ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری روز گذشته (چهارشنبه) در جمع دانشجویان دانشگاه شهیدبهشتی وطن‌دوستی را نشانه نخبگی دانست و مدعی شد که نخبگان نباید به خاطر پول بیشتر مهاجرت کنند؛ اما آیا نخبگان فقط به خاطر «پول» مهاجرت می‌کنند؟ در این مطلب به پنج دلیل برای مهاجرت اشاره شده که تنها یکی از آن‌ها اقتصادی است و در چنین شرایطی به نظر نمی‌رسد کابینه او برنامه‌ای برای حل مشکلاتی داشته باشد که گروهی از ایرانیان را ناچار به ترک وطن کرده یا می‌کند.
دیدارنیوز: سیدابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم روز گذشته در جمع دانشجویان دانشگاه شهیدبهشتی وطن‌دوستی را نشانه نخبگی دانست و مدعی شد که نخبگان نباید به خاطر پول بیشتر مهاجرت کنند. این در حالی است که پژوهش‌ها نشان می‌دهد انگیزه‌های اقتصادی تنها یکی از پنج دلیل اصلی مهاجرت ایرانیان است و چهار دلیل دیگر سیاسی و اجتماعی هستند.
ابراهیم رئیسی به مناسبت ۱۶ آذر، روز دانشجو به دانشگاه شهید بهشتی رفته بود. او در جمع دانشجویان این دانشگاه تراز اول کشور، به طور ضمنی از مهاجرت نخبگان انتقاد کرد. او «بدون تعارف»، یکی از شاخص‌های نخبگی را «وطن‌دوستی» دانست و از دانشجویان پرسید: «نخبگی اجازه می‌دهد که خدمت به کشور را رها کنید و به این بهانه که فلان جا مقداری بیشتر به من پول می‌دهد پس به آنجا بروم؟»
مطلب مرتبط:
رئیسی: می‌گفتند از وعده ۴ میلیون مسکن چه خبر!
رئیس‌جمهور در حالی این سخنان را مطرح کرده است که پژوهش‌های اجتماعی نشان می‌دهد، مهاجرت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان از کشور پنج دلیل اصلی دارد که تنها یکی از آن‌ها اقتصادی است؛ آن هم به شیوه سیاستگذاری و اداره امور اقتصادی کشور بازمی‌گردد نه لزوما دریافت پول بیشتر. البته همین مورد نیز می‌تواند حق هر فردی اعم از نخبه یا غیرنخبه باشد. ضمن اینکه اساسا مهاجرت به معنای عدم علاقه به وطن نیست.
از بی‌ثباتی اقتصادی تا شیوه حکمرانی
رصدخانه مهاجرت ایرانیان سال گذشته، نتایج پژوهشی را در این مورد منتشر کرد. این پژوهش در میان چهار گروه انجام شده بود که عبارت بودند از: «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان»، «استادان، محققان و پژوهشگران»، «پزشکان و پرستاران» و «فعالان استارتاپی».
امروز رئیسی مهمان دانشجویانی بود که در گروه نخست قرار می‌گیرند و نزدیک‌ترین قشر به گروه آخر هستند (حتی شاید هم‌پوشانی هم داشته باشند). اما این دو گروه به چه دلایلی مهاجرت می‌کنند؟
دانشجویان و فارغ‌التحصیلان
پنج دلیل این گروه برای مهاجرت به ترتیب اهمیت عبارتند از:
۱- بی‌ثباتی اقتصادی کشور (اثر تحولات اقتصادی ناشی از تحریم و تورم)
۲- شیوه حکمرانی و مملکت‌داری،
۳- ناامیدی نسبت به آینده،
۴- امید به زندگی بهتر در خارج از کشور،
۵- وضعیت آزادی‌های اجتماعی و فرهنگی.
فعالان استارتاپی
فعالان کسب و کار‌های نوپا (استارتاپ‌ها) نیز به ترتیب به این دلایل تمایل به مهاجرت دارند:
۱- ناامیدی از اصلاح امور کشور،
۲- آینده مبهم و عدم امکان برنامه‌ریزی بلند‌مدت (بی‌ثباتی)،
۳- شیوه حکمرانی و مملکت‌داری،
۴- تامین وضعیت رفاهی و معیشتی مناسب،
۵- امکان شاد زندگی کردن.
دلایل مهاجرت در میان دیگر گروه‌های اجتماعی
بر اساس پژوهش رصدخانه مهاجرت، «پزشکان و پرستاران» نیز به ترتیب به پنج دلیل «بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی»، «کیفیت زندگی بهتر در خارج از کشور»، «شیوه حکمرانی و مملکت‌داری»، «کاهش ارزش پول ملی در برابر ارز‌های بین‌المللی» و «درآمد پایین» مهاجرت می‌کنند.
در گروه «استادان، محققان و پژوهشگران» نیز ۵ عامل «بی‌ثباتی اقتصادی»، «عدم شایسته‌سالاری»، «سطح درآمد و تناسب آن با هزینه‌ها»، «امکان شاد زندگی کردن» و «سلامت اخلاقی جامعه» باعث میل به مهاجرت می‌شوند.
این نتایج نشان می‌دهد که هر چند دلایل اقتصادی بدون شک در تصمیم اقشار مختلف ایرانیان به مهاجرت موثر است، اما تنها دلیل نیست.
تمایل ۴۰ تا ۵۳ درصدی به مهاجرت
این پژوهش، آماری نیز از درصد میل به مهاجرت در میان گروه‌های مختلف منتشر کرده است که قابل تامل هستند. در هر چهار گروه، تراز این شاخص بیش از ۴۰ درصد بوده است. تمایل به مهاجرت (به‌صورت بسیار زیاد) در میان گروه «پزشکان و پرستان» و همچنین «استادان و محققان» از گروه‌های دیگر بالاتر است. این شاخص برای گروه‌های «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» و «استارتاپی‌ها» در تراز ۴۰ درصد است.
به طور کلی، در حدود ۴۰ تا ۵۳ درصد افراد در همه گروه‌ها تمایل بسیار زیادی به مهاجرت دارند. این شاخص برای تنها ۷ تا ۱۱ درصد افراد در سطح «خیلی کم» قرار می‌گیرد.
علاوه بر این، پژوهش‌های دیگری هم نشان می‌دهند که ایرانیان مهاجر تمایل چندانی برای بازگشت به کشور ندارند. چندی پیش به نقل از سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱، به یافته‌های موسسه گالوپ در این زمینه اشاره و نوشتیم، «تنها یک درصد از مهاجران ایرانی میل به بازگشت دارند.» این درصد ایران را در کنار کشور‌های دیگری مانند قرقیزستان، عراق و بوسنی و هرزه‌گوین، در زمره کشور‌هایی قرار می‌دهد که کمترین تمایل به بازگشت به آن‌ها وجود دارد.
بی‌توجهی دولت به هشدار‌ها
چنین آماری، می‌توانند وضعیت هشدارآمیز کشور در زمینه مهاجرت به ویژه در میان تحصیل‌کردگان و نخبگان را نشان دهد. با وجود این به نظر می‌رسد برخی مسئولان نمی‌خواهند این هشدار‌ها را ببینند و بشنوند.
چندی پیش، روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور در اظهارنظری که برخی رسانه‌ها آن را «عجیب» توصیف کردند، مدعی شد که «آمار مجموعه‌ها، افراد و شرکت‌های مهاجرت‌کننده در حال حاضر اصلاً خطرناک نیست» و «آمار مهاجرت کاهش خواهد یافت و نشانه‌هایش هم ظاهر شده است.»
روز گذشته نیز رئیس دولت سیزدهم، دلایل نخبگان برای مهاجرت را به «پول بیشتر» تقلیل داد. در چنین شرایطی به نظر نمی‌رسد کابینه او برنامه‌ای برای حل مشکلاتی داشته باشد که گروهی از ایرانیان را ناچار به ترک وطن کرده یا می‌کند.
