مقصر زیرساخت‌ها هستند، نه مردم

دیدارنیوز: پایین‌بودن بهره‌وری انرژی در ایران از موضوعاتی است که همواره موردتوجه کارشناسان بوده است. در این زمینه لازم است که به یک شاخص مهم در زمینه انرژی به نام «شدت مصرف انرژی» یا «Energy Intensity» پرداخته شود که میزان مصرف انرژی به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی را اندازه می‌گیرد.

شدت مصرف انرژی با مقدار انرژی موردنیاز برای هر واحد تولید یا خدمات اندازه‌گیری می‌شود، به طوری که استفاده کمتر از انرژی برای تولید یک محصول، شدت آن را کاهش می‌دهد. به بیان دیگر، شاخص شدت مصرف انرژی میزان انرژی استفاده‌شده برای هر واحد تولید ناخالص داخلی را اندازه می‌گیرد.

این شاخص معیاری برای مصرف بهینه برق برای توسعه اقتصادی کشور است، اما باید در نظر گرفت که این شاخص به معنای میزان مصرف انرژی در هر کشور نیست.

با توجه به آمار Our World In Data، ایران جزو ۱۰ کشوری در جهان است که بیشترین میزان شدت انرژی را به خود اختصاص داده‌اند.

چه عواملی بر بالا بودن شدت مصرف انرژی اثرگذار هستند؟

شاخص شدت مصرف انرژی معیاری برای سنجش میزان مصرف انرژی به‌ازای تولید یک واحد از تولید ناخالص داخلی است. این شاخص به‌صورت میزان انرژی مصرف‌شده به ازای هر دلار تولید اقتصادی بیان می‌شود. شدت مصرف انرژی نشان‌دهنده کارایی مصرف انرژی در یک کشور یا اقتصاد است و هرچه مقدار آن پایین‌تر باشد از استفاده بهینه‌تر از انرژی در تولید کالا‌ها و خدمات حکایت دارد.

ساختار اقتصادی هر کشور یکی از مولفه‌های مهم در تعیین شدت مصرف انرژی است. کشور‌هایی که اقتصاد آنها بر پایه صنایع سنگین و انرژی‌بر است، به‌طور معمول شدت مصرف انرژی بالاتری دارند، در حالی که کشور‌هایی با اقتصاد خدمات‌محور یا فناوری‌محور، مصرف انرژی کمتری نسبت به تولید اقتصادی خود دارند.

شیوه قرارگیری کشور‌ها در شاخص شدت مصرف انرژی

کشور‌هایی با مصرف انرژی بالا و تولید پایین، می‌توانند شدت مصرف انرژی بالایی داشته باشند. این موضوع نشان‌دهنده بهره‌وری پایین انرژی است. برای نمونه ایران مثال خوبی برای این دسته از کشور‌ها می‌تواند باشد. ایران رتبه هشتم به‌لحاظ داشتن بیشترین میزان مصرف انرژی را به خود اختصاص داده است.

ایران در سال ۲۰۲۳، ۳۵۳۱ تراوات ساعت برق مصرف کرد و میزان شدت مصرف انرژی در همان سال ۲.۲۱ کیلووات ساعت بود. این بدان معناست که ایران برای تولید هر واحد تولید ناخالص داخلی، ۲.۲۱ کیلووات ساعت انرژی مصرف کرد. لازم به ذکر است که دلیل این امر، پایین‌بودن بهره‌وری و تولید ناحالص داخلی پایین ایران به‌شمار می‌رود.

تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۳، ۴۰۴.۶ میلیارد دلار بوده است.

در مقابل یک کشور دیگر می‌تواند انرژی زیادی مصرف کند، اما به دلیل تولید بالا، شدت مصرف انرژی آن نیز پایین می‌آید. یک نمونه این دسته از کشور‌ها می‌تواند آلمان باشد. آلمان یازدهمین کشوری است که بیشترین میزان مصرف انرژی در جهان را دارد. میزان مصرف انرژی آلمان، ۳۱۷۰ تراوات ساعت در سال است.

با این حال، آلمان به لحاظ شدت مصرف انرژی جزو بیست ۲۰ کشور برتر محسوب می‌شود. میزان شدت مصرف انرژی آلمان ۰.۸۷ کیلووات بر ساعت است. این بدان معناست که آلمان برای تولید هر واحد تولید ناخالص داخلی ۰.۷۸ کیلووات ساعت انرژی مصرف می‌کند.

لازم به ذکر است که تولید ناخالص داخلی آلمان در سال ۲۰۲۳، ۴.۵ تریلیون دلار بوده است.

بهره‌وری پایین در ایران

همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، شدت مصرف انرژی تحت‌تاثیر عوامل گوناگونی قرار دارد.

یکی از عواملی که می‌تواند منجر به بالابودن رتبه یک کشور در شاخص شدت انرژی باشد، پایین‌بودن تولید ناخالص داخلی نسبت به مصرف و البته پایین‌بودن بهره‌وری گره می‌خورد.

یکی از مهم‌ترین این عوامل، بهره‌وری پایین انرژی در تجهیزات، ساختمان‌ها، حمل‌ونقل عمومی، ابزار تولید صنایع و لوازم مصرفی خانگی است.

افزون بر این، منابع تامین انرژی و نحوه دسترسی به آنها نیز می‌تواند بر شدت انرژی موثر باشند. استفاده از منابع تجدیدپذیر و به‌کارگیری فناوری‌های نوین در تولید و توزیع انرژی می‌تواند منجر به کاهش مصرف و بالا بردن بهره‌وری شود.

به‌طور کلی می‌توان گفت که سیاست‌گذاری‌های انرژی نقش کلیدی در افزایش بهره‌وری می‌توانند داشته باشند تا مسیر حرکت به‌سوی کاهش شدت انرژی را هموار کنند. بنابراین، کاهش شدت مصرف انرژی مستلزم نگاهی جامع و بین‌بخشی به موضوع انرژی و نیازمند همکاری در سطوح فناوری، سیاست‌گذاری، فرهنگ مصرف و توسعه زیرساخت‌هاست.

نکته مهم دیگر توجه به تولید ناخالص داخلی است. پایین‌بودن تولید ناخالص داخلی از عوامل بالابودن شدت مصرف انرژی در ایران است. کشور‌هایی که با وجود بالابودن مصرف انرژی، شدت مصرف انرژی آنها پایین است، به‌طور عمده تولید ناخالص داخلی بالایی دارند.

موضوع مذکور در کنار توجه به افزایش بهره‌وری این امکان را برای کشور‌های پرمصرف فراهم کرد تا بتوانند انرژی تولیدشده را بیشتر در بخش‌های تولیدی مصرف کنند تا در خدمت توسعه کشور باشد.

در همین زمینه نیاز است که شاخص شدت مصرف انرژی به‌عنوان شاخصی میان‌بخشی موردتوجه قرار گیرد.