دیدارنیوزـ
اسفندیار عبدالهی: این روز‌ها سیاست خارجی ایران در موقعیتی قرار دارد که تحلیل، ارزیابی و پیش بینی کوتاه مدت آن کار بسیار سختی است. از نیمه فروردین به این سو، دو اتفاق جدید بین ایران و آمریکا افتاده است، یکی قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست گروه‌های تروریستی خارجی آمریکا و دیگری لغو معافیت ۸ کشور خریدار نفت ایران که قبلا به مدت شش ماه از دایره تحریم‌های نفتی و جرائم آمریکا معاف شده بودند. لغو معافیت این کشور‌ها به این معنی است که اگر از این پس نفتی از ایران خریداری کنند با مشکلاتی مثل جریمه یا موانعی در تجارت با آمریکا مواجه خواهند شد و این اقدام در راستای به صفر رساندن صادرات نفت ایران است.
اگر نگاهی بی طرفانه به معادلات و مناسبات بین المللی داشته باشیم، متوجه می‌شویم که شرایط حال حاضر به زیان ایران است. روسیه مدتی است که در راستای منافع ملی خود و آماده شدن برای جمع آوری غنائم بعد از جنگ سوریه، ساز خودش را می‌زند و گمانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه بشاراسد، پوتین و بن سلمان در حال ایجاد یک جبهه جدید هستند که البته فعلا بیشتر وجه اقتصادی دارد. سعودی‌ها که در مبارزه علیه تروریسم و سرکوب دولت خود خوانده عراق و شام نقشی نداشتند به مدد محدود شدن قدرت مانور ایران تحت تاثیر تحریم‌ها و محدودیت‌هایی که اعمال شده، گویا تصمیم دارند در غنائم بعد از جنگ شریک شوند.
روسیه کشوری است که بار‌ها از کارت ایران استفاده کرده و به نظر می‌رسد هرگز شریک قابل اعتمادی نبوده است. ترکیه نیز گویا در مسیر جدا کردن جبهه خود از همراهی با ایران است؛ چراکه تجارت پر سود با غرب و به ویژه آمریکا، راه دیگری برای دولتمردان این کشور باقی نگذاشته است.
آیا ایران و آمریکا به مذاکره نزدیک می شوند؟
محمد جواد ظریف روز سه شنبه عازم نیویورک شد. این سفر بعد از آن صورت می‌گیرد که وزیر خارجه کشورمان دیدار‌هایی در دمشق با مقامات سوری و پس از آن در آنکارا با رییس جمهور ترکیه داشت. وی برای شرکت در نشست «روز بین‌المللی چندجانبه گرایی و دیپلماسی برای صلح» در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرده است. ظریف در ابتدای این سفر با اشاره به اینکه این کشور شش ماه پیش به آمریکا پیشنهاد تبادل زندانی داده، گفته است: به آمریکایی‌ها گفتیم آماده تبادل زندانیان آمریکایی در ایران با ایرانیانی که به خاطر قوانین تحریم در آمریکا یا به خواست آمریکا در کشور‌هایی دیگر حبس شدند، هستیم.
نکته حائز اهمیت این است که محمد جواد ظریف از داشتن «اختیار کامل» در این سفر سخن گفته است؛ هر چند منظور وی در موضوع تبادل زندانیان است، ولی تعدادی از کارشناسان، این جمله وزیر خارجه را به داشتن اختیار کامل در دیگر موارد هم تعمیم می‌دهند.
این سخنان از آن جهت مهم‌تر به نظر می‌رسد که رییس جمهور نیز در سخنانی اعلام کرد که ما مرد مذاکره هستیم، همانگونه که مرد جنگ هستیم و در ادامه اشاره کرد که علی رغم اینکه برخی فکر می‌کنند ما مخالف مذاکره هستیم، ولی مردم بدانند که آمریکایی‌ها اصلا آماده مذاکره و دارای شرایط مذاکره نیستند. اهمیت این شکل از اظهارنظر ظریف و روحانی از آن جهت است که این ادبیات بعد از خروج یک طرفه ترامپ از برجام و اعمال تحریم‌های جدید نفتی، برای اولین بار است که به کار برده می‌شود.
در همین رابطه، یوسف مولایی کارشناس روابط بین الملل در گفتگو با دیدارنیوز گفت: صحبت‌های وزیر خارجه ایران در نیویورک، جدید نیست و وجه دیپلماتیک روابط بین الملل ما را نشان می‌دهد. اینکه ایشان گفته است از اختیارات کامل برخوردار هستم ناشی از این است که نظام و حاکمیت به آقای ظریف اعتماد دارد و هر رایزنی می‌تواند انجام دهد. ایران هیچ وقت مذاکره و گفتگو را رد نکرده است، صحبت‌های اخیر آقای روحانی در این خصوص که ما آماده مذاکره هستیم و این آمریکایی‌ها هستند که آماده نیستند نیز در همین راستا است و به نوعی دادن کد‌هایی است به مردم و خارجی‌ها که ما به دنبال منازعه و درگیری نبوده و نیستیم و می‌خواهیم در جهانی آرام زندگی کنیم.
مولایی اظهارات اخیر مقامات ایران را در راستای مخابره کد‌ها و نشانه‌هایی از طرف ایران به آمریکا ارزیابی کرد و افزود: ایران آماده انعطاف و گفتگو است و نوعی اعلام آمادگی برای مذاکره است، البته در ادبیات رسمی و دیپلماتیک، طبیعی است که باید اینگونه صحبت کرد و این ادبیات جدید روحانی و ظریف برای کاهش تنش‌ها و آرامش در مناسبات بین المللی، لازم و ضروری است و ان شاالله که در مسیر منافع ملی باشد.
مولایی در پاسخ به این پرسش که آیا ایران به سمت کرنش در مقابل آمریکا پیش می‌رود یا کما فی السابق روش مقاومت را در پیش می‌گیرد؟ خاطرنشان کرد: دستگاه دیپلماسی ما به روشنی می‌داند در منطقه، صف‌بندی‌هایی وجود دارد و قدرت‌های فرامنطقه‌ای در مسیری هستند که ایران را در این دسته بندی‌ها قرار نمی‌دهند. روس‌ها هم از این قاعده، مستثنی نیستند و به دنبال منافع خود در سوریه‌اند و دیدگاه خود را دارند. روس‌ها شرکای خوبی برای ایران نیستند. ملاحظات استراتژیک از جمله دسترسی به دریای مدیترانه و تثبیت قدرت در منطقه و جهان است که سیاست خارجی روسیه را مشخص می‌کند. آن‌ها مناسبات با اسرائیل را هم در نظر می‌گیرند و می‌خواهند با عربستان رابطه بهتری داشته و با کشور‌های عرب منطقه کار اقتصادی کنند؛ ولی ما نسبت به اسرائیل و کشور‌هایی مثل عربستان، موضع مشخص، حاکمیتی و انقلابی داریم.
ادبیات انقلابی ما در ادبیات منافع محور و اقتصاد بنیان بازار بین المللی نمی‌گنجد
وی در پاسخ به این پرسش که آیا ایران دنبال منافع ملی خود نیست، گفت: هیچ کدام از کشور‌ها مثل روسیه، ترکیه و دیگر کشور‌ها موضع خاصی نسبت به عربستان و دشمنی با اسرائیل ندارند لذا ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که آن‌ها منافع ملی خود را رها کرده و در جهت سیاست‌ها و اهداف ما حرکت کنند، بنابراین در این دسته بندی‌هایی که مرتب در حال شکل گیری است قرار نمی‌گیریم. ایرانی‌ها به این جمع‌بندی نرسیده‌اند که باید دنبال منافع ملی خود باشند، هنوز به این تصمیم که هزینه کردن در سوریه، عراق، لبنان و یمن را خاتمه دهند نرسیده اند. یک مقدار روند پیچیده است، طراحی سیاست خارجی و سیاست‌های کلان کشور با اعمال ملاحظاتی تاریخی در ایران صورت می‌گیرد، ما یک انقلاب داشتیم و این انقلاب تاکنون منطق روابط بین المللی ما را تعریف کرده است. کشور‌های دیگر مناسبات بین المللی را بر پایه مناسبات عرف بین المللی تنظیم می‌کنند و دوست و دشمن دائمی برای خود تعریف نکرده اند، بنابراین نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم کشور‌های منطقه و به اصطلاح دوست، در هر شرایطی با ما همراه و همفکر باشند. ادبیات انقلابی ما در ادبیات منافع محور و اقتصاد بنیان بازار بین المللی نمی‌گنجد.
مولایی اضافه کرد: اگر ما هم بخواهیم مانند دیگر کشور‌ها هدفمان را مناسبات اقتصادی و توسعه روابط اقتصادی و بین المللی قرار دهیم و بپذیریم که از یک سری شعار‌ها و چهارچوب‌هایی که انقلاب برای ما ترسیم کرده است فاصله گرفته و به ادبیات بازار بین الملل، حسن همجواری و فاصله گرفتن از تنش‌های منطقه‌ای روی بیاوریم در این صورت در دسته بندی‌های منطقه‌ای و معادلات سیاسی و اقتصادی جهان قرار خواهیم گرفت. به دلیل وجود قالب‌ها و ملاحظات انقلابی کشور، آقای روحانی بیش از این نمی‌تواند پیش برود، او و وزیر خارجه اش اجازه مانور زیادی ندارند و نهایتا چند جمله دیپلماتیک زیبا می‌توانند استفاده کنند. اینکه گفته می‌شود آقای ظریف در اظهاراتش حول محور تبادل زندانیان از داشتن اختیارات کامل سخن گفته است قابل تعمیم به دیگر حوزه‌ها نیست، ضمن اینکه ممکن است خبری در راه باشد، ولی صرف تکیه به این اظهارات، نمی‌توانیم نظر روشن و نتیجه مشخصی استخراج کنیم.
وی در رابطه با پیش بینی خود از آینده روابط خارجی ایران در منطقه، جهان و به خصوص در رابطه با آمریکا گفت: پیش بینی روابط خارجی ایران در منطقه‌ای پر تنش در کوتاه مدت کار بسیار سختی است، بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و از بین رفتن نظام دو قطبی، هنوز آمریکا به عنوان قدرت برتر جهان شناخته می‌شود، ولی قدرت‌های اقتصادی-نظامی نو ظهوری مثل هند، چین و روسیه در حال تغییر معادلات قدیمی هستند لذا انتخاب روش ارتباط در این مقطع از تاریخ برای ایران، مهم و سرنوشت ساز است، ولی به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی برنامه‌ای برای شرایط مختلف تدوین نکرده است.
این استاد دانشگاه یادآور شد: حل این همه معادله چند مجهولی به صورت شفاف و دقیق، کار ساده‌ای نیست، اما ایران باید در صدد طراحی و تدوین سیاستی کلان و سازگار با معادلات و مناسبات بین المللی باشد. باید در مورد تک تک موضوعاتی که به ما مرتبط است برنامه داشته باشیم. به عنوان مثال چگونگی کاهش تنش باعربستان، نگاه بلند مدت و استراتژیک نسبت به ترکیه و ایجاد توازن در روابط با روسیه می‌تواند مبنای برنامه ریزی بلند مدت و کوتاه مدت استراتژی ایران باشد. به طور کلی پیش بینی شرایط آینده ایران کار بسیار سختی است، زیرا مناسبات بین المللی با سرعت در حال تغییر است، امیدوارم جمهوری اسلامی ایران در مسیر کاهش تنش حرکت کند.
