کدام اقشار جامعه از واقعه کشف حجاب متاثر شدند؟

در سال ۱۳۱۴ دولت قانون کشف حجاب و اجبار زنان به کنار گذاشتن چادر و روبنده را به قانون و اجباری برای زنان سراسر کشور بدل کرد. دستگاه تبلیغاتی دولت، کشف حجاب را دستاوردی بزرگ در زمینه آزادی زنان دانست و به سرعت، نهاد‌های مختلفی حول کشف حجاب زنان شکل گرفت. پلیس، شهربانی و نظمیه در اجرای قهرآمیز قانون کشف حجاب به کمک دولت آمد و از این تاریخ، بدن زنان بیش از پیش محل سیاست‌گذاری دولت قرار گرفت.

روایت رسمی‌که از کشف حجاب وجود دارد، وجه سرکوبگرانه و اجباری آن را برجسته کرده، و عاملیت خود زنان، حداقل بخشی از زنان طبقه بالا و متوسط و دانش‌آموزان و تحصیل کرده‌ها در حمایت از کشف حجاب اجباری را نادیده می‌گیرد. اینکه کشف حجاب را واقعه‌ای بدانیم که ناگهانی و تنهابه دلیل زورگویی و تجدد آمرانه رضاشاهی در سال ۱۳۱۴ رخ داد، در واقع ساده کردن مسائل و نادیده گرفتن تبیینی تاریخی و فرهنگی در این زمینه است.

البته ناگفته نماند که هواداران کشف حجاب در دوران قاجار و مشروطه که نقطه نظرات خود را در این خصوص عمدتا در نشریات زنان منعکس می‌کردند، به واقع قائل به اختیاری بودن حجاب و نه لزوما برداشت قهری و اجباری حجاب بودند، ضمن اینکه معنا و مفهوم کشف حجاب در گفتار فعالین حقوق زن با آنچه در دوره رضاشاه اجرا شد و هم اکنون نیز در ذهنیت ایرانیان نسبت به کشف حجاب وجود دارد، کمی‌متفاوت بود. در نشریات زنان از همان ابتدای انتشار از سال ۱۲۹۸ تا ۱۳۱۱ که رضاشاه تمام نشریات مستقل زنان را تعطیل کرد، و در نشریاتی مانند شکوفه و سپس نشریات زبان زنان، جهان زنان، نامه بانوان، پیک سعادت نسوان، مجله نسوان وطن خواه و نشریه عالم نسوان، مساله حجاب و کشف حجاب، یکی از موضوعات محوری مورد توجه فعالین حقوق زنان بود.

 

آنچه فعالینی، چون صدیقه دولت آبادی، فخر آفاق پارسا و محترم اسکندری ازکشف حجاب در نظر داشتند، در واقع برداشتن پیچه و روبنده و داشتن پوششی راحت‌تر مانند روسری و نوعی مانتو برای زنان بود نه لزوما پوشیدن کلاه و لباس‌های اروپایی. صدیقه دولت آبادی خود از جمله کسانی بود که پس از بازگشت به ایران و استخدام در وزارت معارف، در سال ۱۳۰۷، بدون حجاب بود و البته مورد لعن و خشم مردم کوچه و خیابان قرار می‌گرفت. زنان طرفدار کشف حجاب اجباری، استدلال می‌کردند که عفت و پاکدامنی زنان ارتباطی به داشتن حجاب ندارد، نه تنها ندارد بلکه هنگامی که به دلیل پوشیه و روبنده، زنی قابل شناسایی نباشد راحت‌تر می‌تواند به هر جرم یا فسادی مبادرت کند و همچنین اگر زنان از این لباس دست و پاگیر خلاص شوند، مشارکت آن‌ها در امور اجتماعی تسهیل می‌شود.

سندی از سال ۱۳۱۰ وجود دارد که مضمون آن نامه شهربانی شهر تهران به وزارت‌داخله در خصوص هشدار به بی حجابی زنان است. رئیس شهربانی می‌نویسد زنان با حجاب کمتر و سبک تری در خیابان تردد می‌کنند و میل به برداشتند حجاب روبنده دارند، لازم است برای ممانعت از آن اقدامی انجام شود.

حتی پیش از عصر رضاشاه و در دوران ناصرالدین شاه در خاطرات ۱۰ جلدی عین السلطنه که آغاز نگارش آن سال ۱۲۹۹ ه. ق. است، می‌بینیم که عین السلطنه با لحنی بسیار شکوه آمیز ازتمایل زنان به پوشیدن چادر‌های رنگی و نازک، شلوار‌های تنگ و کوتاه، جوراب‌های کوتاه و کنار زدن روبنده و همچنین میل به اختلاط با مردان انتقاد می‌کند و تقصیر آن را به عهده تاثیر لباس‌های اروپایی و فرنگیان بر زنان و پوشش آن‌ها می‌داند؛ بنابراین کشف حجاب و تغییر پوشش، خواسته طیفی از زنان از دوره قاجار به بعد بوده و زنان همین طبقه نیز حمایت شایانی از این قانون کرده و الیته از امتیاز‌های آن نیز برخوردار شدند.

این نوع از طبقه بندی از زنان سنتی و متجدد، در ذهنیت تاریخی ایرانیان باقی مانده و تا به امروز سلطه خود بر نگرش فرهنگ عمومی و تعریف از زن سنتی و زن مدرن را حفظ کرده است. تا پیش از این تاریخ، زنانی مانند مزین السلطنه -اولین روزنامه‌نگار زن ایرانی- که در سال ۱۲۹۹-۱۲۹۸ نشریه شکوفه را منتشر می‌کرد، در عین اینکه زنی روشن اندیش و خواهان ترقی و آزادی زنان بود، از حجاب نیز حمایت می‌کرد. در همین زمان و در همین نشریه، زنانی نیز مخالف حجاب بودند و علیه آن مطلب می‌نوشتند.