یک هنرمند و پژوهشگر هنر‌های سنتی، با اشاره به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های زردوزی، از عملکرد موفق عربستان در این حوزه در سایه غفلت ایران خبر داد.
دیدارنیوز: زردوزی یا گلابتون‌دوزی یکی از هنر‌های سنتی و تاریخی ایرانیان است که در نقاط مختلف کشور با نام‌های مختلف شهرت دارد.
در گذشته تولیدات زردوزی در بیشتر نقاط ایران رواج داشت و با عنوان کالایی لوکس و هنری در داخل و خارج کشور به فروش می‌رسید. در سال‌های گذشته باتوجه به غفلت از این هنر سنتی ایرانیان، تولید در این حوزه محدود شده و صرفا تا حدودی در استان هرمزگان و برخی مناطق دیگر به آن پرداخته می‌شود.
در سایه غفلت ایران از هنر سنتی زردوزی برخی کشور‌های منطقه رو به سرمایه‌گذاری در این حوزه آورده‌اند و ایران عملا در عرصه بین‌الملل ظرفیت‌های پیشین را از دست داده است.
شیوا تبرایی‌نظری هنرمند و پژوهشگر هنر‌های سنتی ضمن اشاره به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های زردوزی، از عملکرد موفق عربستان در این حوزه در سایه غفلت ایران خبر داد.
او ضمن اشاره به اهمیت ارائه و معرفی زردوزی‌های ایرانی در نمایشگاه‌های بین‌المللی خواستار توجه بیشتر به این هنر سنتی شد. مشروح مصاحبه «جهان‌صنعت» با این هنرمند و پژوهشگر هنر‌های سنتی کشور در پی می‌آید.
برای شروع در خصوص چیستی زردوزی و اهمیت و جایگاه آن در تاریخ و هنر ایران توضیح دهید و بگویید ایران در گذشته در زمینه این هنر سنتی چه جایگاهی داشته و امروز وضعیت آن به چه شکل است؟
آنچه سرزمین باستانی ایران در آن مسبوق به سابقه‌ای کهن است و در منابع معتبر تاریخی به آن اشاره و پرداخته شده، زردوزی است. منظور از زردوزی دوخت با نخ‌هایی از جنس زر یا سیم است که تکنیک‌های متنوع و متعدد در دوخت و نوع نقوش آن استفاده می‌شود.
ایرانیان در این شاخه از هنر-صنعت سوزن‌دوزی (صرف‌نظر از جزییات تاریخی آن) حتی از اروپاییان و ترکان عثمانی نیز پیشرو‌تر بوده‌اند.
با وجود این امروز در میادین بین‌المللی کمتر به این موضوع پرداخته شده و توان پتانسیل تاریخی ایران در این حوزه را کمتر به نمایش گذاشته‌ایم.
نتیجه این رویکرد چه بوده و در سایه غفلت ایران از زردوزی، سایر رقبای منطقه‌ای در این حوزه چه اقداماتی انجام داده‌اند؟
نتیجه این رویکرد آن بوده که کشور‌هایی که در این رشته نام و سابقه کمتری نسبت به ایران دارند، گوی رقابت را ربوده‌اند و در حوزه زردوزی در عرصه بین‌المللی خودنمایی می‌کنند. به تازگی کشور عربستان، برای ارتقای تبادل فرهنگی از ظرفیت‌های اندک صنایع‌دستی و میراث فرهنگی‌اش، به ویژه سوزن‌دوزی در شاخه زردوزی -که در قیاس با قدمت زردوزی‌های ایران، کم‌قدمت‌تر و از لحاظ تنوع تکنیک، از تعدد کمتری برخوردار است- بهره برده و آن را در نمایشگاه صنایع‌دستی میلان، در جمع ۸۶ کشور جهان به نمایش گذاشته است. ظرفیت و فرصتی که این بار نیز از صنایع‌دستی و دوخت‌های سنتی سرزمین‌مان، دریغ شده است. این در حالی است که نمایشگاه میلان از جمله رویداد‌های مهم بین‌المللی در حوزه صنایع‌دستی است که امسال هم از دوم تا دهم دسامبر برگزار می‌شود.
سابقه فعالیت و جایگاه عربستان در حوزه زردوزی چیست و عربستان چگونه توانسته این هنر سنتی را برجسته کند و به واسطه آن در عرصه بین‌المللی وارد شود و درآمدزایی کند؟
در مورد سابقه عربستان و پیشینه تاریخی پرداختن به هنر زردوزی باید بگویم کسوه یا پوشش و پرده – در حال حاضر- ابریشمین کعبه، به پارچه‌ای زینتی اطلاق می‌شود که برای پوشاندن کعبه، در قلب مسجدالحرام در مکه، عربستان سعودی استفاده می‌شود. براساس روایت‌های اسلامی هر سال در روز نهم ماه ذی‌الحجه (ماه حج) پارچه قدیمی کسوه با پارچه جدید جایگزین می‌شود.
در این سال‌ها عربستان حتی از نحوه دوخت و هنر ساخت آن نیز، جهت تعامل فرهنگی و تجاری استفاده کرده و از ظرفیت‌های موجود بهره می‌برد.
جالب آنکه نخ‌های زرینی که عربستان از آن استفاده می‌کند، از طلای خالص ساخته نشده‌اند، زیرا اگر چنین باشد، به اندازه کافی انعطاف‌پذیر نخواهد بود. این نخ‌ها از نقره با روکش طلا و توسط کشور آلمان ساخته می‌شوند که دارای انعطاف‌پذیری مناسب برای سهولت عمل و دوخت است.
از زمانی که تولید پارچه و زردوزی آن در عربستان انجام می‌شود بیشتر هنرمندان دوزنده پرده کعبه، به صورت نسل اندر نسل و خانوادگی به این هنر پرداخته‌اند. با برنامه‌ریزی‌های عربستان، انجام و دوخت این پروژه تبدیل به یک جاذبه گردشگری برای این کشور شده است و هرساله علاقه‌مندان از مجموعه ایجاد‌شده برای دوخت زردوزی، بازدید می‌کنند. توجه داشته باشید که مجتمع ایجاد‌شده برای زردوزی پرده کعبه در عربستان یکی از بزرگ‌ترین مجتمع‌های بافت صنعتی پارچه، سوزن‌دوزی و رنگرزی است که با ساخت و دوخت نخ‌های ابریشمی و چاپ نقوش خودرنگ پارچه ابریشم شروع می‌شود و سپس وارد بخش سوزن‌دوزی و در نهایت به قسمت مونتاژ ختم می‌شود. نقوش، حروف و خطوط، ابتدا با نخ‌هایی از جنس پنبه برای جلوه و زیبایی دوخت و به عنوان زیر‌کار جهت برجسته‌سازی و ایجاد ضخامت و بعد مناسب دوخته و سپس زردوزی انجام می‌شود.
کار زردوزی نیز با کمک الیاف نقره پوشیده‌شده با آب طلا و نقره خالص انجام می‌شود. عربستان در مجموعه‌ای مستقل، واقع در یک شهرک با بخش‌های مختلف، از سال ۱۹۷۷ به تولید در این مجتمع پرداخته، که شامل برترین امکانات جهت رنگرزی ابریشم خام، بافت پارچه ابریشم و الیاف پنبه، رنگ‌آمیزی، زردوزی و بخش‌های دیگر است.
وضعیت زردوزی در ایران به چه شکل است و چه کاستی‌ها و کمبود‌هایی در خصوص این هنر سنتی کشور وجود دارد؟
در شرایطی که اقدامات متنوعی در حوزه زردوزی‌ها در عربستان در حال انجام است، اما هنرمندان سرزمین‌مان به دلیل بهای زیاد طلا و کاهش ارزش ریال، به ناچار از مواد اولیه غیرطلا و نقره و وارداتی، برای تولیدات خود در این شاخه از هنر‌های سنتی استفاده می‌کنند. درواقع به جز تعداد انگشت‌شماری از هنرمندان که از مواد اولیه طلا یا نقره استفاده می‌کنند، در شرایط فعلی، استفاده از قالب‌های پیشین در فرم و محتوای آن نیز، جای بحث و تجدید نظر پیدا کرده است.
این در حالی است که بسیاری از هنرمندان ایرانی فعال در رشته‌های مختلف زردوزی، صاحب سبک و سرشار از ایده‌های خلاقانه هستند، اما به سبب نبودن فرصت‌های مناسب در نمایشگاه‌های بین‌المللی (نظیر نمایشگاه میلان) دیگر خبری از تبلور آن سابقه تاریخی درخشان که در موزه‌های معتبر جهان هنوز جلوه‌گری می‌کند نیست و این کاستی، جای کنکاش و بررسی بسیار دارد.
به عنوان یک هنرمند و پژوهشگر حوزه سوزن دوزی‌های سنتی ایران فکر می‌کنید برای اصلاح وضعیت موجود و رساندن زردوزی سنتی ایران به جایگاه اصلی‌اش چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
به نظرم چه در حیطه ساخت و تولید مواد اولیه و چه در حوزه کاربرد و طراحی به‌روز، باید در خصوص زردوزی‌های ایرانی مطالعه، کنکاش و بررسی دقیق شود. در شرایط کنونی کارگاه‌های انگشت‌شمار ساخت نخ‌های گلابتون کشور، حکایت از چالش‌های افول‌زا دارند و جا دارد برای حل این مشکل اقدامی اساسی شود.
