دیدارنیوز_به گزارش خبرگزاری فارس از مشهد، از حوالی خیابان میرزاکوچک خان که به سمت میدان اصلی بروی، بنایی مناره مانند از دور با نمای ساده آجری از لابلای ساختما‌ن‌ها و درختان به چشم می‌خورد که اگرچه عمر زیادی دارد اما هنوز سر خم نکرده است و از خیلی بناهای اطرافش بالابلندتر و استوارتر است.
سیاهی سر این دودکش، نشان از سالها خشت خامی دارد که در درون خود پخته و شاکله بسیاری از بناهای شهری شده است، بناهایی که روزگاری در قامت خانه، مدرسه، مسجد سرپناه مردمان این شهر بوده اند.
می‌توان گفت کوره آجرپزی رستگار مقدم جزو یکی از بناهای تاریخی مشهد محسوب می‌شود که علاوه برداشتن تزئینات زیبا و قدمت تاریخی نماد هنر آجرپزی در روزگاران قدیم است، ارتفاع تقریبی این دودکش ۶۵ متر و قطر بیرونی پائین ترین قسمت آن نیز ۶ متر است، حالت شیب دار بدنه دودکش موجب بالا رفتن ضریب ایستایی و پایداری آن شده است.
معماری این دودکش که از نوع قدیمی‌ترین کوره‌های آجرپزی سنتی در مشهد است در نوع خود منحصر به‌فرد و گویای هنر معماری ایرانی است، در حالی‌که با 65 متر ارتفاع بسیار باریک و بلند است اما توانسته سالها خود را از گزند حوادث طبیعی حفظ کند. این سازه، در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۴۷۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
فقط از جنس آجر
این برج بی‌ریا که در میان پارک رستگار مقدم گویی به استراحت در دوران بازنشستگی می‌پردازد، در ساده‌ترین شکل ممکن از جنس چیزی ساخته و پرداخته شده که خود عمری مأمور به ساخت آن بوده و تمام آن از جنس خشت‌های آجری است.
ظاهر آجرهای بدنه‌اش در گذر زمان رنگ و روی کهنه‌گی به خود گرفته، اما در سر پا نگاه داشتن این دودکش استوار هنوز مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند.
وقتی از نزدیک نگاهش کنی، می‌بینی آجرهای پایین‌تر گوشه‌های‌شان پریده و شاید کودکی بازیگوش یا بزرگسالی بی‌ملاحظه خط و نقشی بر تنه‌اش انداخته تا شاید یادگاری بر جای بگذارد غافل از اینکه این سازه صبور، خود یادگار روزگار قدیم است.
یادگار کودکی ریش‌سفیدها
در میان اهالی کمتر کسی پیدا می‌شود که فعالیت این کوره و آغازین روزهای ساختنش را به یاد داشته باشد، با این حال یافتن برخی اهالی سن بالا در حوالی این برج سالخورده، غیرممکن هم نبود و توانستم با چند نفری از آنها گپ و گفتی داشته باشم.
مرد مسنی حدود ۷۰ ساله با لهجه شیرین مشهدی برایم این‌طور توضیح می‌دهد: زمانی که در این کوره کار می‌کردند را به خاطر دارم، اینجا قبلا روستا بوده و این زمین که حالا پارک شده قبلا کوره آجرپزی بوده است.
مرد دیگری می‌گوید: این کوره 50 سال است خاموش بوده و فقط همین دودکش در اینجا باقی مانده است.
دیگری می‌گوید: در زمان بچگی‌ام یعنی ۶۰ سال پیش این منطقه کاملا بیابان بود و کارگران آجرها را با گاری به شهر می‌بردند.
همگرایی میان نهادها برای حفظ و حراست از کوره‌ها
قدمت این کوره و اطلاع از وجود کوره‌های دیگری و ثبت شدن آنها به عنوان یک اثر تاریخی ما را بر آن داشت تا با مسؤول دفتر ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی استان گفت‌وگویی داشته باشیم که در ادامه می‌خوانید.
مسؤول دفتر ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در مشهد گفت: قدمت کوره‌های مشهد حدود ۸۵ تا ۹۰ سال است، حدود سال ۱۳۰۰ با آمدن رضاشاه، سیستم شهرسازی و ساخت‌وسازهای دولتی تغییر کرد و به خاطر ساخت مراکزی مانند مدارس و هنرستان‌ها و پادگان‌ها و بیمارستان‌ها، کوره‌های آجرپزی در مشهد متولد شدند.
محمود طغرایی با اشاره به وجود کوره‌های قدیمی‌تر در مشهد، ادامه داد: قبل از سال ۱۳۰۰ در مشهد کوره‌های آجرپزی در مشهد زیاد بوده، به عنوان مثال، در محدوده پایین خیابان حرم و پنج‌راه در منطقه معروف به گود خشت مال‌ها کوره وجود داشته، اما با این مکانیزم نبوده است.
وی با بیان اینکه حدود 9 کوره را در مشهد شناسایی کرده ایم، عنوان کرد: از آن جمله کوره رستگار مقدم مربوط به دوره پهلوی اول واقع در بلوار امت (خیابان میرزا کوچک خان) را ثبت میراث فرهنگی کردیم و دو کوره دیگر را مستندسازی کردیم و پرونده‌های آنها را آماده کردیم تا در آینده ثبت شود.
مسؤول دفتر ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی در ادامه بیان کرد: کوره رستگار مقدم سازه زیبایی است که مردم می‌ایستند و آن را نگاه می‌کنند، چراکه حس خوبی به آدم می‌دهد و ایستایی و مقاومت و صلابت در آن وجود دارد و میراث فرهنگی هزینه بسیاری برای مرمت و استحکام‌بخشی آن کرد.
طغرایی در رابطه با ثبت دیگر کوره‌های مشهد گفت: بقیه کوره‌ها را هم می‌توانیم ثبت کنیم، اما دو مشکل وجود دارد، یکی اینکه مالکان ملک‌هایی که کوره‌ها در آن قرار دارند باید برای واگذاری ملک‌ها مُجاب شوند و نکته دوم مرمت و بازسازی این آثار هزینه‌های سنگینی در بردارد که برای این موضوع باید بین سازمان میراث فرهنگی و شهرداری تعامل ایجاد شود، زیرا برخی از این کوره‌ها دارای ترک هستند و باید از لحاظ فنی استحکام‌بخشی شوند.
وی با بیان اینکه تنها ثبت کردن مسأله را حل نمی‌کند و بعد از ثبت باید برای مرمت و حفاظت آنها برنامه‌ریزی کنیم، افزود: از نظر ما این کوره‌ها ارزش میراث فرهنگی به لحاظ تاریخی ندارد، اما از طرفی جنبه سابقه شهرسازی دارد و بخشی از هویت معماری شهر مشهد و نشانه‌ای از خروج شهر مشهد از حالت سنتی به مدرن، در دوره پهلوی اول دارد.
مسؤول دفتر ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی در ادامه گفت: مدیرکل میراث فرهنگی و دادستان مشهد تاکید دارند که این کوره‌ها حفاظت، نگهداری و ثبت شوند، زیرا بخشی از هویت مشهد است و شهرداری نیز علاقه دارد این المان‌های کهن شهری که سازه‌های زیبایی است، ثبت شود، اما برای این منظور باید یک همگرایی بین نهادهای مسؤول به‌ویژه شهرداری به وجود بیاید تا بتوانیم این کوره‌ها را حفظ کنیم، ما این همت این کار را داریم و حمیت آن باید به وجود بیاید.
گفت‌و‌گویم با مسؤول دفتر ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی که به پایان می‌رسد با خودم فکر می‌کنم چرا نباید این حمیت و همگرایی بین نهادهای مسؤول برای حفظ این سازه‌های استوار تاریخی، که سالها است از آن بالا شاهد تمام اتفاقات تلخ و شیرین، مرگ‌ها، تولدها، شهادت‌ها و قیام‌های مردم این شهر بوده‌اند، وجود نداشته باشد؟ ترک‌های افتاده بر قامت این سازه‌های خشتی خشت ساز بلند، شاید از غم کشتار مسجد گوهرشاد در دوره رضا قلدر باشد، شاید هم از حمله به بخش اطفال بیمارستان امام رضا(ع) توسط مزدوران پسر رضا قلدر، کسی چه می‌داند...
