روند مذاکرات وین به کجا می‌رسد؟ آیا احیای برجام رقم می‌خورد یا خیر؟ راه حل زنده کردن برجام چیست؟ این سوالاتی است که دیدار از شیرین هانتر، استاد دانشگاه جورج تاون واشنگتن در آستانه دور جدید مذاکرات پرسیده است.
دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: فردا چهارمین دور هجدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام به صورت حضوری در وین برگزار می‌شود. چشم بسیاری به توافقات پیش روی این دوره از مذاکرات است. با این حال هنوز مشخص نیست که روند به کدام سمت حرکت خواهد کرد.
تیم ایرانی خواستار لغو همه تحریم‌ها هستند، از سوی دیگر آمریکایی‌ها بازگشت به برجام را منوط به انجام تمام تعهدات برجامی از سوی ایران کرده‌اند. در واقع گره کوری به احیای برجام خورده بود و امروز میز مذاکرات وین آخرین تیر برای احیای برجام تلقی می‌شود. با این حال هم ایران و هم آمریکا به نظر می‌رسد خواستار احیای برجام هستند.
روز گذشته نیز شورای سردبیری نیویورک تایمز در گزارشی خطاب به بایدن نوشته‌اند: «بازگشت به برجام نخستین گام برای توافق قدرتمند با ایران است. در حال حاضر پنجره کوچکی برای ایران و آمریکا برای بازگشت به چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک که در میان طرفداران و منتقدان با نام توافق هسته‌ای ایران یاد می‌شود، وجود دارد.»
شورای سردبیران نیویورک تایمز با اشاره به چند نکته بهترین راه را بازگشت به برجام دانستند، از جمله این نکات این است که اگر ایران می‌خواست در برابر خواسته‌های آمریکا تسلیم شود بسیار قبل‌تر آن را انجام می‌داد، تهران با توسعه برنامه هسته‌ای آمریکا را به دلیل عدم پایبندی به برجام تنبیه کرد، تحت برجام بازرسان اجازه داشتند هر اینچ از چرخه سوخت هسته‌ای ایران را بازرسی کنند، استفاده بیش از حد از تحریم‌های اقتصادی می‌تواند نتیجه معکوس به همراه داشته باشد و توافق اخیر تهران و پکن نشان داد که روسیه و چین برای مدت طولانی از تحریم‌های آمریکا تبعیت نمی‌کنند. در واقع شرایط به گونه‌ای پیش رفته است که تهران و واشنگتن به خوبی می‌دانند ادامه این روند به صلاح هیچکس نیست.
برای بررسی مذاکرات وین و راه حل بحران برجام دیدار با شیرین هانتر، استاد دانشگاه جورج تاون واشنگتن به گفتگو پرداخته است.
صوت این مصاحبه را بشنوید:
نشست کمیسیون مشترک برجام را در این سه جلسه‌ای که برگزار شده، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این به عنوان قدم اول در راه احیای برجام خیلی مثبت بوده است. همین که شرکت کننده‌ها آماده شدند که دوباره در روز چهارشنبه تشکیل جلسه بدهند، نشانه این است که بالاخره یک پیشرفت‌هایی حاصل شده و نظریات تا حدی به هم نزدیک شده است. با این وجود به نظر من راه زیادی باید پیموده شود. گاهی اوقات در چنین مذاکراتی حتی یک نکته کوچک که باقی می‌ماند و قابل حل نیست، ممکن است به شکست کامل منجر شود. ولی به نظر من در این مرحله فعلاً مثبت بوده است.
این مذکرات تا چه مدت ممکن است به طول بینجامد؟ بر اساس مذاکرات گذشته برجامی به نظر شما این مذاکرات هم طولانی خواهد بود؟
نیازی نیست این مذاکرات به اندازه مذاکرات برجام اصلی طول بکشد. برای اینکه در آنجا باید در مورد مسائل مختلف صحبت می‌کردند و توافق‌هایی حاصل می‌شد. در مورد این مسائل بحث شده و توافق هم حاصل شده است. در حال حاضر موضوع اساسی یکی این است که ایران از اقدامات جبرانی خودش عقب نشینی کند، آمریکا هم لااقل تحریم‌های هسته‌ای را که آقای ترامپ دوباره برقرار کرده بود، لغو کند. ولی هنوز مواضع دو طرف با یکدیگر فرق دارد. ایران می‌خواهد کلیه تحریم‌هایی که در زمان ترامپ برقرار شده برداشته شود، اما تا جایی که من استنباط می‌کنم آمریکا فعلاً آماده چنین کاری نیست.
هیأت ایرانی خواستار لغو تمام تحریم‌ها است. به نظر شما آمریکا می‌پذیرد تمام تحریم‌های ایران را لغو کند یا خیر؟
من فکر نمی‌کنم آمریکا بپذیرد. چون خیلی مشکل خواهد بود با توجه به پیچیدگی‌هایی که در مورد تحریم‌ها ایجاد شده است. باید بدانیم که ترامپ این تحریم‌ها را به گونه‌ای طرح کرد که مانع از این شود جانشین او بتواند تحریم‌ها را به آسانی رفع کند؛ بنابراین لغو این تحریم‌ها بسیار پیچیدگی دارد. ترامپ برخی از تحریم‌های هسته‌ای را با عناوین دیگر برقرار کرد، مثلاً به عنوان حمایت از تروریسم و مسائلی از این قبیل؛ لذا مشکل خواهد بود که آمریکا بتواند این موارد را لغو کند. بخصوص اینکه در آمریکا مخالفان زیادی برای بازگشت به برجام وجود دارد. در حالی که اکثریت مردم آمریکا با این مسئله مشکلی ندارند، یعنی می‌گویند برجام خوب است. ولی عوامل با نفوذ سیاسی مخالف هستند. همچنین برخی از کشور‌های منطقه به خصوص اسرائیل هم تلاش می‌کنند مانع لغو این تحریم‌ها شوند؛ بنابراین گمان نمی‌کنم به این آسانی یا به این زودی رخ دهد.
کلاً روند احیای برجام را چگونه می‌بینید؟ به نظر شما روند به سمت احیای برجام و بازگشت آمریکا به برجام و بازگشت ایران به تعهدات برجامی‌اش وجود دارد؟
من فکر می‌کنم هر دو طرف احتیاج به این دارند که از این بن بست خارج شوند. اگر ایران قاطعانه به این نتیجه برسد که به هیچ وجه این تحریم‌ها برداشته نخواهد شد، مسلماً ممکن است فعالیت‌های هسته‌ای خودش را افزایش دهد و آمریکا را با یک تصمیم سخت مواجه می‌کند. یا باید بنشیند و اجازه دهد ایران بیشتر به سمت هسته‌ای شدن برود. چه بسا با وجود صحبت‌هایی که شده است حتی به این فکر بیفتد شاید یک نیروی نظامی هسته‌ای درست کند. این برای آمریکا و مهم‌تر از آن برای اسرائیل غیر قابل قبول است. ولی در این شرایط چه کاری می‌توانند انجام دهند؟ حداکثر تحریم‌ها به ایران وارد شده است و دیگر چیزی باقی نمانده است؛ بنابراین با یک انتخاب بسیار بدی مواجه خواهند شد، یا اجازه دهند ایران به برنامه هسته‌ای خودش ادامه دهد و یا اینکه به ایران حمله نظامی داشته باشند. چه بسا یک حمله نظامی محدود باشد؛ البته چنین حملاتی هیچگاه محدود باقی نمی‌ماند. وقتی یک جنگ یا برخود نظامی شروع شد هیچ کس نمی‌تواند پیش بینی کند که به چه صورت تحول پیدا می‌کند و عاقبت آن به کجا می‌رسد؛ بنابراین آمریکا هم خیلی علاقه‌مند است که ایران به محدودیت‌هایی که برجام برقرار کرده بود، برگردد. از طرف دیگر ایران با وجود شجاعت، صبر و استقامتی که نشان داده، اما تحت فشار زیادی بوده است. با وجود کرونا احتیاج مبرم دارد بتواند تجارت بین‌المللی را از سر بگیرد، نفت خودش را صادر کند و بتواند پول صادرات را برگرداند. میلیارد‌ها دلار پول ایران در کشور‌های محتلف مثل کره، هند و عراق بلوکه شده است. به نظر من هر دو طرف نیاز دارند که برجام احیا شود. مسئله این است که در هر دو کشور در قابل احیای برجام یک نوع مقاومت‌های سیاسی وجود دارد. باید دید که بالاخره رهبران دو کشور این شجاعت اخلاقی را دارند که تصمیمی بگیرند که به نفع مردم خود حرکت کنند یا خیر، نه اینکه بخواهند گروه‌های مختلف را راضی نگه دارند. این را هم بایدن باید در نظر بگیرد و هم تصمیم گیرندگان در ایران باید در نظر داشته باشند.
دو اتفاق به تازگی رخ داده است. یکی حمله به کشتی ایرانی بوده که گفته می‌شود کار اسرائیل بوده است. دومین اتفاق آزادسازی کشتی کره‌ای توسط ایران بوده است. شما این دو عامل را در پشت پرده مذاکرات برجامی می‌دانید؟
آزاد کردن کشتی کره‌ای به نظر من عمل مثبتی بود که ایران انجام داد. می‌تواند به عنوان یک اقدامی باشد که حسن نیت ایران را در کاهش تنش‌ها و همین طور احیای برجام نشان دهد. مسئله کشتی ساویز هم که به آن حمله شد، تازگی ندارد. هر زمانی که ایران و آمریکا به سمت نوعی نزدیک و توافق پیش می‌روند چنین جریانی پیش می‌آمد. مثلاً حدود سال ۲۰۰۲ بود که ایران و آمریکا با همدیگر در مورد مسائل مختلف صحبت می‌کردند، بعد گفته شد یک کشتی اسلحه از بنادر ایران به سرزمین‌های اشغالی می‌برد. این خبر کافی بود که تمام فضای روابط آمریکا و ایران از بین برود. اسرائیل می‌خواهد هر کار ممکنی را انجام دهد که برجام احیا نشود و روابط ایران و آمریکا خوب نشود. من درست نمی‌دانم برنامه آن‌ها برای ایران چیست، ولی این موارد وجود دارد. به نظر من حتی در اواخر دوران پهلوی هم روابط اسرائیل با ایران به سمت تیره شدن، می‌رود. چون ایران به طور مستقل عمل می‌کرد و در حال بهبود روابطش با فلسطین و سوریه بود. اسرائیل ایران را به عنوان رقیب می‌داند و بعد از انقلاب اسلامی مسائل ایدئولوژیک هم به اختلافات ایران و اسرائیل اضافه شد. اما مسئله اصلی ایران و پتانسیل‌های ایران است. مهم این است تا یک حدی از این تنش‌ها چه با آمریکا و چه با کشور‌های منطقه کاسته شود. می‌دانید هزینه این تنش‌ها برای ایران بسیار زیاد بوده است.
شما چقدر به مذاکراتی که در حال انجام است امیدوار هستید؟ تا چه حد پیش بینی می‌کنید برجام احیا شود؟
پیش‌بینی کردن کار خیلی خطرناکی است، اما من به طور کلی امیدوار هستم. من فکر می‌کنم در حال حاضر حکومت بایدن می‌خواهد به نوعی این برجام را زنده کند. به طور کلی اگر ممکن باشد می‌خواهد یک نوع راه گفتگو با ایران را باز کند. به نظر من پنجاه پنجاه شانس وجود دارد که برجام احیا شود. من می‌توانم به دولت بایدن دو پیشنهاد دهم. آنچه که ایران بیش از همه چیز به آن نیاز دارد، این است که صادرات نفتش را آزاد کنند که بتواند درآمد لازم پیدا کند. همچنین دیگر مسئله مهم این است که این تحریم‌های بانکی برداشته شود. اگر این دو کار را انجام دهد بقیه تحریم‌ها آن قدر اثر فلج کننده بر اقتصاد ایران نخواهد داشت.
یعنی به نظر شما با برداشتن این تحریم ها، ایران هم می‌پذیرد که به تعهدات خود بازگردد؟
بله، برگشت ایران به تعهداتش خیلی آسان است. ایران می‌تواند همین غنی ۲۰ درصد را متوقف کند. کاری که ایران داشته به جز یکی دو مورد که ممکن است بعضی اشکالاتی ایجاد کند، بازگشت آن‌ها خیلی ساده است. مسئله مهم تحریم‌های پیچیده‌ای است که آمریکا درست کرده است. الان یک مسئله دیگر هم وجود دارد، این است که حتی در زمان اوباما هم که این تحریم‌ها لااقل بر روی کاغذ برداشته شده بود، اما شرکت‌های بزرگ و بانک‌های مختلف حاضر نبودند با ایران معامله کنند؛ بنابراین مشکل ایران از نظر بازگشت به سیستم اقتصاد بین الملل فراتر از تحریم‌ها است. ایران باید بتواند اعتماد آن‌ها را دوباره جلب کند. آمریکا نمی‌تواند به یک بانک دستور دهد که معاملات ایران را انجام دهد، این موارد فراتر از برجام است. برجام آن زمانی که تصویب شد امیدی بود که یک قدمی باشد تا به تدریج باعث بازگشت ایران به صحنه روابط بین المللی باشد، چه اقتصادی و چه سیاسی. اما به دلایل زیادی این مسئله عملی نشد. الان باز فرصت ایجاد شده است که هم ایران و هم آمریکا باید از آن استفاده کنند تا بتوانند در آینده این تنش‌های موجود در روابطشان را از بین ببرند. ولی همانطور که عرض کردم مسائل سیاسی داخلی مخصوصاً در ایران مشکلات و موانعی ایجاد می‌کند، در آمریکا هم البته مشکلات سیاسی وجود دارد.
