تغییر راهبردهای دفاعی یا جابه‌جایی افراد؟

دیدارنیوز: شورای عالی امنیت ملی تشکیل شورای دفاع کشور را برای بررسی طرح‌های دفاعی و ارتقای توانمندی نیرو‌های مسلح بهصورت متمرکز تصویب کرد و همزمان احتمال بازگشت علی لاریجانی به دبیرخانه این شورا مطرح است.

حوالی ساعت ۲۱ شامگاه یکشنبه بود که سرانجام پس از چند روز گمانه‌زنی رسانه‌ای و انتشار اخبار غیررسمی در ارتباط با احیای «شورای‌عالی دفاع»، دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی در اطلاعیه‌ای مختصر اعلام کرد که این نهاد بالادستی دفاعی-امنیتی کشور در چارچوب اصل۱۷۶ قانون‌اساسی، تاسیس «شورای دفاع کشور» را تصویب کرد؛ شورایی که فلسفه تاسیس و تشکیلش آنطور که در همین توضیحات مختصر شورای‌عالی امنیت ملی آمده، بررسی «طرح‌های دفاعی» است و در عین حال قرار است مباحث مربوط به «ارتقای توانمندی‌های نیرو‌های مسلح» را «به‌صورت متمرکز» دنبال کند. نهادی که ریاستش ظاهرا برعهده رییس‌جمهور بوده و «سران قوا»، «فرماندهان نیرو‌های مسلح» و مسوولان «بعضی وزارتخانه‌های مرتبط» در آن عضویت دارند.

 تاسیس شورای دفاع و تقویت احتمال بازگشت لاریجانی به «شعام»

خبر تاسیس «شورای دفاع کشور» که به باور برخی ناظران و کارشناسان، دقیق‌تر آن است که تحت‌عنوان «احیای شورای‌عالی دفاع» مورد بحث و بررسی قرار گیرد، اگرچه به خودی خود نیز خبر مهمی است، اما آنچه منجر به اهمیت دوچندان آن شد، همزمانی انتشار این خبر با اخباری بود که در روز‌های گذشته منتشر شد و طی آن بعضی منابع رسانه‌ای به نقل از منابع آگاه و با استناد به شنیده‌های غیررسمی، از احتمال تغییراتی در دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی خبر دادند. اخباری که مشخصا از بازگشت علی لاریجانی به دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی ظرف همین چند روز پیش‌رو و اعمال تغییرات اساسی در این نهاد بالادستی امنیتی حکایت داشت.

 مصائب ۲۶ماهه لاریجانی در همکاری با احمدی‌نژاد

در حالی که به باور اغلب نیرو‌های سیاسی حضور علی لاریجانی راس دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی، امری مثبت ارزیابی شده، یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بر این باور است که حضور یا به بیان دقیق‌تر بازگشت لاریجانی به دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی پس از حدود دو دهه از زمانی که این سیاستمدار محافظه‌کار و با تجربه به‌دلیل اختلاف‌نظر با رییس‌جمهور وقت، از ادامه حضور در این نهاد استعفا و کرسی خود را به سعید جلیلی واگذار کرد، در عمل منجر به تحول چندانی در این نهاد نخواهد شد. لاریجانی در مردادماه ۸۴، همزمان با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان جایگزین حسن روحانی مسوولیت اداره دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی را پذیرفت و حدود ۲۶ ماه بعد، پس از چند نوبت استعفای نافرجام، سرانجام موفق به جلب موافقت رهبری با تقاضای استعفایش شد و در حالی به کار خود در دبیرخانه این نهاد بالادستی امنیتی پایان داد که دست‌کم به باور طیفی از ناظران و کارشناسان، او نتوانست در دوران حضورش در این نهاد به دستاوردی قابل‌اعتنا دست پیدا کند.

 تحلیل بخشایش‌اردستانی درباره بازگشت لاریجانی

اگرچه اغلب ناظران در روز‌های گذشته از بازگشت احتمالی علی لاریحانی به دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی استقبال کرده‌اند، احمد بخشایش‌اردستانی، نماینده مجلس سعی دارد این تحول احتمالی را واقع‌بینانه مورد نقد و بررسی قرار دهد و می‌گوید: «به نظرم با حضور لاریجانی در دبیرخانه شورای‌عالی امنیت نباید منتظر تحول چندانی باشیم چراکه او پیش از این، هم در همین مقام دبیر شورای‌عالی امنیت ملی فعالیت کرده و هم در برخی از مهم‌ترین نهاد‌های تصمیم‌گیر مسوولیت داشته است.» اشاره این نماینده مجلس به تجاربی است که علی لاریجانی علاوه‌بر حدود ۲۶ ماه دبیری شورای‌عالی امنیت ملی، طی ۱۲سال ریاست مجالس هشتم، نهم و دهم، یک دهه ریاست سازمان صداوسیما و همچنین فعالیت در قامت وزیر ارشاد دولت سازندگی به دست آورده و حال پس از دهه‌ها حضور در راس برخی از مهم‌ترین نهاد‌های تصمیم‌گیر در شرایطی بار دیگر صحبت از بازگشت او به یکی از همین نهاد‌های بالادستی است که بخشایش‌اردستانی معتقد است «وضع کنونی کشور، محصول تفکر همین افراد است.»

 اگر لاریجانی به شعام برگردد شاهکاری رقم نخواهد خورد

بخشایش‌اردستانی که سابقه حضور در مجلس نهم را نیز در کارنامه دارد و به این دلیل دست‌کم چهار سال از نزدیک با علی لاریجانی که در آن دوره ریاست پارلمان را برعهده داشت همکاری کرده، می‌گوید: «به نظرم با بازگشت لاریجانی به دبیرخانه شعام نباید منتظر تحولی اساسی باشیم. در واقع شاهکاری رقم نخواهد خورد. البته اگر بنا باشد همین سیاست‌ها و راهبرد‌های کلی در دستورکار باشد و صرفا شاهد جابه‌جایی افراد و مجریان این سیاست‌ها باشیم.» این نماینده مجلس همچنین در ادامه گفت‌وگوی خود با «جهان‌صنعت» خاطرنشان کرد: «بالاخره آنچه به‌لحاظ اقتصادی و معیشتی در کشور اتفاق افتاده، محصول اقدام‌ها و سیاست‌هایی است که بخش عمده آن در همان دورانی است که احمدی‌نژاد رییس‌جمهور بود و علی لاریجانی نیز ابتدا در دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی فعالیت می‌کرد و پس از آن هم تا بیش از یک دهه بعد ریاست مجلس را برعهده داشت.» او می‌گوید: «متاسفانه امروز پس از چهل و چند سال از پیروزی انقلاب اسلامی در تامین برخی نیاز‌های اولیه ملت همچون آب و برق نیز با مشکلات اساسی مواجه هستیم.»

بازگشت لاریجانی اگر همراه با تغییر راهبرد‌ها باشد موثر خواهد بود

این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در عین حال با اشاره به ردصلاحیت علی لاریجانی در جریان دو انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم و چهاردهم تاکید کرد که ممکن است این تجربیات تلخ منجر به تغییراتی در نوع نگاه لاریجانی به مسائل شده باشد. بخشایش‌اردستانی گفت: «به هر حال لاریجانی در این سال‌ها با مسائل متفاوتی نیز مواجه شده؛ او دردکشیده و زخم‌خورده و دست‌کم به این دلیل که درد کسانی را که ردصلاحیت شده‌اند، می‌فهمد، ممکن است با نگاهی متفاوت به مسائل بپردازد، اما این تغییرات هم تنها وقتی موثر خواهد بود که بناست او با دستور کار و راهبردی متفاوت به دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی برود وگرنه تغییری به وجود نمی‌آید، مگر اینکه یک کرسی هم در اختیار لاریجانی قرار می‌گیرد.»

 احیای شورای دفاع احتمالا ناشی از جنگ ۱۲روزه است

بخشایش‌اردستانی همچنین در واکنش به پرسشی دیگر درخصوص تاسیس «شورای دفاع کشور» که شامگاه یکشنبه رسما اعلام شد، می‌گوید: «نهادی تقریبا مشابه همین شورای دفاع در زمان جنگ تحمیلی هم فعال بود که البته در آن زمان با عنوان «شورای‌عالی دفاع» فعالیت می‌کرد و اینکه چرا مجدد شاهد احیای این نهاد هستیم، احتمالا ناشی از تحولات ماه‌های گذشته و مشخصا جنگ ۱۲روزه است.» او گفت: «در واقع، چون ما با رژیم صهیونیستی وارد درگیری شدیم و حاضر نیستیم این رژیم را چه به‌صورت «دو ژور» (de jure recognition) و چه به‌صورت «دو فاکتو» (de facto recognition) به‌رسمیت بشناسیم، طبیعتا اگر بار دیگر جنگی اتفاق بیفتد، لازم است پیش‌بینی‌های لازم را به عمل بیاوریم تا مراکز دفاعی آمادگی داشته باشند و بدانند که باید چطور عمل کنند.»

 جنگ اتفاقی نامبارک است، باید به‌سمت کاهش تنش برویم

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در عین حال با تاکید بر اینکه «جنگ از اساس اتفاق نامبارکی بوده و اصولا بهتر است به‌سمت سیاست کاهش تنش با جامعه جهانی گام برداریم»، گفت: «این به هیچ عنوان اتفاق مثبتی نیست که پس از حدود ۴۷سال کماکان شاهد تنش در کشور باشیم.» او با تایید برخی انتقاد‌ها نسبت به تاسیس نهادی انتصابی همچون «شورای دفاع کشور» که به باور این منتقدان منجر به کاهش اختیارات نهاد‌های انتخابی همچون مجلس می‌شود، گفت: «ما در کشور دچار افراط و تفریط هستیم. هم‌اکنون بیش از ۱۷۰شورای‌عالی در کشور فعال هستند و فعالیت‌هایشان نیز هر کدام به‌نحوی دخالت در فعالیت‌های نهاد‌های انتخابی همچون مجلس است.» بخشایش‌اردستانی در واکنش به این پرسش که آیا تاسیس نهادی همچون «شورای دفاع کشور» نیاز به قانونگذاری و تایید مجلس ندارد، گفت: «حتما ایجاد تمامی این نهاد‌ها و شورا‌های عالی که به هر بهانه در کشور ایجاد می‌شوند، نیازمند قانونگذاری و تایید مجلس است، اما متاسفانه، چون مسائل در کشور ما به‌طور شفاف مدیریت نمی‌شود، بعضا می‌بینیم که با استفاده از برخی خلأ‌های قانونی یا ناشفاف بودن و قابل تفسیر بودن برخی قوانین زمینه تاسیس این شورا‌های عالی و نهاد‌های بالادستی فراهم می‌شود.»

تاسیس نهاد‌های انتصابی قدرت نهاد‌های انتخابی را کاهش می‌دهد

این نماینده مجلس با اشاره به تاسیس و فعالیت هیات‌عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام طی سال‌های گذشته توضیح داد که قانونگذاری بنابر قانون اساسی منحصرا در اختیار مجلس است و تنها نهادی که می‌تواند بر مصوبات مجلس نظارت کند، شورای نگهبان است که آن هم صرفا می‌تواند از حیث انطباق این مصوبات با شرع و قانون اساسی درباره مصوبات مجلس اعلام نظر کند. حال آنکه طی این سال‌ها با فعال شدن هیات عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام و ورود این نهاد به روند قانونگذاری عملا شاهد تشکیل شورای نگهبان دوم و فعالیت موازی دو نهاد ناظر بر مصوبات مجلس هستیم. این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با تاکید بر اینکه تاسیس شورای دفاع کشور نیز به‌نحوی مشابه همین رویه است، گفت: «هیچ تردیدی نیست که با فعال شدن هر کدام از این نهاد‌های انتصابی، عملا از قدرت نهاد‌های انتخابی کاسته شده و باید بگوییم که تاسیس این نهادها، ۱۰۰‌درصد منجر به تضعیف نهاد‌های انتخابی می‌شود.» او گفت: «ما در حوزه اقتصاد نیز شاهد فعالیت نهاد‌هایی هستیم که اولا به‌شدت از لحاظ اقتصادی فربه هستند و ثانیا به هیچ‌کس هم پاسخگو نیست.»

 مجلس در جنگ ۱۲روزه هم شرایط جنگی اعلام نکرد

بخشایش‌اردستانی که معتقد است تاسیس نهادی همچون شورای دفاع کشور در واقع به این دلیل است که کشور در شرایط جنگی قرار دارد، در واکنش به این پرسش که آیا روند قانونی اعلام شرایط جنگی در کشور طی شده، گفت: «متاسفانه ما حتی در جریان جنگ ۱۲روزه هم این روند قانونی را طی نکردیم و در واقع مجلس اعلام نکرد که ما در شرایط جنگی هستیم.» او با تاکید بر اینکه «آتش‌بسی که پس از جنگ ۱۲روزه اعلام شد، عمدتا به این خاطر بود که ما توانستیم اقتدار نظامی خود را به رخ دشمن بکشیم»، گفت: «اگرچه در حال حاضر بیشتر از نوعی آتش‌بس موقت صحبت می‌شود، اما شخصا معتقدم که این آتش‌بس می‌تواند یک آتش‌بس دائمی باشد. در واقع باید به‌نحوی عمل کنیم که چنین باشد منتها تحقق این مهم نیازمند آن است که دست از رجزخوانی بی‌دلیل برداریم. البته که ما ضربات سنگینی به دشمن وارد کردیم، اما نباید فراموش کنیم که ضرباتی هم متحمل شدیم و ادامه این وضعیت به سودمان نیست.»

 وظیفه اصلی شورای دفاع، افق‌سازی و سناریوسازی است

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس همچنین در واکنش به این پرسش که ماموریت اصلی شورای دفاع کشور چه خواهد بود، گفت: «شورای دفاع طبیعتا باید تمام تمرکز خود را بر افق‌سازی و سناریوسازی متمرکز کند. در واقع مسوولان در این نهاد باید برای تمامی شرایط طراحی داشته باشد.» او اضافه کرد: «آمریکا و رژیم صهیونیستی می‌خواهند ایران را به سمت نوعی بی‌تعادلی استراتژیک سوق دهند و شرایطی ایجاد کنند که ایران به قول معروف پیوسته در خوف و رجا باشد و با ایجاد نوعی حالت روانی ناپایدار در جامعه، در میان شهروندان دوقطبی ایجاد کنند. حال در چنین شرایطی شورای دفاع باید با پیش‌بینی دقیق شرایط، سناریوسازی کند تا اگر بر فرض جنگ شد، پیشاپیش بداند که باید چه اقدام‌هایی را در دستورکار قرار دهد؛ اینکه امنیت غذایی را تامین کند، برای وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلف دستورکار دقیق تعیین و همزمان برای دستگاه‌های نظامی و امنیتی همچون پدافند برنامه‌ریزی کند.»

او اضافه کرد: «این نهاد همچنین باید با سناریوسازی دقیق، برنامه‌ریزی کند که اگر جنگ درنگرفت، چه کار باید کرد. ضمن آنکه لازم است فضا را به نحوی مدیریت کند که اساسا کشور به‌لحاظ دفاعی و امنیتی، به همان سمتی که در راستای منافع ملی است، پیش برود و از مسیر مطلوب خارج نشود.» او با اشاره به آنچه در جریان جنگ ۱۲روزه رقم خورد، گفت: «این واقعیت تلخی است که ما در جریان جنگ ۱۲روزه بسیار غریب بودیم و جز ملت خودمان، هیچ پشت و پناهی نداشتیم؛ چه آنکه روسیه و چین هم عملا کار خاصی نکردند.»

بخشایش‌اردستانی در بخش پایانی سخنانش ضمن تاکید مجدد بر اینکه «بعید است با بازگشت علی لاریجانی به دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی شاهد تحولی جدی باشیم» در عین حال گفت: «نباید فراموش کنیم که لاریجانی فرد خوشفکری است بنابراین اگر قرار باشد بازگشت او به دبیرخانه شعام، مقدمه تحولات اساسی و راهبردی باشد شاید بتوان به آینده امیدوار بود ولی در غیراین صورت شاهکاری رقم نخواهد خورد!»

علیرضا کیانپور - جهان صنعت