مهم‌ترین چالش امروز دولت رئیسی چیست؟

دیدارنیوز: دولت سیزدهم چه برنامه‌ای برای حل مشکلات اجتماعی داشته است؟ چالش‌های اجتماعی به چه میزان برای دولت حائز اهمیت بوده و در اولویت قرار دارد؟ چرا برنامه‌های دولت در زمینه‌های اجتماعی مشهود نیست؟

برای پاسخ به این سوالات با دکتر امان ا... قرایی مقدم، جامعه‌شناس گفتگو کرده‌ایم. قرایی مقدم معتقد است: «عمل‌گرایی می‌تواند به دولت کمک کند که از چالش‌های موجود در جامعه عبور کند. اگر دولت به دنبال رضایت اجتماعی است باید تلاش کند مشکلات معیشتی را حل کند. امروز به شکل ملموس و قابل‌مشاهده‌ای چالش‌های اجتماعی به مسائل اقتصادی گره‌خورده و روی آن تأثیر گذاشته است. البته مسائل دیگر مانند حقوق شهروندی نیز در به وجود آمدن رضایت اجتماعی تأثیرگذار است. بااین‌وجود در شرایط کنونی کلید حل مشکلات اجتماعی حل مسائل اقتصادی و معیشتی جامعه است».

در ادامه ماحصل گفتگوی آرمان ملی با قرایی مقدم را می‌خوانید.

*دولت سیزدهم چه برنامه‌ای برای عبور از چالش‌های اجتماعی داشته است؟

واقعیت این است که پس از انقلاب مردم منتظر بودند کسانی که می‌گفتند از مردم برآمده‌اند، درکنار آن‌ها پا درمیدان عمل بگذارند و درد و رنج آن‌ها را لمس کنند، اما با گذشت زمان این امر کمرنگ شد و بانگ مرغی برنخاست و برج عاج نشینی ادامه یافت و برخی از مسئولان، ولی نعمت‌های خود را فراموش کردند و به کنار نهادند و راه خودشان را رفتند. به همین جهت فاصله بین مردم و دولتمردان به وجود آمده است. مهم‌ترین چالشی که امروز دولت با آن مواجه است چالش مشکلات معیشتی و اقتصادی است که روزبه‌روز نیز در زندگی مردم افزایش پیدا می‌کند. چالش‌های اقتصادی روی آسیب‌های اجتماعی نیز تأثیرگذار است و درصورتی‌که برای آن راه‌حل ارائه نشود می‌تواند به افزایش آسیب‌های اجتماعی منجر شود. در شرایط کنونی حدود شصت میلیون نفر از افراد جامعه مشمول دریافت کمک‌های معیشتی هستند و حدود سی میلیون زیرخط فقر به سرمی برند و حدود چهار میلیون جوان بیکار هستند. اگر به سفر‌های استانی رئیس‌جمهور توجه کنیم در هر استان و شهری که رئیس‌جمهور مورد بازدید قرار می‌دهند خواسته اصلی مردم رفع بیکاری جوانان و مشکلات معیشتی است. ما باید بپذیریم که اکثریتی از اقشار محروم در فکر مشکلات اقتصادی خود و خانواده هستند. انواع آسیب‌های اجتماعی از مصرف الکل تا اعتیاد و دزدی و کارتن‌خوابی، اتوبوس خوابی و پشت‌بام خوابی و پیاده روخوابی و از همه مهم‌تر و اساسی‌تر بیکاری حدود چهار میلیون جوان به‌عنوان ام‌الفساد، افزایش روزافزون طلاق و کاهش میزان ازدواج جوانان براثر فقر و بیکاری باعث شده که برخی به فکر انتقام از جامعه بیفتند. از سوی دیگر میلیون‌ها کارمند در نهاد‌های مختلف از دستگاه قوه قضاییه گرفته تا معلمین و کارمندان در سازمان مختلف دولتی و خصوصی و سازمان اجتماعی و کارگران با حقوق ناچیز و زیرخط فقر در غم تأمین معاش هستند. بااین‌وجود و درحالی‌که بیش از سه میلیون از جوانان تحصیل‌کرده دانشگاهی بیکارند و هزاران دختر و پسر به دلیل مشکلات اقتصادی نمی‌توانند ازدواج کنند و برخی روزی خود را از میان سطل‌های زباله و ظروف آشغال کنار خیابان‌ها جمع می‌کنند و برخی از کارگاه‌ها و کارخانه‌ها خوابیده بیکاری به‌عنوان ام‌الفساد بیداد می‌کند دولتمردان و مجلسیان بودجه‌های هنگفتی را در اختیار نهاد‌هایی قرار می‌دهند که کارکرد چندان مفیدی نداشته‌اند.

*اولویت دولت سیزدهم مسائل اجتماعی نبوده و بیشتر انرژی دولت صرف سیاست خارجی و اقتصاد شده است. در چنین شرایطی چگونه می‌توان به عبور از چالش‌های اجتماعی خوش‌بین بود؟

همه این مسائل باهم مرتبط هستند. امروز برجام با اقتصاد و اقتصاد با آسیب‌های اجتماعی در ارتباط است. به همین دلیل نیز اگر برجام به نتیجه برسد و تحریم‌های ایران برداشته شود شرایط اقتصادی تغییر خواهد کرد. هنگامی‌که شرایط اقتصادی تغییر کند به‌تبع آن آسیب‌های اجتماعی نیز کاهش پیدا خواهد کرد. مشکلات معیشتی و بیکاری مهم‌ترین مشکلات امروز جامعه ایران هستند که روی مسائل اجتماعی نیز تأثیر گذاشته‌اند. این در حالی است که اگر رونق اقتصادی در کشور شکل بگیرد امیدواری‌ها نسبت به حل مشکلات اقتصادی و به‌تبع آن اجتماعی بیشتر خواهد شد. چالش دیگری که در شرایط کنونی وجود دارد افزایش شکاف طبقاتی است اگر این وضعیت ادامه پیدا کند جامعه در آینده با چالش‌های بیشتری مواجه خواهد بود. دولت سیزدهم نیز نشان داده که یک دولت عمل‌گرا است و حرف نمی‌زند. این‌یک ویژگی ممتاز برای دولت است. عمل‌گرایی می‌تواند به دولت کمک کند که از چالش‌های موجود در جامعه عبور کند. اگر دولت به دنبال رضایت اجتماعی است باید تلاش کند مشکلات معیشتی را حل کند. امروز به شکل ملموس و قابل‌مشاهده‌ای چالش‌های اجتماعی به مسائل اقتصادی گره‌خورده و روی آن تأثیر گذاشته است. البته مسائل دیگر مانند حقوق شهروندی نیز در به وجود آمدن رضایت اجتماعی تأثیرگذار است. بااین‌وجود در شرایط کنونی کلید حل مشکلات اجتماعی حل مسائل اقتصادی و معیشتی جامعه است.

*رویکردی که دولت برای حل مشکلات اقتصادی و به تبع آن اجتماعی در پیش گرفته به چه میزان این امیدواری را ایجاد می‌کند که در نهایت به نتیجه مطلوب برسد؟

مشکلات اجتماعی به‌مرور زمان در جامعه شکل می‌گیرد و به همین دلیل نیز راه‌حل‌های بلندمدت دارد. نکته دیگر اینکه در جامعه امروزی مردم هوشیارتر و آگاه‌تر شده و به‌خوبی می‌بینند که برخی از موقعیت و جایگاه خود استفاده کرده و اختلاس و ... انجام می‌دهند. البته اینکه قوه قضاییه عده‌ای از آن‌ها را بازداشت و به جرم آن‌ها رسیدگی می‌کند خوب است. ولی دانه‌درشت‌ها و افرادی که همچنان به اعمال خلاف خود ادامه می‌دهند، کجا هستند؟ شایسته‌سالاری، قانون‌مندی، احترام به اندیشه و افکار جامعه و مشارکت و اطلاع‌رسانی به مردم به‌خصوص جوان‌ها در تصمیم‌هایی که برای خود آن‌ها گرفته می‌شود، می‌تواند از بروز چنین اتفاق‌هایی جلوگیری کند. با این وجود کسانی که رانت‌های بزرگی دارند، سرمایه‌داران، ملاکان، تاجران و صاحبان قدرت این اجازه را به مردم طبقه پایین نمی‌دهند. جامعه را یک‌بعدی نمی‌توان اداره کرد. همان‌طور که ژرژ گورویچ جامعه‌شناس فرانسوی گفت: «جامعه منظومه‌ای متعدد از ابعاد و اجزا با سطوح و جنبه‌های گوناگون است که هرلحظه به یکرنگی جلوه می‌کند. یعنی در اداره جامعه نباید یک‌بعدی نگاه کرد و باید همه ابعاد و اجزاء مختلف آن را در نظر گرفت».

*دولت سیزدهم به چه میزان در ارتقای اعتماد اجتماعی عملکرد موفقی داشته است؟

اعتماد همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های اجتماعی مطرح بوده است؛ عنصری که رابطه مستقیم با مشارکت اجتماعی دارد. در صورت بالا رفتن سطوح اعتماد از خانواده و نظام خویشاوندی به مقیاس‌های بالاتری، چون اعتماد به دولتمردان و مسئولان، میزان مشارکت مردم هم در بازتولید و ارتقای اعتماد اجتماعی بیشتر خواهد شد و مردم این امر را در قالب بالاتر رفتن صداقت، وفاداری، حسن نیت و وظیفه‌شناسی در جامعه نشان خواهند داد. اعتماد عمومی مبنای نظم اجتماعی است به این معنی که مردم قوانین وضع‌شده از سوی مسئولان را پذیرفته و آن را رعایت می‌کنند و مسئولان برای پاسخ به مطالبات مردمی کوشاترند. در مقابل، اگر این نظم و اعتماد وجود نداشته باشد، عملاً هنجار و قوانین، جایگاهی بین مردم نخواهد داشت و به مسئولان اعتماد ندارند درنتیجه شاهد بی‌نظمی اجتماعی خواهیم بود. به همین دلیل است جوامع مختلف در تلاش برای جلب اعتماد عمومی‌اند و این مهم یک اهتمام ویژه و شفاف می‌طلبد چراکه همان‌طور که مردم تابع قوانیند، مسئولان هم باید تابع قوانین باشند و برای مطالبات مردمی و مسئولیتی که بر عهده‌دارند دغدغه‌مند و شفاف باشند. مردم از مسئولان توقع شفافیت دارند تا بتوانند به آن‌ها اعتماد کنند. سطح سواد، آگاهی، توقعات مردم افزایش پیداکرده است. وقتی ما در کشور خود دچار این خلأ هستیم، بیگانه هم از فرصت سوءاستفاده کرده و جنجال‌آفرینی می‌کند. برای ترمیم اعتماد عمومی باید مسئولان با مردم شفاف باشند. وقتی یک کارگر خبر حقوق نجومی را می‌شنود نمی‌توان از او انتظار داشت به مدیران اعتماد کند. برای ترمیم اعتماد عمومی باید میزان مشارکت در مردم و همدلی در جامعه را بالا برد. وقتی مسئولان به این مساله واقفند، راهکار‌های موجود را بررسی و اجرایی کنند. دیگر زمانی است که باید مسئولان به دنبال راهکار باشند مردم همیشه قدم اول را برداشته‌اند.