فیلترینگ، شمشیر دولبه

دیدارنیوز ـ  از این‌رو بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که فیلترینگ خود می‌تواند زمینه ساز بروز مشکلات جدی در جامعه شود، چرا که در درجه نخست قانون شکنی را به افراد آموزش می‌دهد. همچنین در سایه اعمال فیلترینگ به طور حتم بازدید از سایت‌ها یا شبکه‌های مستهجن نیز افزایش می‌یابد. هر چند در مقابل برخی از موافقان فیلترینگ معتقد هستند که با انجام این مهم می‌توان حرمت‌های اجتماعی را محفوظ نگه داشت و تا حد زیادی مانع از هرج و مرج‌های اجتماعی نیز شد. از این‌رو «آرمان» برای تبیین فیلترینگ و نقش آن در استفاده از شبکه‌های اجتماعی اقدام به تهیه گزارشی از علیرضا شریفی یزدی، روانشناس اجتماعی و امیر عباس عبداللهی، جامعه شناس نموده است که در ادامه آن را می‌خوانید.

یک روانشناس اجتماعی در خصوص فیلترینگ فضای سایبری می گوید: فیلترینگ یکی از روش های کهنه و نخ نما شده ای است که ما امروزه به ناچار از آن استفاده می کنیم. به این معنا که این قاعده فیلترینگ که امروز در کشور ما باب شده است و روزی تلگرام را فیلتر می‌کنیم و روز دیگر اینستا را فیلتر می‌کنیم،بیشتر به دلیل مسائل امنیتی است. علیرضا شریفی یزدی در گفت وگو با «آرمان» و با تایید مطلب فوق اذعان می دارد: به رغم مطرح شدن عناوینی مانند مسائل اخلاقی یا اقتصادی برای فیلتر شدن شبکه های اجتماعی در ایران، می‌توان گفت که اصلی ترین دلیل برای فیلترینگ مسائل امنیتی است که البته این امنیت مصادیق متعدد مانند امنیت عاطفی،امنیت اجتماعی، امنیت سیاسی و امنیت اقتصادی دارد. او در ادامه تصریح می کند: بنده به شدت اعتقاد دارم که میزان معایب و اشکالاتی که فیلترینگ به همراه دارد، بسیار بیشتر از محاسن آن خواهد بود. به عنوان مثال فیلترینگ هیچگاه راه چاره نبوده است. به این معنی که  در کشور توئیتر فیلتر شد،یوتیوب فیلتر شد،فیس بوک فیلتر شد، تلگرام فیلتر شد، اما در مقابل همچنان مشاهده می کنیم که مردم از این شبکه های اجتماعی استفاده می کنند. شریفی یزدی در ارتباط با میزان موفقیت فیلترینگ تلگرام بیان می کند: با فیلتر شدن شبکه اجتماعی تلگرام بر اساس آمار وزارت ارتباطات 43 میلیون نفر کاربر تلگرام وجود داشت که با فیلتر کردن آن تنها چهار میلیون کاربر این شبکه اجتماعی را ترک کردند و بقیه همچنان در این فضا باقی ماندند به عبارت ساده تر امروزه به رغم فیلتر کردن تلگرام 39 میلیون نفر در کشور از تلگرام استفاده می کنند، تنها تفاوت موجود در این مهم است که تا قبل از فیلترینگ کاربران به صورت قانونی از این شبکه اجتماعی استفاده می کردند، اما امروزه و در سایه انجام فیلترینگ 39 میلیون نفر را تبدیل به افراد قانون شکن نموده ایم. او ادامه می دهد: فیلترینگ مصداق بارز جمع آوری ماهواره یا دستگاه های ویدیو است که روزگاری غیرقانونی بود، اما امروز بر اساس آمار وزارت ارشاد 71 درصد از مردم کشور در حال استفاده از ابزارآلات ماهواره هستند که این در کشور خلاف قانون است و ما تنها با اعمال این قوانین بر تعداد افراد قانون شکن افزوده می کنیم. این روانشناس اجتماعی در خصوص معایب استفاده از فیلترینگ می گوید: به طور حتم یکی از زیان های بارز اعمال فیلترینگ رواج قانون شکنی است که این خود می تواند با تبعات منفی بسیاری همراه باشد. به عنوان مثال والدین به فرزندان خود احترام به قوانین راهنمایی و رانندگی یا نحوه زندگی اجتماعی و احترام گذاشتن را فرا می دهند، اما در مقابل به راحتی از فیلترشکن استفاده می کنند که این خود می تواند قانون شکنی را به کودکان آموزش دهد، چرا که والدین در بیشتر موارد الگوی فرزندان خود هستند. او در ادامه می افزاید: تا به امروز این کوچ ها از یک شبکه اجتماعی به شبکه ای دیگر همواره در جامعه وجود داشته است. در حال حاضر نیز با اعمال فیلترینگ همین اتفاق خواهد افتاد و شاهد رویداد تازه ای نخواهیم بود. اینکه در فضای مجازی مانند اینستاگرام چند اتفاق نامناسب نیز رخ دهد، تنها ریشه در تربیت و آموزش افراد دارد. از این رو بهتر است، روی آموزش افراد در خانواده،مدارس و  دانشگاه ها اقدامات جدی تری صورت بگیرد، چرا که با دور کردن افراد از شبکه های اجتماعی اتفاق خاصی حادث نخواهد شد. به عنوان مثال سال های طولانی است که در وزارت ارشاد بخشی به نام ممیزی وجود دارد که کار اصلی این بخش ممیزی کردن کتاب ها است که این ممیزی و  همان فیلترینگ باعث ایجاد دو رویداد در کشور شد، یک اینکه کتاب ها آنقدر در شرایط نامناسبی قرار گرفتند که امروز تیراژ کتاب در یک کشور 80 میلیونی حدود هزار جلد است که آن هم نه خواننده و نه خریدار دارد. دوم اینکه کتاب ها را تبدیل به پی دی اف کردند و در فضای سایبری و دیجیتال به وفور در دسترس است. در نتیجه افرادی که از طریق فیلترینگ می خواهند جامعه را اداره کنند یا اینکه خواسته جامعه را با خواسته های خود همسو کنند هرگز به چنین هدفی دست نخواهند یافت. در گذشته نیز به این مهم دست نیافته اند. هر چند تجربه کشورهای دیگر نیز مبین این موضوع است. مگر اینکه مردم را تبدیل به افراد کره شمالی کنند. به این معنی که به طور کل اینترنت را قطع نمایند که این خود یک داستان دیگری است که به طور تقریبی ناشدنی نیز است. در غیر این صورت تا زمانی که این وضعیت است به اعتقاد بنده این روش ها منفعلانه است و نمی توانیم پاسخ مناسبی نیز از اجرا شدن این روش ها دریافت کنیم. شریفی یزدی می گوید: فیلترینگ شاید دارای محاسن کوتاه مدتی باشد. به عنوان مثال امروزه بخشی از ناآرامی های که در کشور صورت می گیرد، یکی از عوامل مهم جمع کردن و بسیج افراد برای انجام تحصنات یا تظاهرات برای موسسات مالی غیر مجاز و  بحران آب در برخی از مناطق شبکه های اجتماعی و اطلاع رسانی با سرعت بالا است.  به این معنی که با پخش فیلم یا عکس هایی از تظاهرات التهاباتی در جامعه ایجاد می شود که در سایه آن احساس ناامنی نیز برای افراد به وجود می آورد. بنابراین فیلترینگ یک بخش کوچکی از این التهابات را فروکش خواهد کرد. این روانشناس اجتماعی بر این باور است که در بلندمدت فیلترینگ به هیچ وجه کارا نخواهد بود و در جامعه افزایش افراد قانون شکن خواهیم بود. هچنین افزایش بازدید از شبکه های غیر اخلاقی را می توان محصول دیگری فیلترینگ نام برد. او در ادامه بیان می کند: برخی از کارشناسان بر این باور هستند که اینستاگرام مشکلات اخلاقی را در جامعه به وجود آورده است. از این رو با فیلتر کردن قصد بر کاهش فساد در جامعه است، این بعد قضیه مناسب است، اما زمانی که فیلترشکن را در اختیار افراد قرار می دهیم. به این معنی است که تمام سایت های غیراخلاقی را که سالیان طولانی زحمت برای فیلتر شدن آن کشیده شده است، به راحتی در اختیار افراد جامعه فارغ از اینکه در چه رده سنی قرار دارند می گذاریم. به عبارت ساده تر مطالعات نشان می دهد که با نصب فیلترشکن افراد بیشتر به سمت کانال ها یا سایت های غیر اخلاقی کشیده خواهند شد. مطالعات اکتشافی نشان می دهد، از زمان استفاده همه گیر از فیلترشکن در جریان تلگرام،گرایش و سرچ واژه های مستهجن به شدت افزایش یافته است که این مهم در رابطه با اینستاگرام نیز صادق خواهد بود. شریفی یزدی در ارتباط با اقتصاد سایبری می گوید: امروزه فضای مجازی به شدت به اقتصاد کشور و مردم کمک می کند، به گونه ای شاهد اشتغال زایی برخی از افراد نیز در سایه اقتصاد سایبری هستیم در شرایط حاکم بر کشور که نگهداری هر شغل و میزان درآمد به مثابه سنگری برای مقابله با وارستگی اقتصادی ما به هر جای دیگر است. به طور حتم فیلترینگ میزان زیادی از مشاغل و کسب و کارهای کوچک را دچار خدشه خواهد کرد و مشکلاتی را نیز فراهم می سازد که این خود در زمره دیگر معایب فیلترینگ جای می گیرد. او در ادامه می افزاید: بعد دیگر فیلترینگ بعد روانی مساله است، به این معنی که  مردم این احساس را دارند که در کشوری زندگی می کنند که هیچ احترامی برای حوزه خصوصی آنها گذاشته نمی شود، زمانی که افراد تشخیص می دهند، می توانند از تلگرام استفاده کنند، اما در مقابل مسئولی حکم بر فیلترشدن آن می دهد. در حقیقت به سلیقه و انتخاب افراد بی احترامی شده است که در وهله نخست احساس عدم امنیت به سمت جامعه پمپاژ می شود و این باعث خواهد شد که مردم در بقیه حوزه ها نیز احساس ناامنی داشته باشند. شریفی یزدی در پایان می گوید: زمانی که خواسته های اکثریت مردم جامعه با خواسته های گروه قلیل جامعه همگام قرار نمی گیرد، میزان التهاب در درون جامعه و میزان ناامیدی به آینده نیز افزایش خواهد یافت.
 حفظ حیای اجتماعی با استفاده از فیلترینگ
یک جامعه شناس در خصوص فیلترینگ شبکه های اجتماعی در ایران می‌گوید: به طور کلی باید در نظر داشت که با فیلترینگ می توان حیای اجتماعی تا حدی محفوظ نگه داشت، چرا که امروزه با استفاده بی‌حد و مرز از شبکه های اجتماعی شاهد رواج بی بند و باری در جامعه هستیم که این خود می تواند با تبعات منفی متعدد همراه باشد. امیر عباس عبداللهی در گفت وگو با خبرنگار «آرمان» و با اشاره به مطلب فوق اذعان می دارد: امروزه افراد وارد فضای مجازی می شوند که در این فضا حریم ها به راحتی شکسته می شود، یکی از مشکلات پیش روی استفاده بی‌حد و اندازه و بدون مرز از شبکه های اجتماعی نیز همین مساله است تا جایی که پیش بینی می‌شود، با استفاده افراطی از شبکه های اجتماعی تا سال 1430 دیگر عنوانی به نام خانواده وجود نداشته باشد. او در ادامه می گوید: تلگرام نیز خود یک فیلترشکنی است که در بیشتر موارد اطلاعات نامناسب را در اختیار افراد و مخاطبان خود قرار می دهد. عبداللهی در پاسخ به این سوال که آیا می توان در عصر ارتباطات مردم را از استفاده شبکه های اجتماعی منع کرد: در تمام کشورهای دنیا با پالایش اطلاعات مواجه هستیم، حتی در آمریکا که به مهد دموکراسی نیز معروف است، از فیلتر اجباری استفاده می کنند. به عنوان مثال استفاده از شبکه اجتماعی واتس آپ در اروپا 16 سال است که فیلتر می شود. این جامعه شناس در ارتباط با فرهنگسازی استفاده از فضای سایبری می گوید: طبق روال گذشته ما در ابتدا شاهد ورود فناوری به کشور بودیم و سپس با حاد شدن شرایط به دنبال فرهنگ سازی برای استفاده از آن هستیم.  این در حالی است که باید قبل از ورود هر گونه فناوری آموزش های لازم به افراد داده شود تا شاید کمتر شاهد بروز مشکلات اخلاقی و فرهنگی به دلیل استفاده نامناسب از شبکه های اجتماعی باشیم. او در ادامه می گوید: در ایران سن استفاده از شبکه های اجتماعی تعریف نشده است که این خود مشکلاتی را در خانواده یا اجتماع به وجود آورده است. به عنوان مثال در کشور انگلیس افرادی که تمایل به استفاده از شبکه های اجتماعی دارند، باید سن آنها بیشتر از 16 سال باشد. عبداللهی در خصوص نقش سواد رسانه ای در استفاده صحیح از شبکه های اجتماعی می افزاید: از سال1960 سواد رسانه ای در کشورهای دیگر در حال تدریس است و نتیجه آن را ما در سال 2019 مشاهده می کنیم، اما ما در کشور تا چه میزان از این سواد رسانه ای به دانش آموزان، دانشجویان یا حتی بزرگسالان آموزش داده ایم. او ادامه می دهد: یکی از مسائلی که تمام افراد کشور ما اعم از وزیر تا نماینده مجلس یا یک شهروند عادی با آن درگیر است، نبود سواد رسانه ای کامل است، تا جایی که حتی این سواد به جامعه نیز تزریق نشده است. به عنوان مثال در حال حاضر در مدارس سواد رسانه ای تدریس نمی شود که این باعث خواهد شد، تا دانش آموزان به راحتی وارد فضای سایبری شده و بدون قید و شرط نیز از آن استفاده نمایند که البته در بسیاری از موارد شاهد بروز آسیب های فراوان فضای مجازی برای افراد هستیم. عبداللهی تاکید می‌کند: فیلترینگ می تواند باعث حفظ حریم خصوصی افراد شود، چرا که به واسطه اعمال فیلترینگ می توان مانع از فعالیت هکرها شد. به عنوان مثال طی سال های گذشته عکس های شخصی و خانوادگی افراد توسط هکرها از اکانت شخصی افراد هک شده و در فضای مجازی به راحتی انتشار یافته است که این خود مشکلاتی را برای فرد چه در خانواده و چه در اجتماع ایجاد کرده است؛ شاهد سوءاستفاده های بسیاری از این موارد بوده ایم. او در ادامه تصریح می کند: به اعتقاد بنده فضای مجازی چندان به دور از واقعیت و مجازی بلکه بسیار واقعی نیز است. این در حالی است که ما در فضای واقعی با محدودیت های اعمال شده همراه هستیم. بنابراین چگونه می توان انتظار داشت که فضایی که بسیار واقعی، ملموس و تاثیرگذار است، بدون اعمال هیچ محدودیتی رها شود و تنها به دلیل رصد نکردن شاهد نقض قوانین موجود در جامعه هستیم. سوءاستفاده هایی که از نقض قوانین در شبکه های اجتماعی می شود، مشکلاتی را برای جامعه و افراد تولید می کند. در سایه استفاده بدون حد و مرز از شبکه های اجتماعی شاهد رواج فیلم ها و عکس های مستهجن هستیم که این خود فرهنگ جامعه را به زیر سوال برده است، به گونه ای که دیگر نمی توانیم هیچ گونه دفاعی از فرهنگ خود یا حتی فرهنگ ملی ایرانی نیز نداریم. این جامعه شناس در پاسخ به این سوال که آیا فیلترینگ در جامعه ما با توجه به تجربه ناموفقی که وجود دارد، تاثیرگذار است، می گوید: به طور حتم با اعمال فیلترینگ افراد به دنبال نصب فیلترشکن های جدید هستند که این خود می تواند باعث افزایش بازدیداز سایت های مستهجن توسط افراد شود. او ادامه می دهد: به طور کلی شبکه های اجتماعی مانند تلگرام و  اینستاگرام حول سه محور اصلی می چرخد که بیشتر افرادی که از این شبکه ها استفاده می کنند، نیز به این مهم واقف هستند که این محورها شامل روابط جنسی، پولشویی و اعتیاد است. به عنوان مثال در اینستاگرام شاهد فروش مواد مخدر هستیم که این خود با ذات جامعه منافات دارد و می تواند سلامت افراد را به مخاطره بیندازد. از این‌رو فیلترینگ خود سدی دفاعی برای حفاظت از سلامت روح و روان افراد خواهد بود. عبداللهی در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار  مبنی بر اینکه با فیلترشدن اینستاگرام تکلیف بسیاری از کسب و کارهای خانگی یا استارت آپ ها به چه صورت خواهد بود؟ می گوید: طبق آمار موجود درصد  پایینی از کسب و کارها برای فعالیت خود از اینستاگرام استفاده می کنند. به طور کلی فیلترینگ راهی برای مقابله با استارت آپ ها نخواهد بود. هر چند باید در نظر داشت که میزان اشتغال این دسته از افراد در شبکه های اجتماعی چندان بالا نیست. همچنین باید در نظر داشته باشیم، قوانین تجارت الکترونیک در شبکه های اجتماعی مراعات می شود. او بیان می کند:  استارت آپ ها چند خسارت عمده را بر سیستم اقتصاد کشور وارد می کند. ایراد نخست این نوع از کسب و کارها در بحث بیمه است، چرا که بسیاری از افراد فعال در این حوزه بنا به دلایلی بیمه نمی شوند که این خود می تواند برای افراد فعال در این حوزه مشکل ساز باشد، سپس بحث استثمار کارگران در استارت آپ ها مطرح است، ثبت نشدن رسمی برخی از آپ ها نیز مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت. همچنین نبود امنیت شغلی و  بحث فرار مالیاتی در استارت آپ ها را می توان از دیگر ایرادات وارده دانست. عبداللهی در پایان می گوید: امروزه خرید  وفروش اعضای بدن، جنین و خرید و فروش های نامشروع دیگر در شبکه های اجتماعی رواج پیدا کرده است، اما آیا در دنیای واقعی و روزمره خود نیز با این مسائل مواجه هستیم؟

منبع: آرمان /الهام صمدزاده/۱۸ دی ۹۷