هزارتوی اطلاع رسانی در دوره کرونا؛ سرگیجه‌ای که تمام نمی‌شود

 

دیدارنیوز – رسول شکوهی: یک سالگی کرونا در کشور ما گذشت و در طول این یک سال با بحران‌های مختلفی روبرو بودیم. یکی از این بحران ها، بحران اطلاع رسانی بود و هست. اطلاع رسانی نه تنها هیچ وقت ساماندهی درستی نداشت بلکه هر بار شاهد اظهار نظر‌هایی بودیم و هستیم که باعث تعجب همگان می‌شد. نمونه آخر آن «کرونای ایرانی» بود.

هشتم اسفند نمکی وزیر بهداشت در جواب سوالی درباره مواردی از کرونای ایرانی در کشور گفت: «هنوز جهش داخلی قابل توجه که آن را به عنوان جهش ملی اعلام کنیم نداریم، اما هر لحظه ممکن است در گوشه‌ای از کشور دچار جهش جدید ویروس شویم». فردای این اظهار نظر یعنی نهم اسفند امیرحسین قاضی زاده هاشمی نایب رئیس اول مجلس شورای اسلامی و عضو ستاد ملی مقابله با کرونا از وجود شواهدی مبنی بر وجود «کرونای جهش‌یافته ایرانی» در قزوین خبر داد. او در این باره گفت: «این موضوع هنوز کاملا تائید نشده، ولی شواهدی از آن در قزوین و آن نواحی هست».

بعد از این اظهار نظر بود که کیانوش جهانپور، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، اظهاراتی درباره جهش ایرانی ویروس کرونا را رد کرد. او به این نکته اشاره کرد که از زمان شیوع ویروس تا امروز، بیش از ۷۰ جهش در ایران شناسایی شده که هیچ کدام تغییر معناداری در رفتار آن ایجاد نکرده‌اند و اطلاق گونه جدید به آن‌ها درست نیست.

همین مورد را در نظر بگیرید. به فاصله یکی دو روز چند مقام مسئول اظهاراتی را مطرح می‌کنند که هر کدام امکان سردرگمی مخاطبان را به گونه‌ای به وجود می‌آورند. از این دست اظهار نظر در کشور به وفور دیده می‌شود. مثلا به سال گذشته برگردیم. به روز‌های اول شیوع کرونا در کشور. حسن روحانی در ۶ اسفند ۹۸ در اظهار نظری گفت: «هر جایی که ستاد از شنبه لازم دید اگر مدرسه، دبیرستان، دانشگاهی و محل اجتماعی یا مورد خاصی را تشخیص داد خودش اعلام می‌کند بنابراین از روز شنبه همه روال‌ها با صورت عادی خواهد بود اگر مورد خاص و شرایط ویژه را ستاد ملی به آن‌ها اعلام می‌کند و اجتهاد در برابر نص نباید داشته باشیم همه موظف هستند از ستاد اطاعت کنند». این روال عادی که رئیس جمهور از شنبه به دنبال آن بود تا به امروز هم دنبال آن هستیم.

رئیس جمهور در بخش دیگری از صحبت‌های خود در همان تاریخ گفت: «همه باید به تمام مراقبت‌های بهداشتی که توصیه می‌شود، عمل کنند. مدارس، دبیرستان، دانشگاه و کارگاه‌ها همه باید دقت کنند، مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی را انجام بدهند، اما همه باید کار و فعالیت کنیم و این یکی از نقشه‌ها و توطئه‌های دشمنان ما است که با هراس‌افکنی زیاد در جامعه، کشور را به تعطیلی بکشانند». ترکیب یک نگاه امنیتی و نگاه کارشناسی در حوزه بهداشتی در کنار هم می‌تواند باعث سردرگمی جامعه شود تا در نهایت ندانند امروز باید از خود مراقبت کنند یا مقابل توطئه‌های دشمن بایستند.

دونالد ترامپ وقتی در کاخ سفید بود توصیه‌های غیر منطقی به جامعه آمریکا کرده بود و مشکلاتی به وجود آورد. در همان دوره هم متخصصین زیادی به او حمله کردند و از این اظهار نظر و تاثیری که بر جامعه می‌گذارد گفتند و همچنین در رقابت‌های انتخاباتی نیز این موضوع یکی از مواردی بود که رقیب ترامپ به آن اشاره می‌کرد و با این بهانه به او انتقاد می‌شد.

فاطمه محمدبیگی نماینده قزوین در مجلس شورای اسلامی در اظهارنظری، «شیرین بیان» را داروی ضد کرونا اعلام کرده بود و این مساله نیز واکنش‌های مختلفی داشت. مدعیان طب اسلامی مانند عباس تبریزیان با اینکه مسئولیت دولتی ندارند، ولی به وفور اظهاراتی درباره کرونا داشته و طرفداران آن‌ها نیز به آن عمل کرده اند.

در مواجهه با این بیماری و هر گونه بیماری دیگر یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها برای جامعه این است که از کدام مرجع اطلاعات را کسب کنند و متناسب با آن برای عمل خود برنامه ریزی داشته باشند. جهان رسانه و اطلاعات پیچیدگی‌های خاص به خود را دارد و اگر دقیق و علمی عمل نشود می‌تواند مشکلات را افزایش دهد. در دوره کرونا افراد زیادی در صفحات شخصی خود در شبکه‌های اجتماعی شروع به انتشار مطالب یا دادن اطلاعات مختلف کردند. از پزشک و پرستار تا مردم عادی. این اولین چالش در حوزه اطلاع رسانی بود که هر کسی به خود اجازه می‌داد که در این باره اظهارنظر کند.

چالش دیگری که منجر به سردرگمی جامعه می‌شد تنوع رسانه‌ای بود. رسانه‌هایی مانند تلویزیون، رادیو، شبکه‌های اجتماعی، ماهواره، وب سایت ها، پیامک‌های سازمانی و فردی و حتی صحبت‌های روزمره در کوچه و بازار و محافل خانوادگی نوعی کارکرد رسانه‌ای دارند و این تنوع رسانه‌ها مردم را دچار سردرگمی می‌کند. حتی شاید یک مطلب با یک محتوا در شکل‌های مختلف ارائه شود و این مساله مخاطب را سردرگم کند.

چالش بعدی طیف گسترده‌ای از اطلاعات است که در پاندمی‌ها به دست مخاطب می‌رسد. از شبه اطلاعات تا اطلاعات متناقض و اطلاعات محل تردید. البته درباره کرونا با طیف مشخصی از اطلاعات معتبر و تایید شده هم روبرو هستیم که از طرف علمای این حوزه تایید شده اند، ولی به همان اندازه با اطلاعات نامعتبر و تایید نشده هم روبرو هستیم که دست به دست بین آدم‌ها می‌چرخد. این در حالی است که اطلاعات ترسناک و شوکه کننده و وهم آور هم در این فضا به وفور وجود دارد. همه در جامعه متخصص نیستند و در مواجهه با امواج اطلاعات درست و غلط امکان دارد غرق شوند و این یکی از چالش‌های مهم در اطلاع رسانی کرونا است.

طیف گسترده مخاطبان نیز یکی دیگر از چالش‌هایی است که در این باره باید به آن اشاره داشت. دسته بندی‌های سنی و جنسیتی و تحصیلی و محل سکونت و میزان دسترسی به تکنولوژی و ... مواردی است که در اطلاع رسانی کرونا باید به آن توجه ویژه‌ای داشت. به عنوان مثال جنس اطلاعاتی که به مخاطب تحصیل کرده در حوزه پزشکی و ساکن کلان شهر‌ها داده می‌شود با جنس اطلاعاتی که به فردی در یک روستای کم امکانات که تحصیلات ابتدایی دارد و در سنین پایین هم هست قطعا باید متفاوت باشد.

چالش دیگر تغییر اطلاعات در پاندمی‌هایی از این دست است. قطعا به خاطر دارید که در ماه‌های اول تاکیدی بر استفاده از ماسک در هیچ جای جهان وجود نداشت، ولی یافته‌های علمی تغییر کرد و صحبت از اهمیت ماسک مطرح شد. بسیاری از افراد با همان رویکرد اولیه استفاده از ماسک را ضروری نمی‌دانند و این مساله مشکلات زیادی به وجود آورده است.

نوع دیگری از چالش‌های اطلاع رسانی اطلاعات ناقص یا اطلاعات بیش از اندازه است. برخی افراد برای مقابله با استرس بیماری یا از اخبار و اطلاعات دوری می‌کنند و اطلاعات ناقصی در ذهن آن‌ها شکل می‌گیرد و گروهی دیگر برای مقابله با استرس هر اطلاعاتی که به دست می‌آورند را جذب می‌کنند. این مساله باعث می‌شود که اطلاعات در ذهن و عمل آن‌ها به صورت متناسب وجود نداشته باشد.

دیگر چالشی که حتما باید به آن اشاره کرد مدعیان اطلاع رسانی هستند. بسیاری از افراد اعم از مسئول و غیر مسئول با اهدافی نظیر مطرح شدن و دیده شدن و در رسانه حضور داشتن ادعا‌هایی را مطرح می‌کنند که در بسیاری از موارد هیچ پشتوانه علمی ندارد. مشکل دیگر در مدعیان اطلاع رسانی این است که شاید فردی اطلاعات علمی هم می‌دهد، ولی وقتی افراد زیادی این کار را انجام می‌دهند سردرگمی در جامعه افزایش پیدا می‌کند.

در کشور ما از رئیس جمهور تا وزیر بهداشت تا سخنگوی دولت و سخنگوی ستاد کرونا و معاون وزیر بهداشت و اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا و برخی پزشکان متخصص و نمایندگان مجلس و ... درباره مسائل مربوط به کرونا اظهار نظر می‌کنند. این تعدد افراد و تعدد اظهار نظر نتیجه‌ای جز سردرگمی ندارد.

عدم هماهنگی در نهاد‌های اجرایی و عدم تناسب برخی تصمیمات با نظرات پزشکان و متخصصان که در حوزه اجرا خود را نشان می‌دهد هم در اطلاع رسانی تاثیر گذار است. به عنوان مثال وزیر بهداشت به صراحت اعلام می‌کند که باید برخی مراکز بسته باشد و برخی راه‌ها محدود شوند، ولی در عمل اتفاق دیگری رخ می‌دهد. این مساله باعث می‌شود که مخاطبان این عدم قاطعیت را ببینند و نسبت به تصمیمات سیستم بی اعتماد شوند.