جداسازی دانش‌آموزان مبنای شکل‌گیری خشونت در جامعه است

 
در سال‌های گذشته ظرفیت مدارس تیزهوشان افزایش محسوسی پیدا کرد. آیا این افزایش در کیفیت مدارس سمپاد موثر بود؟
در دولت گذشته ظرفیت مدارس خاص به یکباره سه برابر شد. من در آن موقع عضو کمیسیون معین بودم. در 12 سالی که عضو این کمیسیون بودم برای اولین بار با پرونده‌هایی مواجه شدم که دانش‌آموزان به دلیل کسب نکردن نمره لازم برای تحصیل در مدارس تیزهوشان اخراج شده بودند. در آن زمان از ما درخواست می‌کردند که بگذاریم این بچه‌ها یکسال دیگر در این مدارس بمانند که این درخواست برای مدارس سمپاد بی‌معنا بود. افزایش بی‌رویه و غیرعلمی باعث افت کیفیت علمی دانش‌آموزان سمپاد شد.

یکی از دلایلی که برای حذف آزمون مدارس تیزهوشان آورده می‌شد، بحث مضرات جداسازی دانش‌آموزان بود. این مساله را چطور ارزیابی می‌کنید؟
وقتی به دانش‌آموزی مارک تیزهوش زده شود دیگر هیچ تغییری از سوی او مورد قبول اطرفیان نیست که همین مساله ضربه بزرگی به دانش‌آموز وارد می‌کند. اگر بچه‌ها در یک محیط عادی تحصیل کنند می‌توانند رشد بهتری داشته باشند، در هرجا که لازم بود تغییر مسیر دهند و به علائق و توانمندی‌های خودشان بیشتر توجه کنند.

در مدارس خاص می‌گوییم هرکسی که آی کیو بالاتری دارد، دانش‌آموز خوب و زرنگی محسوب می‌شود و بقیه تنبل هستند. مطالعات نشان می‌دهد که این مساله اشتباه است. به طور مثال در کتاب مدارس بدون شکست که گزارشی از مدارس آمریکاست یک مطالعه طولی بین دانش‌آموزانی که 25 سال قبل فارغ‌التحصیل شدند، انجام دادند و بررسی کردند که این دانش‌آموزان اکنون در کجا مشغول به فعالیت هستند. جالب است که نتیجه این مطالعه نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که در دوره تحصیل جزو گروه متوسط مدرسه بودند، امروز تبدیل به مدیران ارشد کشور شده‌اند و دانش‌آموزانی که به عنوان استعداد درخشان و تیزهوش شناخته می‌شدند، کارمندان دانش‌آموزان متوسط بودند. این مطالعه نشان می‌دهد که از نظر رشد و موفقیت دانش‌آموزان متوسط به موقعیت خیلی بهتری دست یافتند. درباره دلایل این اتفاق می‌گویند که دانش‌آموزان استعداد درخشان تک‌بعدی رشد می‌کنند و دانش‌آموزان متوسط فرصت بیشتری برای بازی کردن، درس خواندن و تعاملات اجتماعی در اختیار دارند.

یکی از مدیران مدارس استعداد درخشان نقل می‌کرد که در سال‌های گذشته دانش‌آموزی داشته که بسیار ناآرام بوده و نظم مدرسه و کلاس درس را به هم می‌ریخته است. هیچ کدام از کارکنان مدرسه به این فکر نبودند که این دانش‌آموز را پیش مشاور ببرند تا علل و ریشه این رفتار مشخص شود و متاسفانه این دانش‌آموز را از مدرسه اخراج می‌کنند. بعد‌ها متوجه می‌شوند که این دانش‌آموز اخراجی از بازیکنان سطح ملی کشور شده است. توانمندی و استعداد این دانش‌آموز در حوزه تربیت بدنی و ساحت زیستی بدنی بوده است اما مسئولان مدرسه تیزهوشان دائم در تلاش بودند تا ساحت ذهنی او را پرورش دهند در نتیجه نیاز و توانمندی دانش‌آموز را به رسمیت نشناختند و او را از مدرسه اخراج کردند. توجه به استعدادها به جای یک استعداد باعث رشد همه جانبه دانش‌آموزان است.

بله متاسفانه خطایی که در مدارس استعدادهای درخشان انجام می‌دهیم در مدارس عادی نیز تکرار می کنیم. در مدارس عادی ما مبنای سنجش رشته ریاضی است. یعنی هرکس در رشته ریاضی درس می‌خواند شاگرد زرنگ است. در حالی که ملاک این نیست و همه رشته‌ها به یک میزان اهمیت و کاربرد دارند. این رشته‌ها بیانگر توانمندی‌های مختلف دانش‌آموزان است و هیچ کدام ارجحیتی نسبت به دیگری ندارد. کسی که در رشته ریاضی درس می‌خواند هوش منطقی بالایی دارد و دانش‌آموزانی که به رشته‌های علوم انسانی و ادبی علاقه‌ دارند، هوش ادبی بالایی دارند.

سال گذشته در بحث هدایت تحصیلی و توزیع دانش‌آموزان بین رشته‌ها اعلام کردیم که استان‌ها حداکثر ظرفیت برای پاسخگویی به دانش‌آموزان ایجاد کنند. بنابراین در این زمینه محدودیت زیادی ایجاد نکردیم. ما یک حداقل نمره‌ای برای ورود دانش‌آموزان به بعضی از شاخه‌ها و رشته‌ها درنظر گرفتیم، چهار مرحله برای ثبت‌نام مشخص کردیم و دانش‌آموزان توانستند رشته تحصیلی مورد علاقه خود را انتخاب کنند. در خردادماه که بخش عمده‌ای از ثبت‌نام‌ها انجام و یک تعادل خوبی بین شاخه‌ها مختلف ایجاد شد. به خصوص در رشته تجربی شاهد بودیم که میزان متقاضیان کاهش پیدا کرد، رشته انسانی سهم بیشتری به دست آورد و سهم ریاضی و فنی حرفه‌ای نیز ثابت ماند.

در مورد حذف کنکور تا به حال دو قانون را پشت سر گذاشتیم. یک قانون که در سال 85 تصویب و به مدت 5سال تحت عنوان حذف کنکور اجرا شد. طبق آن قانون قرار بود کنکور طی این مدت حذف شود ولی با موانعی مواجه شد. در قانون جدید عنوان حذف کنکور به قانون پذیرش دانشجو تغییر نام داد. در این قانون سه روش برای پذیرش دانشجو ذکر شده است. روش اول پذیرش با توجه به سابقه تحصیلی است که اکنون بنا بر آمار سازمان سنجش 81 درصد ظرفیت دانشگاه‌ها مانند آزاد و پیام نور بر همین اساس تکمیل می‌شود. روش دیگر سابقه تحصیلی و آزمون عمومی و روش آخر سابقه تحصیلی و آزمون دروس عمومی و اختصاصی است. روش سوم برای دانشگاه‌هایی است که رقابت در آن گسترده است و صرفا سابقه تحصیلی نمی‌تواند افراد را از هم تمیز دهد. اکنون این موضوع در کمیسیون اموزش مجلس در دست بررسی است و وزرای آموزش و پرورش و علوم نیز هم آمادگی برای اجرای این قانون دارند اما لازمه اجرای این طرح تغییر قانون مجلس است که سال آینده بازنگری خواهد شد. بر اساس آنچه در شورای پذیرش تصویب شده است سال 98 تاثیر سوابق تحصیلی به میزان 40 درصد قطعی خواهد بود. در مجموع فرایند حذف آزمون کاری چندجانبه است که باید با محوریت مجلس صورت پذیرد.

تامین نیروی انسانی برای پایه دوازدهم یکی از چالش‌های جدی سال تحصیلی آینده است. به غیر از این آموزش و پرورش با چالش تامین نیرو به طور کل نیز مواجه است. ما در نیمه دهه 60 تا نیمه دهه هفتاد با رشد چهار درصدی جامعه دانش‌آموزی مواجه بودیم. برای این جمعیت دانش‌آموزی در آن زمان استخدام‌های بسیار گسترده‌ای صورت گرفت. این جمعیت گسترده که در آن زمان به عنوان معلم استخدام شدند، در حال خروج و بازنشستگی از آموزش و پرورش است؛ بنابراین برای جایگزینی این جمعیت در حال خروج، باید فکری جدی کرد. این چاره‌اندیشی نیازمند توسعه منابع انسانی است که اسفندیار چهاربند، رئیس مرکز نیروی انسانی آموزش و پرورش و همکارانشان سند منابع انسانی را تهیه کردند تا برمبنای آن یک نگاه بلندمدت به نیروی انسانی آموزش و پرورش داشته باشیم.

ما بر اساس جنسیت، منطقه جغرافیایی و رشته، تراز نیروی انسانی پایه دوازدهم مناطق آموزش و پرورش را تعیین کردیم و از مناطق خواستیم این تراز نیروی انسانی را با دو عامل دیگر تکمیل کنند: یک عامل کسانی که از آموزش و پرورش بازنشسته می‌شوند و عامل دیگر اعمال سهمیه نیروی انسانی فارغ‌التحصیل از دانشگاه فرهنگیان.. بر همین اساس معلوم می‌شود که در هر منطقه، هر درس و هر جنسیت به چه میزان نیروی جدید احتیاج داریم.

در مهر 97 با یک شرایط ویژه در آموزش و پرورش و دانشگاه‌های فنی و حرفه‌ای مواجهیم. امسال برای اولین بار آموزش فنی حرفه‌ای سه ساله و حدود سیصد و سی هزار دانش‌آموز به این شاخه اضافه می شوند. دانشگاه فنی و حرفه‌ای و علمی کاربردی نیز با کسری شدید ورودی مواجه می‌شوند و فقط فارغ التحصیلان سال‌های گذشته می‌توانند در آزمون ورودی شرکت کنند. بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که با این مراکز تنظیم کردیم قرار بر این است که دانش‌آموزان بخشی از مهارت‌های فنی و حرفه‌ای را در این مراکز و از طریق خرید خدمات آموزش ببیند.

معاونت دوره متوسطه در حوزه تجهیزات چه اقداماتی انجام داده است؟
در حوزه تامین تجهیزات نیز خوشبختانه آموزش و پرورش یک منبع ثابت مالی تحت عنوان تجهیز کارگاه‌ها و آزمایشگاه های مدارس داریم که دو درصد فروش گاز به این امر اختصاص یافته است. مکاتبه‌ای با وزیر آموزش و پرورش انجام دادیم که با توجه به افزایش جمعیت دانش‌آموزی در فنی و حرفه‌ای و کارودانش، امسال بتوانیم این دو درصد را فقط در تجهیزات هنرستان‌ها هزینه کنیم. علاوه بر این امسال حدود 54 میلیارد تومن برای تجهیزات کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های مدارس بوده است که اعتبار جهت خرید تجهیزات به استان‌ها ابلاغ شده است. با بودجه 30 میلیاردی تجهیزات در سال 1397می‌توانیم برای تجهیز مدارس و هنرستان‌ها اقدامات خوبی انجام دهیم.

خوشبختانه دوسال پیش توانستیم از هیات وزیران مصوبه ای مبنی بر ایجاد یک ردیف مستقل در بودجه برای برون سپاری کارودانش بگیریم که سال گذشته چیزی حدود 60 میلیارد تومن و در سال آینده حدود 75 میلیارد برای این امر اختصاص یافته است.

تنبیه بدنی هم چنان یکی از حواشی بزرگ آموزش و پرورش است. به نظر شما این مساله چه زمانی ریشه‌کن خواهد شد؟
از نظر قوانین و مقررات، هرگونی تنبیه بدنی نهی شده است و هر کجا این مساله اتفاق بی‌افتد آموزش و پرورش برخورد می‌کند. از نظر برنامه های آموزشی معاونت‌های تربیت بدنی و پرورشی بخش آسیب‌های اجتماعی مربوط به این مساله را دنبال می‌کنند. انجمن اولیا و مربیان نیز برای اولیا آموزش‌هایی برای پیشگیری این اتفاقات ذر نظر گرفته است. اما نکته اصلی اینجاست که مدرسه بخشی از اجتماع است و آنچه که در جامعه اتفاق می‌افتد تاثیر خود را در مدرسه می‌گذارد. باید بررسی کرد که این خشونت موجود جامعه از کجا نشات می‌گیرد. یکی از نکاتی که جامعه شناسان بیان می‌کنند مقایسه‌های دائمی بین دانش‌آموزان است. اینکه ما در آموزش و پرورش دانش‌آموزان را تحت عناوین تیزهوش و عادی و کم هوش تقسیم بندی و رقابت‌های ناسالم بین آنها برگزار می‌کنیم، مبنایی برای شکل گیری خشونت در جامعه می‌شود.

به غیر از مطالبه‌ای که جامعه به حق از آموزش و پرورش دارد، ما نیز انتظار داریم که میزان خشونت محیط پیرامونی ما کاهش پیدا کند. ما نمی‌توانیم بدون در نظر گرفتن واقعیت حاکم بر جامعه، مدرسه را تبدیل به یک جزیره امن خالی از خشونت کنیم.

برنامه و اهداف معاونت شما در سال 97؟
ما در سال 97 همچنان درگیر استقرار پایه سال دوازدهم خواهیم بود. هدف دیگر ما برای سال 97 برنامه‌ای که به عنوان تعالی مدیریت مدرسه آغاز کردیم را در کل دوره متوسطه تعمیم دهیم تا مبنایی برای مدرسه‌محوری باشد. برنامه تعالی این امکان را به مدارس می‌دهد که استقلال عمل داشته باشند.
برنامه دیگر ما در سال 97 در حوزه کارآفرینی است. پیمایشی در سه سال گذشته انجام شد که طی آن برنامه آموزش و توانمندسازی برای دانش‌آموزان داشتیم که منجر به شکل گیری بازارچه برای کسب و کار دانش‌آموزان بود. اقدام بعدی این است که دانش‌آموزان جدید را ارزشیابی کنیم و بحث کارآفرینی را برای آنها نیز دنبال کنیم. اعتقاد من این است که بخش عمده مشکلات جامعه به دلیل نگاه کارمندپروری است و اگر کارآفرینی جایگزین شود، کمک زیادی به رفع بیکاری و اشتغال‌زایی در جامعه می‌شود.
در همین راستا ایجاد بازارچه برای کسب و کار دانش‌آموزی و آموزش کارآموزی برای آنها انجام می شود که تاثیر بسیار خوبی در تغییر نگرش دانش‌آموزان و خانواده‌ها نسبت به شناخت علائق و توانمندی‌ها دارد.