دیدارنیوز ـ رسول شکوهی: یک سالگی کرونا در جهان گذشت و چند ماه دیگر به یک سالگی کرونا در ایران می‌رسیم. ویروسی که جان بسیاری از انسان‌ها را در سطح جهان گرفت و بسیاری از اقتصاد‌های دنیا را متاثر کرد. اما در این بین کرونا بخش زیادی از واقعیت‌های کشور را بیش از پیش نشان داد. یکی از مسائلی که در کشور ما قبل از کرونا هم به شدت وجود داشت، ولی در این دوره بروز ویژه‌ای پیدا کرد، بحران عدالت آموزشی بود.
تحلیل و بررسی عدالت آموزشی در دهه‌های اخیر بحث مفصلی است، ولی اگر بخواهیم به گوشه‌ای از این دوره کرونایی اشاره کنیم عدم دسترسی به امکانات آموزشی مثل گوشی هوشمند و اینترنت بخش اصلی بحران عدالت آموزشی در این دوره را نشان می‌دهد. طبق گفته‌های مسئولین آموزش و پرورش و آمار‌هایی که از شبکه شاد به‌دست آمده حدود سه و نیم میلیون دانش‌آموز هیچ گونه دسترسی به گوشی و تبلت و اینترنت نداشته‌اند. لازم به ذکر است که این فقط بخشی از ماجرا‌های عدم دسترسی است. بسیاری از خانواده‌ها چند فرزند دارند و فقط یک گوشی هوشمند در خانه وجود دارد و بسیاری از خانواده‌ها برای دسترسی فرزندان خود به آموزش مجازی مشکلات جدی دارند.
یکی دیگر از مسائل در بررسی عدالت آموزشی مدارس غیردولتی هستند. بر اساس قانون اساسی آموزش و پرورش رایگان و عمومی حق مردم و وظیفه دولت است. در اواخر دهه ۶۰ قانون مدارس غیردولتی تصویب شد و این مدارس با مشارکت بخش خصوصی فعالیت خود را شروع کردند. رفته رفته آن اصل به حاشیه رفت و مدارس غیردولتی جای خود را در نظام تعلیم و تربیت ما پیدا کردند. اگر خانواده‌ها تمکن مالی لازم را داشته باشند می‌توانند فرزندان خود را در این مدارس ثبت نام کنند و طبیعتا از کیفیت آموزشی و امکانات بیشتر و بهتری بهره می‌برند. مدارس غیردولتی در دوره کرونا نیز این تفاوت را به خوبی نشان دادند.
مدارس غیردولتی به این خاطر که تعداد نفرات کمتری در کلاس دارند امکان برگزاری کلاس‌های حضوری برای دانش‌آموزان خود را بیش از مدارس دولتی دارند. در بررسی‌های دیدار به دفعات دیده شده است که دانش‌آموزان مدارس غیردولتی با هماهنگی مدرسه و خانواده در صورت نیاز به صورت فردی در کلاس حضور می‌یابند و فرآیند آموزش آن‌ها اینگونه دنبال می‌شود. یعنی اگر دانش‌آموزی مشکلی در درس خود داشته باشد از قبل هماهنگی‌ها انجام می‌شود و معلم در مدرسه برای او کلاس خصوصی برگزار می‌کند. یا حتی در مواردی دیگر، چون کلاس نهایتا ۱۵ نفره است در گروه‌های کم تعداد و شیفت‌های مختلف به مدرسه می‌روند و، چون مدرسه سرویس اختصاصی برای دانش‌آموزان در نظر گرفته است مشکل رفت و آمد هم ندارند.
تفاوت عمده دیگر بین مدارس غیردولتی و دولتی در استفاده از نرم افزار‌های آموزش مجازی است. آموزش و پرورش در ابتدا با یک شوک عجیب روبرو شد که هنوز هم در همان شوک به سر می‌برد. بعد از مدتی که مدارس به صورت حضوری تعطیل بودند و آموزش مجازی پیگیری می‌شد و هر معلم و مدرسه‌ای متناسب با روشی که برای آن‌ها کارآمد بود پیش می‌رفت، اپلیکیشن شاد معرفی شد. اپلیکیشنی که هر چند گفته شد در استفاده از آن اجباری وجود ندارد، اما در عمل فشار‌های مختلفی به فرهنگیان برای استفاده از آن اعمال می‌شد. این وضعیت ادامه داشت تا اینکه نهایتا مقامات مختلف آموزش و پرورش اعلام کردند که فقط شاد را به رسمیت می‌شناسند و همه باید در آن عضو باشند.
شاد از ابتدا تا امروز پیشرفتهای خوبی داشته است، ولی به صورت کلی نیاز‌های آموزش مجازی را برآورده نمی‌کند. سرعت پایین و امکانات محدود باعث شده است که بسیاری از مدارس به صورت ظاهری در این اپلیکیشن حضور دارند، ولی مسائل آموزشی خود را در برنامه‌های دیگر دنبال می‌کنند. این وضعیت برای مدارس غیردولتی به صورت ویژه‌تر وجود دارد. مدارس غیردولتی از برنامه‌های پیشرفتهای در آموزش مجازی خود استفاده می‌کنند که نه تنها به مانند شاد سرعت و کیفیت ضعیفی ندارد بلکه امکانات آموزش تعاملی را هم در خود دارند.
برنامه‌هایی مانند LMS Learning Management System، Adobe Connect، BBB BigBlueButton و ... برنامه‌های مورد استفاده در مدارس غیردولتی است. چیزی که شاید در ابتدا به صورت ظاهری هم که شده از آن منع می‌شدند، ولی سعید صالح مدیرکل مدارس و مراکز غیردولتی وزارت آموزش و پرورش در گفتگو با ایسنا درباره استفاده از اپلیکیشن‌های دیگر به جز شاد در مدارس غیردولتی گفت: «مدارس غیردولتی همانند سایر مدارس باید وارد شبکه شاد می‌شدند، اما این اجازه داده شده که اگر می‌خواهند خدمات افزوده‌ای در بستر‌های دیگری ارائه دهند، با هماهنگی ادارات می‌توانند این کار را انجام دهند».
با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت می‌توان فهمید که این برنامه‌ها چه قابلیت‌هایی دارند و دانش‌آموزان مدارس دولتی از آن بی بهره هستند. به‌عنوان مثال قابلیت‌هایی که نرم افزار‌های LMS برای معلم‌ها ارایه می‌دهند شامل آپلود فایل‌های درسی، آپلود مشق و تکلیف و تقویم آموزشی است که البته به همراه برقراری ارتباط از طریق چت روم است. برخی LMSها هم می‌توانند تکلیف آنلاین مثل آزمون آنلاین برگزار کنند و یا قابلیت‌های مالتی مدیا را به صورت ترکیبی ارایه می‌دهند مثلا ترکیب عکس و ویدئو. قابلیت‌هایی که نرم افزار‌های LMS برای دانش‌آموزان ارایه می‌دهند شامل تحویل تکلیف و استفاده از آموزش‌ها و فایل‌های آپلود شده توسط معلمین است.
یکی از معلمان مدارس غیردولتی که با این برنامه کار خود را پیش می‌برد در گفت‌وگو با
دیدار به این نکته اشاره کرد که قابلیت مهمی که این برنامه دارد ساختن آزمون‌هایی است که در حین آن دانش‌آموز مرحله به مرحله پیش می‌رود و به صورت همزمان هم فرآیند یادگیری و هم آزمون با هم دنبال می‌شود. او به این نکته تاکید می‌کند که خود سیستم آزمون‌ها را تصحیح می‌کند و دیگر نیاز نیست معلم وقت خود را صرف تصحیح آزمون کند و بیشتر مشغول تولید محتوا هستند. او در رابطه به شاد اشاره کرد که در عمل فقط استفاده اطلاع رسانی را برای مدرسه آن‌ها دارد و به این خاطر که امکانات و سرعت آن پایین است به سراغ شاد نمی‌روند. به‌خاطر محدودیت‌های شغلی از پنل کاربری این معلم عکس‌هایی که در اختیار دیدار قرار گرفته امکان انتشار ندارد، ولی تفاوت شاد با باقی برنامه‌های مورد استفاده در مدارس غیردولتی زمین تا آسمان است.
به اپلیکیشن شاد که مراجعه می‌کنیم با فضایی شبیه به تلگرام روبه‌رو می‌شویم. فضایی که پر است از کانال‌هایی که در ستاد آموزش و پرورش به وجود آمده و محتوا‌های مختلف در آن ارسال شده است. محتوا‌هایی که اکثرا متنی است و بعضا عکس‌هایی هم در آن دیده می‌شود. مثل یک کانال خبری تحلیلی معمولی در تلگرام. کلاس و اعضای کلاس در شاد مشخص هستند و این امکان وجود دارد که معلم در آن تدریس آنلاین داشته باشد، ولی بررسی‌های دیدار نشان می‌دهد که برخی معلمان از امکان لایو شاد راضی هستند و برخی دیگر این رضایت را ندارند.
اگر در دوران قبل از کرونا تفاوت مدارس غیردولتی و دولتی در تعداد دانش‌آموزان و مدرسه دو زبانه و ارائه محتوای آموزشی در شکل‌های مختلف و اردو‌ها و باشگاه ورزشی و سرویس ایاب و ذهاب و ... بود این روز‌ها نرم افزار‌های آموزش مجازی هم به آن اضافه شده است. برخی از خانواده‌ها با این استدلال که امسال، چون آموزش حضوری نیست فرزندان خود را در مدارس دولتی ثبت نام کرده‌اند و در کنار آن معلم خصوصی هم گرفته‌اند. گروهی دیگر بعد از تجربه مدارس دولتی فرزندان خود را به مدارس غیردولتی برده‌اند. بخش اصلی جامعه هم با همین سیستم ضعیف آموزش رسمی مجازی سر و کله می‌زنند و نگرانی‌های جدی درباره بی سوادی دانش‌آموزان ابتدایی مطرح می‌شود.
به هر روی بحران عدالت آموزشی در ایران مساله به شدت جدی است که ابعاد مختلفی دارد و در این گزارش بخش کوچکی از آن را با هم مرور کردیم. لازم است مسئولین آموزش و پرورش برای این مساله فکر جدی کنند و به جای کم کردن مسئولیت‌های خود به اصل سی‌ام قانون اساسی بازگردند: «دولت موظف است وسائل آموزش وپرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازدو وسائل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفائی کشور به طور رایگان گسترش دهد».
