوء استفاده مهلک خواهد بود که اثرات آن تا چندین سال از بین نخواهد رفت و بدین طریق حیات آبزیان و زیستگاه‌های دریایی را تحت الشعاع قرار می‌دهد و به مرور نابود خواهد کرد.

مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: این نابودی نباید با عمر کوتاه و حافظه کوتاه آدمی ملموس باشد لیکن سرعت این تخریب و نابودی و تغییرات پیش آمده در اکوسیستم و جمعیت آبزیان آنقدر بالا است که حتی در نتایج یک مطالعه کوتاه مدت هم می‌تواند خود را نشان دهد.

وی اظهارداشت: خلیج فارس بدلیل موقعیت خاص آن و جا دادن سفره‌های عظیم سوخت‌های فسیلی دارای شکنندگی بسیار بالاست و در سال‌های اخیر نگرانی‌های فراوانی را در ذهن متخصصان، پژوهشگران و حتی عوام بوجود آورده است، سرعت آلایندگی و تخریب‌ها از سرعت خودپالایی این اکوسیستم حساس پیشی گرفته و در صورتیکه همچنان ادامه داشته باشد دیگر اثری از حیات در آن باقی نخواهد ماند و حتی تا مقاوم‌ترین گونه‌های آبزی را در خود حل و نابود خواهد کرد.

رضایی گفت: از جمله فعالیت‌های موثر بر این اکوسیستم که به سرعت به زوال زیستگاه‌ها کمک خواهد کرد؛ اسقرار صنایع نفت و گاز و فعالیت‌های غیر اصولی و خارج از چارچوب محیط زیست، ورود پساب‌ها و پسماند‌های حاصل از فعالیت‌های صنایع و مناطق مسکونی در ساحل، پیشروی ساحل با استحصال دریا و در نتیجه تخریب حساس‌ترین زیستگاه دریایی (سواحل)، تخلیه و رهاسازی مواد نفتی به روش‌های مختلف و ورود گونه‌های غیر بومی به این پهنه آبی تنها بخشی از عوامل مخرب و تاثیر گذار بر این اکوسیستم است.

مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: لذا کمک مردم، سازمان‌های مردم نهاد و ارائه آموزش و فرهنگ سازی از مهمترین عوامل جلوگیری از آلودگی‌های بیشتر و حفاظت از این اکوسیستم ارزشمند است.