چندی است مجددا روابط دولت‌های هند و پاکستان بر سر مسئله قدیمی کشمیر رو به وخامت نهاده است. رهبر انقلاب در دیدار با اعضای هیئت دولت خواستار برخورد منصفانه دولت هند با مسلمانان کشمیر شدند. سؤال اساسی در این میان موضع‌گیری دستگاه دیپلماسی ایران در این شرایط است. ایران می‌تواند در کنار مردم کشمیر و در برابر دولت هند قرار بگیرد و روابط حسنه خود با هندوستان را به خطر بیندازد و یا با نگاهی واقع‌بینانه منافع ملی را مد نظر قرار دهد.
دیدارنیوز ـ مسلم تهوری: «مهاراجه هاری سینگ» که علاقمند بود استقلال منطقه خوش آب و هوای کشمیر را حفظ کند برای سرکوبی مسلمانان کشمیر به هندوستان گرایش پیدا کرد. گرایش مزبور با تعهدات پیشین منافات داشت و پاکستان موضع تندی در قبال آن گرفت. موضعی که منجر به جنگ بین دو کشور شد. پیامد درگیری‌های مزبور، تقسیم کشمیر را به دنبال داشت. بخش‌هایی از شمال کشمیر شامل کشمیر آزاد و گلگت تحت حمایت دولت پاکستان و منطقه جامو و کشمیر در کنترل دولت هند درآمد.
همواره جنگ‌های بین هند و پاکستان با میانجیگری دیگران خاتمه پیدا کرده است. در اکتبر ۱۹۴۷ تا ژانویه ۱۹۴۹ بین دو کشور جنگی رخ داد که با میانجیگری سازمان ملل متحد متوقف شد. در سال ۱۹۶۵ جنگ دیگری بین دو کشور آغاز شد که سرانجام با میانجیگری اتحاد جماهیر شوروی در ژانویه ۱۹۶۶ خاتمه یافت. البته کشمیر در جنگ سال ۱۹۷۱ نقشی نداشت. این جنگ در پی حمایت هند از شورش استقلال طلبان پاکستان شرقی آغاز شد که نهایتا کشور مستقل بنگلادش شکل گرفت.
بریتانیا که نقشی اساسی و غیرقابل انکار در مرزبندی کشور‌های منطقه داشته است، همیشه نقاطی را برای درگیری بین کشور‌های منطقه باقی می‌گذارد. منطقه کشمیر از آن جمله است. هر از گاهی کشور‌های هند و پاکستان به بهانه مالکیت بر سر کشمیر به یکدیگر چنگ و دندان نشان می‌دهند، امری که این روز‌ها نیز منطقه بدان دچار شده است. رهبر انقلاب اسلامی نیز وضعیت کنونی منطقه کشمیر و اختلافات هند و پاکستان را نتیجه اقدامات انگلیس به هنگام خروج از شبه قاره هند دانستند و گفتند: «انگلیسی‌ها برای استمرار درگیری در کشمیر، تعمداً این زخم را در این منطقه برجای گذاشتند».
مقامات هندوستان به تازگی اعلام کردند امتیازات ویژه دولت کشمیر تحت کنترل هند که در قانون اساسی هندوستان برای این مناطق در نظر گرفته شده است ملغی می‌شود. اعلام مزبور منجر به بحرانی شدن شرایط ایالت جامو و کشمیر هند شده است.
دولت هند به رهبری حزب ناسیونالیست هندو بهاراتیا جاناتا (بی‌جی‌پی)، پس از هفتاد سال خودمختاری، امتیازات ویژه را از جامو و کشمیر سلب کرده است.
اصل ۳۷۰ به ایالت جامو و کشمیر هند نوعی خودمختاری می‌داد، به شکلی که این ایالت به جز در مسائل روابط خارجی، دفاعی و ارتباطات و مخابرات که در کنترل دولت مرکزی هند بود، قانون اساسی مستقل و پرچم خودش را داشت و آزاد بود قانون وضع کند.
به دلیل همین اصل، ایالت جامو و کشمیر اجازه داشت قوانین ویژه خود را تصویب کند و از جمله برای اعطای اجازه سکونت، حق مالکیت و دیگر حقوق بنیادی تصمیم بگیرد.
آن‌ها همچنین می‌توانستند جلوی تغییر بافت جمعیتی ایالت خود را بگیرند و به هندی‌های خارج از ایالت اجازه ندهند که در آنجا زمین و ملک بخرند یا برای سکونت به این ایالت مهاجرت کنند.
لغو این اصل اکنون در مجلس سفلی هند به بحث گذاشته شده و لایحه‌ای برای تقسیم ایالت جامو و کشمیر به دو منطقه به رأی گذاشته خواهد شد. این لایحه تاکنون در مجلس اعیان تصویب شده است.
حساسیت مسئله در اینجاست که کشمیر براساس همین اختیارات و امتیازات ویژه بود که به خاک هند ضمیمه شد و تصمیم به لغو اصل ۳۷۰ با تعهدات پیشین در تضاد است.
اراده دولت هند با واکنش دولتمردان پاکستان و مسلمانان جامو و کشمیر مواجه شد. پاکستان با واکنشی تند علاوه بر اخراج سفیر هند، روابط تجاری و ترانزیتی خود با هند را متوقف کرد.
شاه محمود قریشی، وزیرخارجه پاکستان، سه‌شنبه ۲۰ اوت در گفتگو با تلویزیون ای. آر. وای گفت: «ما تصمیم گرفتیم که موضوع کشمیر را به دیوان بین‌المللی دادگستری ببریم. این تصمیم پس از ملاحظه همه ابعاد قانونی این موضوع گرفته شده است».
وزیرخارجه پاکستان تصریح کرده ادعای اسلام‌آباد مبنی بر «نقض حقوق بشر توسط دولت هند» در کشمیر که اکثریت آن مسلمانند را محور شکایت خود به دادگاه لاهه قرار خواهد داد. اتهامی که هند آن را رد می‌کند.
آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با اعضای هیئت دولت اشاره‌ای به وضعیت پیش آمده در کشمیر داشتند و گفتند: ما با دولت هند روابط خوبی داریم، اما انتظار و توقع از دولت هند این است که سیاستی منصفانه در قبال مردم نجیب کشمیر در پیش بگیرد و به مردم مسلمان این منطقه زور گفته نشود.
با توجه به شرایط فعلی نکته مهم موضع‌گیری ایران در قبال مسئله کشمیر و درگیری احتمالی هند و پاکستان است. نگاه بسیاری از مسلمانان کشمیر در این شرایط به ایران است و این در حالی است که رابطه ایران با کشور هند در شرایط تحریم نسبتا مناسب است و ایران می‌تواند در بندر چابهار تعامل خوب و سازنده‌ای با دولت هندوستان داشته باشد.
در فضای موجود دو نگاه متصور است. اول نگاه ایدئولوژیک به مسئله است. از این منظر ایران نبایستی ملاحظات سیاسی را در نظر بگیرد و باید تمام قد، دوشادوش مردم مسلمان کشمیر قرار بگیرد. امری که مطمئنا نه تنها منافع ایران را تأمین نخواهد کرد بلکه آن‌ها را به مخاطره نیز خواهد انداخت.
نگاه دوم نگاهی واقع‌بینانه است. در همین‌باره پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل منطقه به خبرنگار دیدارنیوز گفت: «ایران می‌بایست منافع ملی را در نظر بگیرد و سعی کند در این‌باره تعادل را حفظ کند؛ و ما نمی‌بایست در حالت تضاد و تناقض با هند قرار بگیریم و همانطور که در دوره پهلوی طی منازعه‌ای که بین دول هند و پاکستان صورت گرفت، در نقش میانجی ظاهر شدیم در شرایط کنونی نیز ایران می‌تواند به‌عنوان میانجی ایفای نقش کند».
در جنگ‌های گذشته بین هند و پاکستان سازمان ملل متحد و اتحاد جماهیر شوروی در نقش میانجی ظاهر شده و جنگ را متوقف کرده‌اند. ایران آماده است تا در شرایط کنونی به‌عنوان میانجی از بروز مشکلات بعدی در منطقه جلوگیری کند. بدیهی است میانجی باید دارای یک وزن و اعتباری باشد. دولتمردان ایران باید به روشنی پاسخ بدهند آیا امروز ایران از این اعتبار در عرصه بین‌الملل برخوردار است که به‌عنوان میانجی عمل کند. یا بهتر همان است که طبق گفته رهبر انقلاب تنها از هند بخواهیم نسبت به مسئله کشمیر منصفانه عمل کند و دولت جمهوری اسلامی ایران در شرایط تحریم صرفا منافع ملی را در نظر بگیرد.
