دیدارنیوز ـ
هاتف سپهر: مصطفی تاجزاده، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، روز ۲۷ خرداد ۱۳۹۸ با انتشار یک ویدیو در توییتر مدعی شد: «در دولت هاشمی، احمدی‌نژاد و روحانی قیمت ارز سه برابر شد، ولی در ۸ سال ریاست‌جمهوری خاتمی، بهای آن دو برابر شد».
وی همچنین مدعی شده است در ۴۰ سال گذشته، تنها در دولت اصلاحات، ارز تک نرخی شد.
با توجه به آمار بانک مرکزی، ادعای تاجزاده به راحتی قابل بررسی است. از این‌رو به سراغ آمار‌های بانک مرکزی رفتیم و تلاش کردیم با بررسی آمار‌های رسمی، صحت و سقم این گفته تاجزاده را مورد ارزیابی قرار دهیم.
داده‌های موجود بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد قیمت دلار آزاد در آخرین روز ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی‌رفسنجانی ۴ برابر نخستین روز کار او به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران است. این نسبت در دوران سید محمد خاتمی به ۱/۹ برابر رسیده است. میزان افزایش قیمت دلار در پایان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد ۳/۵ برابر اولین ماه کاری او در مرداد ۱۳۸۴ است؛ و در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی در حالی که هنوز بیش از ۲ سال تا پایان کار باقی مانده، قیمت دلار به نسبت نخستین روز ریاست‌جمهوری او ۴/۳ برابر شده است.
نمودار زیر، تغییر قیمت دلار بازار آزاد از فروردین ۱۳۶۸ تا فروردین ۱۳۹۸ را به تصویر کشیده است. بخش تیره زیر نمودار، قیمت رسمی دلار بانک مرکزی است.
با این حساب به نظر می‌رسد بخش اول ادعای مصطفی تاجزاده درست است. البته باید توجه داشت که تاجزاده افزایش قیمت ارز در دولت‌های هاشمی‌رفسنجانی و احمدی‌نژاد و روحانی را با اغماض ۳ برابر اعلام کرده است و نکته دیگر آنکه وی دهه اول انقلاب را مستثنی کرده است. زمان جنگ قیمت دلار در بازار آزاد ۱۴ تومان بود، منتهی در سال ۱۳۶۷ دلار به ۹۶ تومان و در سال ۱۳۶۸ به ۱۲۰ تومان در بازار آزاد رسید. با یک حساب سرانگشتی مشخص می‌شود قیمت دلار در این دوره به بیش از ۸ برابر افزایش یافت. شرایط دوره جنگ، شرایطی خاص و استثنایی بود و ارز در این دوره، نرخ‌های متعددی داشت. محمدحسین عادلی که بعد‌ها در دولت هاشمی رفسنجانی رئیس کل بانک مرکزی شد درباره آن دوران گفت: «بعد از جنگ، تعدد نرخ ارز بسیار زیاد بود و تقریبا ۱۲ نرخ ارز داشتیم».
اما برای درستی‌سنجی بخش دوم باید ببینیم اختلاف قیمت رسمی و بازار آزاد چقدر است. برای این کار، نسبت اختلاف قیمت دو بازار (حاصل تقسیم قیمت آزاد به قیمت رسمی) را مبنای مقایسه میان دولت‌های مختلف قرار دادیم.
نمودار زیر نشان می‌دهد نسبت اختلاف قیمت ارز رسمی و آزاد بعد از سال ۱۳۶۸ چقدر بوده است.
چنانکه از نمودار بالا پیدا است از فروردین ۱۳۸۱ یعنی ۳ سال و ۵ ماه پیش از پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری سید محمد خاتمی تا شهریور ۱۳۹۰، یعنی ششمین سال ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، اختلاف قیمت میان دو بازار ارز در ایران کمتر از ده درصد بوده که هشت سال و نیم آن (فروردین ۱۳۸۱ تا شهریور ۱۳۸۹) این اختلاف کمتر از یک درصد بوده است.
پیش از این هم در فاصله سال‌های ۷۱ و ۷۲ (دوران هاشمی‌رفسنجانی) اختلاف دو قیمت رسمی و غیررسمی دلار در ایران کمتر از ۱۰ درصد بوده است.
بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد جدای از دوران جنگ که انقلاب دارای شرایطی ویژه بود در دوره دولت سازندگی سعی شد تعداد نرخ‌های موجود کاهش داده شود که در نتیجه به ۳ نرخ رسید. این ۳ نرخ عبارت بودند از: نرخ رسمی که تا سال ۱۳۷۰ حدود ۷ تومان بود. نرخ رقابتی که به برخی از تولیدکنندگان برای واردات‌شان تعلق می‌گرفت و حدود ۶۰ تومان بود و همچنین نرخ بازار آزاد. در نهایت دولت هاشمی‌رفسنجانی در قالب سیاست‌های تعدیل اقتصادی، در فروردین ۱۳۷۲ نرخ رسمی را به طور تک نرخی ۱۶۵ تومان اعلام کرد.
در دوره دولت اصلاحات که مصطفی تاجزاده مدعی شد این تنها دوره‌ای است که ارز تک نرخی بود طبق آمار موجود سال ۱۳۸۰ نرخ دولتی دلار آمریکا ۱۷۵ تومان و نرخ آزاد ۷۹۰ تومان بود. این فاصله بسیار زیاد، نابسامانی بازار ارز و رانت‌های گسترده ناشی از چند نرخی بودن ارز را به همراه داشت. در سال ۱۳۸۱ ارز تک نرخی شد. بانک مرکزی یک تومان بالاتر از نرخ روز بازار ارز را به‌عنوان نرخ شناور تعیین و اعلام کرد. اما فشاری بر بازار و وارد کنندگان وارد نشد، زیرا اکثر اقلام وارداتی از قبیل لاستیک، برنج، شکر و بسیاری از کالا‌های مصرفی وارداتی تا قبل از یکسان‌سازی، به نرخ آزاد وارد می‌شد؛ بنابراین مردم به نرخ‌ها عادت کرده بودند و با اعلام یکسان‌سازی، شوکی به بازار وارد نشد.
یکسان‌سازی نرخ ارز و تعادل این نرخ تا شهریور ۱۳۹۰ ادامه یافت، اما از شهریور ۱۳۹۰ تحریم‌ها و محدودیت نقل و انتقال ارز و فروش نفت باعث شد تا اقتصاد ایران دوباره با محدودیت در منابع ارزی و نظام چند نرخی ارز مواجه شود، امری که تاکنون نیز ادامه دارد.
با این حساب به نظر می‌رسد بخش دوم گفته تاجزاده چندان دقیق نیست. در پنجمین سال ریاست‌جمهوری خاتمی، ارز در ایران تک نرخی شد و این روند تا سال ۹۰، ششمین سال ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد ادامه داشت؛ بنابراین این قسمت از گفته مصطفی تاجزاده که «در ۴۰ سال گذشته تنها در دولت اصلاحات ارز تک نرخی شد» درست نیست.
