ظریف در نیویورک؛ دیپلماسی عمومی در قلب دشمن

دیدارنیوز ـ رسول شکوهی: تصورش سخت است اما اتفاق تاریخی خواهد بود. اگر یک روز این اتفاق رخ بدهد حتما تیتر یک تمام رسانه‌های جهان می‌شود. «مصاحبه پمپئو با صداوسیمای ایران». به دنبال سفر محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان به آمریکا و انجام چند مصاحبه با رسانه‌های جهان، مایک پمپئو وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا در گفتگویی تلفنی که با روزنامه واشنگتن پست داشت گفت: من برای مصاحبه با تلویزیون رسمی ایران اعلام آمادگی می‌کنم.

این فرصت خوبی است برای رسانه‌های ایرانی که وزیر امور خارجه آمریکا را دعوت کنند و در برنامه‌ای رسمی او را به عنوان نماینده دولت ایالات متحده آمریکا به چالش بکشند. قطعا تاثیرات ویژه‌ای در سیاست خارجی خواهد گذاشت. در مقابل نیز پمپئو به عنوان یک دیپلمات از این بستر استفاده خواهد کرد تا منافع خود و کشورش را دنبال کند. استفاده از ظرفیت رسانه‌ها در عرصه سیاست، امروز موضوعی است که در دانشگاه‌های علوم سیاسی و روابط بین‌الملل به آن توجه می‌شود و دیپلمات‌ها نیز در کنار خود، مشاوران رسانه‌ای دارند که آنها را در حوزه «دیپلماسی عمومی» راهنمایی می‌کنند.

به گواه بسیاری از کارشناسان بین‌المللی، جواد ظریف از جمله دیپلمات‌هایی است که در حوزه دیپلماسی عمومی، توانایی بالایی دارد و از این ظرفیت به خوبی استفاده می‌کند. ماجرای توئیت او در جریان مذاکرات هسته‌ای و نقش بر آب کردن نقشه جان کری وزیر وقت امور خارجه آمریکا نمونه‌ای از این جنس فعالیت‌ها است. ظریف علاوه بر حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی و استفاده درست از این فضا، همواره در مصاحبه‌های خود از ظرفیت دیپلماسی عمومی استفاده کرده است.

ظریف برای شرکت در نشست شورای اقتصادی ـ اجتماعی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرده است. او در سفر این روزهای خود به نیویورک با تمام محدودیت‌هایی که از طرف دولت آمریکا برایش ایجاد شده تمام توان خود را گذاشته تا در مقابل سیاست‌های آمریکا علیه ایران بایستد و در مصاحبه‌هایی که داشته تلاش کرده سیاست‌های ایران را در رسانه‌های بین المللی به گوش جهانیان برساند. در رابطه با صدور ویزای ظریف نیز شبهاتی مطرح شد ولی در نهایت ویزای او و هیئت همراهش صادر شد. در خبرها آمد که با دستور پمپئو صدور ویزا نهایی شد. اما محدودیت‌های رفت و آمد نیز به وجود آمد. محمدجواد ظریف و هیات ایرانی تنها اجازه دارند بین دفتر سازمان ملل و نمایندگی ایران در آمریکا و محل اقامت نماینده ایران در سازمان ملل تردد کنند. مساله‌ای که تازگی ندارد و قبلا نیز به این صورت بود که هیات ایرانی نباید از ۴۰ کیلومتری مقر سازمان ملل خارج می‌شدند؛ هر چند که هیئت ایران، برنامه‌ای برای حضور در مکان خاصی نداشت. این محدودیت‌ها به این علت است که مقامات ایرانی در دانشگاه‌ها و اندیشکده‌ها حضور پیدا نکنند، ولی در عصر حاضر با وجود رسانه‌ها دیگر نمی‌توان محدودیتی برای دیپلمات‌های ایرانی در نظر گرفت. ظریف نیز از این بستر استفاده کرد.

 

 

 

بعد از آخرین دور تحریم‌ها که کار به دفتر رهبری هم کشیده شد شایعاتی مبنی بر تحریم ظریف نیز مطرح شد اما در نهایت هیچ تحریمی علیه ظریف شکل نگرفت. هر چند که همان زمان هم این مساله مطرح شد که تحریم یک دیپلمات؛ آن هم به عنوان وزیر خارجه به چه معنا است؟ بسیاری این نکته را مطرح کردند که تحریم ظریف بیشتر جنبه سیاسی دارد و افزایش محدودیت‌های او در نیویورک نیز بخشی از این بازی است. اما در عمل، ظریف هر کاری که قرار بود بکند را با مصاحبه‌های خود انجام داد و تحریم و محدودیت و ... را بی معنی کرد.

ظریف با اعتماد به نفس کامل، مقابل دوربین بی بی سی نشست و در برنامه HardTalk به سوالات خبرنگار این شبکه پاسخ‌های صریح و روشن داد. این برنامه که حدود نیم ساعت زمان داشت با پرسش‌های کوتاه و صریح مجری برنامه و پاسخ‌های روشن ظریف همراه بود. باید این نکته را تایید کنیم که مجری و مهمان هر دو توانمند هستند و دیدن فیلم کامل این برنامه، لطف زیادی دارد.

 

 

بحث اصلی این گفتگو ماجراهای ایران و آمریکا و نقش اروپا در این فرآیند بود. ظریف در این گفتگو به این نکته اشاره می‌کند که ترامپ به دنبال جنگ نیست ولی افرادی اطراف او هستند که دیوانه و تشنه جنگ بوده و او را به این سمت هل می‌دهند. او همچنین این مساله را مطرح کرد که ایران هزاران سال است که امنیت خلیج فارس را تامین کرده ولی حضور کشورهای دیگر در این حوزه باعث بی ثباتی شده است.

نکته ای که در صحبت‌های ظریف بیش از دیگر بخش‌ها برجسته شد جمله ای بود که او گفت: «ما فروش نفت را ادامه می‌دهیم اما عزتمان را نمی‌فروشیم». ظریف همچنین ایران را قدرت اصلی خلیج فارس اعلام کرد.

وزیر امور خارجه کشورمان به صراحت به اروپایی‌ها حمله کرد و بیانیه صادر کردن را خوب اما نا کافی دانست. او همچنین این نقد را به اروپایی‌ها وارد کرد که: «اگر اروپا، چین، ژاپن و روسیه همه با هم اجازه ندهند آمریکا به آنها زور بگوید تا از تصمیم‌های آمریکا پیروی کنند، آیا آمریکا می‌تواند اقتصاد دنیا را نابود کند و همه را تحریم کند؟ متاسفانه من فکر می‌کنم اروپایی‌ها حاضرند به سلطه آمریکا بر اقتصاد دنیا تن بدهند حتی اگر به ضررشان باشد».

ظریف همچنین در پاسخ به پرسشی درباره نقض برجام توسط ایران به این نکته اشاره کرد که برجام بر عدم اعتماد مطلق بنا شده و به همین دلیل است که همه چیز در آن پیش بینی شده و اقدامات ایران در چارچوب برجام بوده است. او درباره اینستکس نیز گفت: «باید دید آیا این سازوکار تجاری، نفع ملموسی برای مردم ایران به همراه خواهد داشت یا نه».

ظریف در مصاحبه با این رسانه انگلیسی به صراحت علیه دولت انگلستان موضع گرفت و اقدام اخیر آنها در توقیف نفتکش ایران را یک دزدی دریایی خواند و گفت: «بریتانیا با توقیف نفتکش گریس ۱ به آمریکا کمک می‌کند تحریم‌های نفتی غیرقانونی‌اش را علیه ایران اعمال کند، این ربطی به تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه ندارد، این اقدامی علیه ایران است و به همین دلیل هم جان بولتون از بریتانیا تشکر کرد که بهترین هدیه ممکن را در روز استقلال آمریکا به آنها داده است. اگر بریتانیا می‌خواهد در خدمت منافع آمریکا باشد نباید دیگر درباره حفظ برجام حرف بزند».

وزیر امور خارجه کشورمان درباره امکان مذاکره مجدد با آمریکا درباره برجام را رد کرد. او به این نکته تاکید کرد که ما میز مذاکره را ترک نکردیم و این آمریکایی‌ها بودند که از برجام خارج شدند و آنها هستند که باید به برجام بازگردند. او همچنین به این نکته تاکید داشت که هر کس که در مذاکرات برجام حضور داشته، می‌داند که «توافقی بهتر از برجام غیرممکن است». ظریف در این باره گفت: «اگر به زورگو اجازه بدهید شما را مجبور به پذیرش چیزی کند، او را تشویق کرده‌اید که برای پذیرش چیزهای دیگر به شما زور بگوید».

ظریف مصاحبه‌های دیگری نیز داشت. او با شبکه NBC، CNN و Bloomberg (بلومبرگ) نیز گفتگو داشت و در همه این گفتگوها دیدگاه‌های خود و سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی ایران را مطرح کرد. در گفتگو با NBC اما شیطنتی رسانه ای یا سوء برداشت باعث شد که او بیش از حد معمول در رسانه‌ها مطرح شود. ظریف در گفتگو با این شبکه، جمله ای درباره موشک‌های ایران می‌گوید: «اگر ایالات متحده می‌خواهد درباره موشک صحبت کند، باید فروش انواع سلاح به کشورهای منطقه شامل فروش موشک را متوقف کند». از این جمله سوء برداشتی برای مقامات آمریکایی و برخی رسانه‌ها به وجود آمد که ایران حاضر است درباره برنامه موشکی خود مذاکره کند. مساله ای که بارها از طرف مقامات ایران رد شده و برنامه موشکی ایران، غیرقابل مذاکره عنوان شده است.

او در این گفتگو نکات دیگری را هم مطرح کرد. ظریف به این نکته اشاره کرد که: «آمریکا خودش را از بازار ایران محروم کرده است؛ بازار ایران به روی شرکت‌های آمریکایی باز است». ایران همواره این موضع را داشته که اگر آمریکا به میز مذاکره بازگردد مشکلی ندارد. نکته ای که ظریف با اشاره به شرکت‌های آمریکایی به نوعی آن را مطرح کرد. همچنین باز هم به روشن بودن راه حل مساله اشاره کرد: «گزینه ما مقاومت در برابر هر گونه فشار است؛ اما اگر آمریکا دنبال یک راه آبرومندانه برای خروج از این شرایط است راه حل وجود دارد».

وزیر امور خارجه کشورمان در مصاحبه با بلومبرگ نیز به این نکته اشاره کرد که ایران هیچ وقت میز مذاکره را ترک نکرد: «ما میز مذاکره با آمریکا را ترک نکردیم آنها ترک کردند و می‌توانند برگردند و می‌دانند چگونه باید برگردند». او در این گفتگو باز هم به فتوای رهبری درباره حرام بودن سلاح هسته ای اشاره کرد و گفت: «اگر دنبال ساخت سلاح هسته‌ای بودیم همان موقع که هزینه‌اش را دادیم می‌توانستیم بسازیم؛ اما نه آن زمان و نه اکنون دنبال آن نیستیم چون رهبر عالی ایران یک فتوای مذهبی برای منع آن داده؛ از طرفی داشتن بمب اتمی را امنیت آور نمی‌دانیم».

ظریف در گفتگو با سی ان ان به برنامه موشکی ایران اشاره کرد و به گونه ای آن سوء برداشتی که در گفتگو با ان بی سی ایجاد شد و برخی شیطنت‌هایی نیز داشتند را هم پاسخ داد. او در این باره گفت: «توانمندی موشکی ما برای بازدارندگی است و نگاه ایرانیان به آن با توجه به تجربه ۸ سال جنگ تحمیلی حیثیتی و حیاتی است». او در این گفتگو همچنین به سفر نخست وزیر ژاپن به ایران و حواشی آن نیز اشاره کرد و گفت: «ترامپ نامه‌ای به رهبر ایران نداد بلکه نخست وزیر ژاپن پیامی‌شفاهی آورد که نکته تازه ای نداشت».

 

 

 

این مبحث از موضوعات نسبتا جدید در روابط بین الملل است و به مانند دیگر حوزه‌های این علم، اولین بار در آمریکا مطرح شده است. اگر بخواهیم درگیر ادبیات آکادمیک نشویم و ساده صحبت کنیم باید گفت که در عرصه روابط بین الملل، دولت‌ها از همه ابزار و توان خود استفاده می‌کنند تا در جهت منافع ملی خود عمل کرده و بیشترین منافع را کسب کنند. دیپلماسی نیز یکی از این راه‌ها به حساب می‌آید که دولت‌ها در تضاد یا اشتراک منافع خود با دیگر کشورها از آن استفاده می‌کنند.

یکی از راه‌هایی که دولت‌ها آن را دنبال می‌کنند تاثیرگذاری بر افکار عمومی کشور هدف یا در شکلی بزرگ‌تر، تاثیرگذاری بر افکار عمومی جهانی است. اگر یک دولت بتواند علاوه بر اینکه در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی و ... تمام ابزارهای قدرت را در اختیار داشته باشد و همچنین بتواند بر افکار عمومی دنیا اثرگذار باشد می تواند در جهت اهداف خود گام‌های موثری بردارد.

این تلاش برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی جهانی را در قالب دیپلماسی عمومی تعریف می‌کنند. دیپلماسی عمومی Public Diplomacy به برنامه‌های تحت حمایت دولت اشاره دارد که هدف از آن‌ها اطلاع‌رسانی یا تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی دیگر کشورها است. ابزار اصلی آن نیز انتشار متن، تصاویر، دادوستد فرهنگی، رسانه‌های همگانی و اینترنت است.

با گسترش تکنولوژی و دسترسی به اینترنت و ظهور شبکه‌های اجتماعی، دیپلماسی عمومی شکل تازه ای به خود گرفته است. امروز تقریبا تمام سیاستمداران شناخته شده و کمتر شناخته شده در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و از این بستر برای ارتقای خود و تلاش برای تاثیرگذاری بر مخاطبان استفاده می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی بستری برای سیاست ورزی نیز شده است و یکی از این کارکردهای آن، دیپلماسی عمومی است. شبکه‌های تلویزیونی نیز از گذشته تا امروز به علت اعتبار و اصالتی که دارند تاثیرگذارند و مصاحبه با آنها می‌تواند در جهت سیاست ورزی نیز تاثیرگذار باشد. کاری که ظریف با تمام محدودیت‌هایی که در سفر اخیر خود به آمریکا برای او ایجاد شده بود به خوبی انجام داد.