بهترین راهکار برای شرایط امروز این است که در گام اول، ما کیفیت آب را ارتقا بدهیم یعنی برویم سراغ اینکه تصفیه خانه انزلی را به بهره‌برداری برسانیم که ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد که در استان موجود است؛ چون به راحتی بیش از دو برابر این مبلغ را برای سد سازی و دی‌اکسید تیتانیوم هزینه کردند. باید در واقع از شهرداری رشت بخواهیم مشکل ورود فاضلاب‌ها به گوهر رود و زرجوب را در خود شهر رشت حل کنند که نیاز دارد تصفیه‌خانه‌هایی طراحی شده در شهر رشت هم ساخته شود.
دیدارنیوزـ پرستو بهرامی‌راد: تالاب انزلی با مساحتی در حدود ۲۰ هزار هکتار واقع در استان گیلان قرار دارد. مرداب انزلی از جالب‌ترین و بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی جانواران ایران محسوب می‌شود و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگانی است که از سوی کشور‌های همسایه شمالی به ایران می‌آیند. تالاب انزلی به دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب با هیچ‌یک از تالاب‌های ایران قابل مقایسه نیست. این تالاب از نخستین تالاب‌های ثبت‌شده در معاهده رامسر در سال ۱۹۷۱ میلادی است.
مرداب انزلی از آن‌جایی که یک تالاب بین‌المللی ثبت شده‌است، هم‌اکنون در فهرست مونترآل قرار گرفته‌است. قرار گرفتن در این فهرست به معنای این است که «تالاب در حال خشک‌شدن است و به مراقبت نیاز دارد». مشکل مهم تالاب انزلی، آلودگی روزافزون آب آن است چراکه تقریباً فاضلاب تمام خانه‌های مسکونی و اغلب کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن یا به داخل رودخانه‌هایی که به تالاب می‌ریزند سرازیر می‌شود. بعضی هم اعلام کرده‌اند که از دیگر دلایلی که موجب تهدید تالاب انزلی خواهد بود افزایش سطح رسوب‌ها است که باعث کاهش عمق این تالاب می‌شود.
اما مسئله‌ای که این روز‌ها محیط‌زیستی‌ها را وحشت‌زده کرده و باعث واکنش آنها در گیلان شده است؛ ساخت سد لاسک است. سد لاسک، مرگ تالاب انزلی را جلوتر خواهد انداخت. این تالاب به نفس تازه نیاز دارد و با دستکاری‌های محیط‌زیستی، بیش از پیش در معرض خطر است.
بر همین اساس، دیدارنیوز با محمد درویش کنشگر محیط زیست به گفتگو پرداخته است تا از اوضاع تالاب انزلی و شرایط زیست‌محیطی گیلان اطلاعاتی بدست آورد.
محمد درویش در ابتدای صحبتش به شرایط کلنگ‌زنی سد لاسک اشاره کرد و گفت: «کلنگ زنی و عملیات ساخت سد لاسک با اعتبار حدود هزار میلیارد تومان، سه هفته پیش به صورت مخفیانه توسط وزیر نیرو، استاندار و چند نفر از مقامات محلی آغاز شد. این اتفاق درحالی رقم خورد که قرار بود این سد در ایام دهه فجر سال گذشته کلنگ زنی شود که آن زمان با مخالفت شدید فعالان محیط‌زیست، وزیر نیرو انصراف داد و شرکت نکرد. ولی اینبار تحت فشار نماینده منطقه در مجلس و افراد محلی، وزیر به این موضوع تن داد، در حالی که حتی رئیس شورای روستای لاسک و خیلی از محلی‌ها را به مراسم راه ندادند. این کلنگ‌زنی در حالی اتفاق افتاد که سد لاسک در دوره اول دولت روحانی یعنی در زمانی که معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست بود از جهت ارزیابی محیط زیستی، رد شد اما با روی کار آمدن آقای عیسی کلانتری مثل خیلی از برنامهها و پروژههای ضد محیط‌زیستی دیگر، این را هم تایید کردند».
این فعال محیط‌زیست در ادامه بیان کرد: «سد لاسک با این ادعا که قرار است مشکل آب شرب شهر‌های اطراف را با اختصاص ۵ میلیون متر مکعب آب حل کند، قرار بر ساخت داشت. مسعود تجریشی، معاون انسانی سازمان حفاظت محیط زیست هم گفت: "اگر ما هم مجوز دادیم به این سد فقط به خاطر این بود که برای ما حفظ کیفیت آب شرب مردم مهم است و دیگر چاره‌ای نداشتیم جز اینکه این کار را انجام دهیم و در وزارت نیرو هم گفته‌ایم که برای تامین آب کشاورزی یا صنعتی دیگر نباید به فکر ساختن سد باشیم. ما در سازمان محیط‌زیست فقط به سد‌هایی مجوز می‌دهیم که مسئله آنها مسئله تامین آب شرب باشد". با این وجود می‌بینید که در واقع حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب از آبی که در مخزن این سد خواهد بود قرار است به کشاورزی اختصاص پیدا کند و در واقع ادعای این دوستان این است که می‌خواهیم در چند هزار از اراضی کشاورزی در پایین دست سد لاسک با استفاده از این آب، کشاورزی کنیم و به توسعه کشاورزی اختصاص بدهیم. این حرف آشکارا با هدفی که معاون سازمان محیط زیست اعلام کرده در تضاد است».
چرا محیط زیستی‌ها با این سد مخالف هستند؟
محمد درویش در مورد علل مخالفت با سد لاسک چندین مورد را بیان کرد که یکی از این علل، نابودی تالاب انزلی بود. وی اظهار کرد: «این سد چیزی حدود ۹۵ تا ۱۰۰ هکتار از رویشگاههای جنگلی را در منطقه زیر آب خواهد برد و و آنها از بین خواهند رفت. این ۹۵ تا ۱۰۰ هکتار از جمله قلمرو شمشاد ایرانی است که هیچ کجای جهان به جز ایران وجود ندارد و در ایران هم وضعیتش بسیار بسیار نگران کننده است و به شدت آسیب پذیر هستند و جزء «رد دیتاها» هستند یعنی گونه‌های درحال انقراض. علاوه بر این، گونه‌های دیگری در منطقه است. ما طبق آمار‌هایی که داریم در طول ۶ دهه گذشته وسعت رویشگاههای این منطقه از سه و نیم میلیون هکتار به کمتر از یک و هفت دهم میلیون هکتار کاهش یافته است. طبق گزارش انجمن علمی جنگلبانی، از این یک و هفت دهم میلیون هکتار هم هشتصد هزار هکتار مخروبه است؛ یعنی تنوع زیستی از بین رفته و فقط ظاهر سبزی دارد. پس بنابراین ما باید تلاش کنیم از آن چیزی که مانده است حفاظت کنیم».
وی دومین علت مخالفت با سد لاسک را اینگونه بیان کرد: «یکی دیگر از خسارات سد این است که در سازه سد از سنگ و سیمان استفاده می‌شود و به همین دلیل، باز قسمتی از رویشگاه‌ها در روستای استیخانی است که از بین می‌روند و از سنگ زیرش استفاده خواهد شد».
درویش در ادامه گفت: «باز یکی از دلایل مخالفت فعالان محیط زیست با ساخت سد لاسک این است که این سد منجر به این می‌شود که نزدیک ۱۶۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر از هموطنان ما زمین و خانه خود را از دست بدهند، آن هم در این شرایطی که حاشیه نشینی در شهر‌های شمالی، بحران جدی ایجاد کرده است و بیکاری باعث تشدید بزه کاریها و افسردگیها شده است. من وقتی با مردم منطقه صحبت کردم با هیچکدام از این مردم صحبتی نشده که قرار است چه اتفاقی برایشان بیافتد. دلیل مخالفت رئیس شورای روستای لاسک و بقیه روستا‌ها هم همین مسئله بوده که آنها را در شرایط بلاتکلیفی قرار داده‌اند و آنها به شدت نگران این هستند که اگر از این منطقه بروند چه سرنوشتی خواهند داشت. توصیه سازمان ملل این است که بدون جلب نظر جامعه محلی، نباید اقدام به ساخت هیچ سازهای بشود که این نکته هم متاسفانه در ساخت این سد رعایت نشده است».
سد لاسک با تالاب انزلی چه می‌کند؟
از نظر درویش، آخرین آسیبی که سد لاسک به منطقه می‌زند در مورد تالاب انزلی است. او گفت: «این سد روی رودخانه امام زاده ابراهیم ساخته می‌شود که آب آن در آخر به تالاب انزلی می‌ریزد. تالاب انزلی اکنون هم با کمبود شدید آب روبرو است و عمقش بسیار کاهش یافته است و بسیاری از اراضی اطرافش خشک شده و حتی به طور غیر قانونی تبدیل به باغ و شالیزار شده است. یکی از دلایل، بارگزاری‌ها در بالادست و افزایش برداشت از رودخانه‌ها است و یکی دیگر از دلایل، کاهش سطح آب دریای خزر است. حالا در چنین شرایطی ۳۰ الی ۴۰ میلیون متر مکعب دیگری قرار است از ورودی آب به تالاب انزلی کاهش پیدا کند که خودش می‌تواند در واقع شرایط را برای تالاب انزلی وخیم‌تر کند».
درویش در ادامه بیان کرد: «آغاز دهه ۸۰ یعنی حدود ۱۸ سال پیش از تالاب انزلی سالانه حدود ۱۲ هزار تن ماهی صید می‌شد و درآمد قابل توجهی برای صیادان محلی داشت. در سال گذشته حداکثر بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ ماهی از این تالاب صید شد، چون به شدت آب تالاب، کم شده و بیشتر آب هم فاضلابی است که از رودخانه‌هایی مثل گوهر رود وارد آن می‌شود. این شرایط برای پایداری اکو سیستم تالابی که ثبت کنوانسیون جهانی رامسر است خطرناک خواهد بود».
علل مرگ تالاب انزلی
محمد درویش در مورد دی‌اکسید تیتانیوم که داخل تالاب انزلی می‌ریزند گفت: «در مورد این ماده که در تالاب می‌ریزند مدیرکل محیط‌زیست از محیطزیستیهای انزلی خواستند حرف نزنند اما شما با هر متخصصی صحبت کنید یا اصلاً دی اکسید تیتانیوم را سرچ کنید در همه جا با این روبرو می‌شوید که این ماده سرطان زا است. سازمان ملل نیز در مورد این ماده بارها هشدار داده است که دیگر در خمیر دندانها هم نباید استفاده شود اما متاسفانه یک شرکتی که وابسته به خانه کشاورز است این قرارداد را بسته و می‌خواهد این تیتانیوم را وارد تالاب بکند، به این بهانه که ما می‌خواهیم به این ترتیب، مشکل رسوبات را حل کنیم و عمق تالاب را احیا کنیم. متاسفانه سازمان محیط‌زیست نیز که باید بیش از هر جایی نگران این ماجرا باشد چراغ سبز نشان داده است و مجوزهای لازم را داده است. سازمان برنامه و بودجه نیز برای چنین طرحی بودجه بسیاری را اختصاص داده است. همین الان نیز گالنهای دی‌اکسید تیتانیوم در منطقه خالی می‌کنند و این واقعاً می تواند فاجعه بسیار بزرگ ایجاد کند».
وی در ادامه گفت: «مردمی که تا سالهای سال و قرن ها در انزلی زندگی می کند و از ماهی‌های تالاب استفاده می‌کنند ممکن است از چنین ماده خطرناکی آسیب ببینند. من واقعاً متاسفم برای سازمان محیطی‌زیستی که به خاطر سود، تمام موازین را زیر پا می گذارد. تیتانیوم ترکیباتی ایجاد می کند که مواد آلی رسوب کرده در کف تالاب رها شوند و این مواد آلی بالا بیایند و ماهی‌ها آن مواد آلی را بخورند و عمق رسوبات آلی کم بشود. اولاً دیگر ماهی نمانده است که مواد آلی را بخورد و ماهی‌ها به شدت کم شده اند. دوماً در حقیقت ماهی‌ها مواد سرطان‌زا می‌خورند».
درویش رسوبات تالاب را علت اصلی کم آبی تالاب انزلی ندانست و در ادامه بیان کرد: «بارندگیهای امسال بسیار خوب بود ولی نه تا اندازه‌ای که بتواند مسئله را حل کند. یک طرحی را ژاپنی‌ها در طول ده سال در تالاب انجام دادند که میزان افزایش رسوب را در تالاب انزلی بررسی کنند و به این نتیجه رسیدند که سالانه یک میلیمتر به رسوب موجود در تالاب انزلی اضافه می‌شود؛ یعنی این موضوع که بحران جدی در تالاب، رسوب است و ما باید مسئله رسوب را حل کنیم یک شو تبلیغاتی است. هزینه‌های گزافی کردند برای لای‌روبی و این لای‌روبی‌ها باعث شده است تا خود این تالاب‌ها تبدیل به زه کش بشوند و آب اراضی اطراف کشیده شود و خشک بشوند. به مرور هم تبدیل شده‌اند به اراضی کشاورزی و باغی و خسارت ها بیشتر شده است».
بهره‌برداری از تصفیه‌خانه انزلی
درویش بیان کرد: «به شهر بندر انزلی ۷۱ لوله فاضلاب مستقیم وارد می‌شود اما شهر، معطل یک تصفیه خانه است که اعتبار لازم برای ساخت آن ۴۰۰ میلیارد تومان است. چگونه است که این ۴۰۰ میلیارد تومان، هرگز تامین نمی‌شود ولی برای سد ۱۰۰۰ میلیارد تومان تامین می‌شود؟ همین الان دارند در تالاب انزلی، دی‌اکسید تیتانیوم می‌ریزند و برای این کار ۱۰۰۰ میلیارد تومان اختصاص داده‌اند. آیا بهتر نبود به جای اینکه الان ۲۰۰۰ میلیارد تومان هزینه کنیم، ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه می‌کردیم و این مشکل را به شکل پایدارتری حل می‌کردیم؟ همان فاضلاب را می‌توانستیم دوباره در سیستم بازچرخانی استفاده کنیم و به این ترتیب هم نیاز آب شرب و هم نیاز آب کشاورزی را تامین کنیم. این موارد نشان می‌دهد که منافع شخصی عده‌ای خاص مقدم شده بر ملاحظات محیط‌زیستی».
این فعال محیط‌زیست در مورد راه جایگزین سد لاسک گفت: «برای تامین ۵ الی ۶ میلیون متر مکعب آب شرب مردم در شهر میتوانستند با تغییراتی در شرایط این استان تامین کنند. جالب این است که استان گیلان یکی از پرآبترین استان‌های کشور ماست و معمولاً به طور متوسط میزان ریزش آسمانی این استان ۴ برابر نیاز‌های استان است. ما مشکلی از نظر کمبود آب در استان گیلان نداریم. آن چیزی که بحران آفرین شده، افت شدید کیفی آب است. یعنی در گیلان هر نقطه‌ای را بکنند به آب می‌رسند، اما آب کیفیت ندارد، چون شیرابه‌ها و زباله‌ها و... وارد سفره‌های آبهای زیرزمینی و رودخانه‌ها می‌شوند. حال سوال ما این است که آیا بهتر نیست به جای ۱۰۰۰ میلیارد تومان که قرار است خرج ساخت سد لاسک بشود و همین مقدار برای ساخت سد‌های دیگر نیز هزینه شده است، با یک دهم این رقم، مشکل تصفیه خانه‌های این استان را حل می‌کردید؟»
وی در ادامه گفت: «بهترین راهکار برای شرایط امروز این است که در گام اول، ما کیفیت آب را ارتقا بدهیم یعنی برویم سراغ اینکه تصفیه خانه انزلی را به بهره‌برداری برسانیم که ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد که در استان موجود است؛ چون به راحتی بیش از دو برابر این برای سد سازی و دی‌اکسید تیتانیوم هزینه کردند. باید در واقع از شهرداری رشت بخواهیم مشکل ورود فاضلاب‌ها به گوهر رود و زرجوب را در خود شهر رشت حل کنند که نیاز دارد تصفیه‌خانه‌هایی طراحی شده در شهر رشت هم ساخته شود».
محمد درویش در پایان گفت: «من باز قول می‌دهم که کمترین مشکلش تامین اعتبار است چراکه طرحهایی که در سه استان شمالی کشور در حوزه فقط سد سازی اجرا می‌شود بسیار است. در استان گیلان ۱۴ سد و در استان‌های دیگر نزدیک ۱۰۰ سد در حال پردازش هستند و یا در حال ساخت، بودجه این سد‌ها در حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان است، در صورتی که ما با ۱۵ الی ۲۰ هزار میلیارد تومان می‌توانیم مشکل این تصفیهخانهها را حل کنیم. ما باید به سمتی برویم که مشکل زباله‌ها را حل کنیم که مردم زباله‌هایشان را در رودخانه‌هایی که منتهی به تالاب انزلی و دیگر محیط‌های آبی می‌شود نریزند. این موارد، اولویت‌های اصلی مشکل شمال کشور در حوزه افت کیفی منابع آبی است و ما به جای اینکه برویم مشکل افت کیفی را حل کنیم، سد می‌سازیم و جنگل‌ها را نابود می‌کنیم و برای اینکه بتوانیم آب بیشتری برای کشاورزی و شرب تامین بکنیم، متاسفانه آب را بیشتر آلوده می‌کنیم و به جایی می‌رسیم که دیگر قابل جبران نیست».
