نهادی که باید توانمند و به‌­روز شود

دیدارنیوز ـ رسول شکوهی: ته‌یش، موی جوگندمی، فرق از بغل، تسبیح به دست، پیراهن روی شلوار، بوی عطر تی‌­رُز، دمپایی با جوراب، لبخند و گهگاه اخم. این تصویر کلیشه‌ای از معلم پرورشی را تقریبا دانش‌آموزان دهه 60 و 70 و اوایل دهه 80 به خوبی می‌شناسند.

 

یک زنگ برای پرورش دانش‌آموزان. دوگانه آموزش و پرورش این تلقی را ایجاد کرده بود که همانطور که برای ریاضی و ادبیات و علوم، کلاس درسی داریم باید برای پرورش هم کلاسی در نظر گرفته شود و به تبع آن معلمی مخصوص. این تفکیک حوزه‌ها همواره در آموزش و پرورش بعد از انقلاب از مسائل مورد بحث بوده است. امروز دیگر خبری از معلم پرورشی و کلاسی برای آن نیست ولی همچنان این موضوع از مسائل مهم آموزش و پرورش به حساب می‌آید. آموزش و پرورش نوین دیگر این مساله را که آموزش از پرورش جدا است، برنمی‌تابد و همه چیز در هم تنیده شده است. دیگر معلم ریاضی این وظیفه را ندارد که بیاید درسش را بدهد و برود. همه کسانی که در مدرسه حضور دارند وظیفه پرورش دانش‌آموزان را با هم به پیش می‌برند و در واقع برخلاف ساختار مدارس ایران، این پرورش در معنای عام آن است که اولویت اصلی را دارد و آموزش اولویت بعدی را خواهد داشت.

 

در ایران نهاد امور تربیتی و بعدها معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش متولی این حوزه به حساب می‌آید و با بخش‌هایی که زیر نظر دارد، اهداف خود را دنبال می‌کند. به مانند دیگر بخش‌های ساختار آموزشی کشور این بخش هم با مشکلات مختلفی روبرو بوده که این مشکلات هم در سیاست‌گذاری‌ها و تدابیر آن‌ها است و همچنان قصه پرغصه مشکلات مالی را همراه خود دارد.

 

امور تربیتی و مسائل مربوط به حوزه پرورشی هم به مانند دیگر پدیده‌ها دستخوش تغییرات جدی شده است. دیگر مسائلی که این نهاد با آنها روبرو بوده تغییر کرده و جای خود را به مسائل دیگری داده که بعضا پیچیده‌تر هستند و باید برای آنها فکر و برنامه‌ریزی جدی‌تری کرد.

 

قصه امور تربیتی
پرورشی و امور تربیتی در ایران معاصر قصه درازی دارد و فراز و فرودهایی داشته تا سرانجام در جایگاه امروزی‌اش قرار گرفته است. هر چند اکثرا این حوزه را متعلق به بعد از انقلاب می‌دانند اما ریشه امور تربیتی به قبل از انقلاب و دوره پهلوی بر می‌گردد. در آن زمان هم به فعالیتهای فوق برنامه توجه می­شد که بخشی از آن تحت مدیریت سازمان ملی پیشاهنگی ایران قرار داشت و بخش­‌های دیگر را هم در قالب اردوها و فعالیت‌های ورزشی ساماندهی کرده بودند.  

 

انقلاب اسلامی که به پیروزی رسید نیاز به تغییر سیاست‌ها در این حوزه احساس شد و در تاریخ 8 اسفند 58 با توجه به شرایط آن روز حاکم بر کشور، نهاد امور تربیتی تاسیس شد که شهیدان رجایی و باهنر در پایه‌­گذاری این نهاد بر اساس سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی و تعلقات دینی و ملی نقش اساسی داشتند. در آن دوران گروهک‌ها و جریانات مختلف سیاسی و فکری زیادی در کشور وجود داشتند و نیروهای انقلابی باید برای مقابله با تبلیغات و فعالیت‌های آنها فکری می‌کردند و امور تربیتی در مدارس این وظیفه را برعهده داشت.

 

حقيقت اين است که جوهر اصلي تأسيس امور تربيتي حفظ و حراست از انقلاب بود. يعني  انگيزه‌هاي سياسي بود كه موجب تأسيس اين نهاد گرديد. شعار «مربيان تربيتي، سربازان انقلابند» کاملا این نکته را نشان می‌­دهد. با شروع جنگ تحمیلی امور تربیتی فعالیت‌هایش را به سمت این موضوع و ارزش‌های ایجاد شده معطوف کرد و مربی و دانش­‌آموز با هم در جبهه‌­ها حضور یافتند.

 

در اواسط دهه 60 امور تربیتی از نظر ساختاری به سطح معاونت وزارت آموزش و پرورش ارتقا پیدا کرد و فعالیت‌هایش گسترش یافت. در دهه 70 همچنان شاهد رشد فعالیت‌های پرورشی هستیم اما در اواخر این دهه، پرسشهایی درباره کارآیی این نهاد مطرح شد و سرانجام سامان تازه­ای برای آن در نظر گرفته شد که تأسیس سازمان دانش‌­آموزی یکی از این سازوکارها بود.

 

در نهایت در سال 80 معاونت پرورشي منحل و پست‌هاي سازماني و دفاتر آن به سازمان دانش­آموزي، معاونت تربيت بدني، آموزش نظري و آموزش و پرورش عمومي منتقل گرديد اما با گذشت مدتی کوتاه، نیاز به این نهاد باز در ساختار آموزشی حس شد و این بار در سال 85 با مصوبه مجلس شورای اسلامی، معاونت پرورشی و فرهنگی احیا شد و سازمان دانش­آموزی نیز ذیل این معاونت قرار گرفت. از آن زمان تا به امروز، دیگر تغییری در ساختار ستادی امور تربیتی ایجاد نشد و این معاونت فعالیت‌های خودش را داشته و دارد.

 

دیروز و امروز امور تربیتی
تحولات اجتماعی در زمانه ما آنقدر سریع رخ می‌­دهند و پدیده‌­های مختلف اجتماعی آنقدر به سرعت دچار تغییر شکل می‌شوند که بدون کار کارشناسی و آماده بودن نمی­توان با آنها روبرو شد. یک نمونه ساده این وضعیت همین اینترنت است. تا همین ده سال پیش وضعیتی که امروز شاهد آن هستیم و بخشی از زندگی‌­مان شده است، وجود نداشت. در رابطه با ساختار آموزشی و پرورشی کشور نیز همین گونه است. مسائل و مشکلاتی که در دهه 60 با آن دست و پنجه نرم می­شد امروز جای خود را به مسائل دیگری داده است.

 

امور تربیتی امروز اگر بخواهد با همان الگو و روش گذشته پیش برود، بی­‌شک بازی را باخته است. با توجه به اینکه با بودجه بسیار اندک فعالیت‌های مختلفی ساماندهی می­‌شود اما خیلی‌ها معتقدند که پرورشی موجود نیازهای روز دانش‌آموزان را برآورده نمی­کند و باید برای کارآمد کردن آن فکر اساسی کرد. نکته مهم این است که فلسفه تشکیل امور تربیتی در ابتدای انقلاب همان حفظ و حراست از انقلاب و ارزش‌های اسلامی در مقابل گروهک‌ها و جریان‌های مخالف انقلاب اسلامی بود. شاید بتوان گفت همچنان این تفکر در امور تربیتی و در دوران ثبات سیاسی نظام هم باقی مانده و در نتیجه مسئولان و مربیان تربیتی از مسائل روز جامعه و نیازهای دائما نوشونده دانش‌آموزان غافل شده‌­اند.

 

پرسش­‌ها، دغدغه­‌ها و نیازهای دانش­‌آموزان امروز با دانش­آموزان اوایل انقلاب و دهه 60 به شدت فرق کرده و دیگر نمی‌توان با همان نگاه قدیمی به سراغ دانش­‌آموزان امروز رفت. در فضای انقلابی آن دوران مسائلی مانند ارزش­‌های انقلابی و دینی پررنگ بوده ولی در شرایط امروز باید به مسائل دیگری پرداخت. اگر زمانی تشکیل گروه سرود و تهیه روزنامه دیواری جزو فعالیت­‌های پرورشی محسوب می­‌شد، امروز با رسانه­‌های جدیدی سر و کار داریم که تکنولوژی و امکانات آن با شرایطی که پیشتر با آن مواجه بودیم، تفاوت زیادی کرده است. شاید اهداف اصلی، ثابت مانده باشد ولی روش­‌ها و راه‌­های رسیدن به آن اهداف فرق کرده و اگر به موقع این موضوع را درک نکنیم قطعا باید هزینه بسیاری را پرداخت کنیم.

 

مسأله دیگر توانمندسازی متولیان این حوزه است. بسیاری از مربیان و مدیران پرورشی به­‌روز نیستند. خیلی از آنها حتی توانایی کار با گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی را هم ندارند. خیلی از مربیان هنوز فعالیت‌های پرورشی را همان صبحگاه و نماز جماعت و مناسبت‌های خاص می‌­دانند در حالی که مدرسه امروز دیگر مدرسه دهه 60 و دانش‌­آموز امروز هم دیگر دانش‌­آموز آن دوران نیست. سرعت رشد و فراگیری تکنولوژی به گونه‌­ای است که اگر متولیان حوزه تعلیم و تربیت خود را با آن به روز نکنند نمی‌­توانند ارتباط خوبی با مخاطبان خود برقرار کنند.

 

بسیاری از متولیان امور تربیتی چه در سطح ستادی و چه در مدارس با اینکه تحصیلات دانشگاهی دارند اما از علم روز غافل بوده و نتوانسته­اند خودشان را با نیازهای مخاطبان خود که دانش­آموزان باشند، همراه کنند.

 

اگر همین سه نکته (فهم کلان حوزه پرورشی و اهمیت آن، درک تغییر شرایط و موضوعات کار پرورشی، توانمندسازی متولیان امور تربیتی) مورد توجه قرار گیرد، بسیاری از مشکلات مربوط به این حوزه که بیشترین اهمیت را در نظام آموزش و پرورش دارد، حل خواهد شد.