فرونشست زمین در حریم «نقش رستم»

دیدارنیوز: پیشروی‌های فرونشست زمین و بی‌توجهی به چاره‌اندیشی اساسی برای حل این معضل باعث شده که به گفته یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه شیراز حالا لبه‌های فرونشست زمین به فاصله ۱۰ تا ۱۵ متری نقش رستم برسد.

فرونشست در فاصله ۳۰۰ متری تخت‌جمشید نیز قابل مشاهده است و پیشروی‌های این پدیده آثار فرهنگی و تاریخی ایران باستانی را به مخاطره انداخته است.

کشت‌هاى پر آب در حریم آثار تاریخى در سال‌های گذشته با نقد‌های جدی مواجه شده و برخی صاحب‌نظران تداوم این سبک کشت در حریم آثار تاریخی را خطرآفرین دانسته و بر اثر آن‌ها بر تشدید پدیده فرونشست تاکید داشته‌اند. هشدار‌ها درخصوص خطرات ایجاد شکاف در زمین به دنبال فرونشست سال‌هاست که به عنوان مشکلى جدى مطرح مى‌شود، اما اقدام موثری براى جلوگیرى از آن شکل نگرفته است و در نتیجه این مشکل مرتب در حال پیشروی بوده و حالا به نزدیک‌ترین فاصله به آثار تاریخی استان فارس رسیده است.

وضعیت کنونی نقش رستم و تخت‌جمشید

مریم دهقانی- عضو هیات علمی بخش مهندسی راه و ساختمان و محیط‌زیست مهندسی دانشگاه شیراز- با اشاره به اینکه لبه فرونشست در منطقه تاریخی نقش رستم واقع شده که پهنای این شکاف به حدود نیم متر تا ۷۰ سانت می‌رسد، می‌گوید: این شکاف‌ها به فاصله ۱۰ تا ۱۵ متری منطقه باستانی نقش رستم ایجادشده که هرساله با اینکه این شکاف‌ها با شن و ماسه پر می‌شوند، اما دوباره سر باز می‌کنند. دهقانی می‌افزاید: اگرچه تخت‌جمشید تحت تاثیر فرونشست قرار ندارد، اما در فاصله ۳۰۰ متری آن به دلیل قرار گرفتن در سینه کوه، فرونشست حدودا ۱۰ تا ۱۵ سانتی رخ داده است. وی با بیان اینکه به میزان هر یک متر افت آب سطح زیرزمینی فرونشست رخ می‌دهد، افزود: وقتی سفره زیرزمینی به میزان کافی در فصل زمستان تغذیه نشود، این مساله باعث می‌شود افت همچنان مداوم باشد و در نتیجه فشرده شدن لایه‌های زیرین، به صورت مستمر تداوم داشته باشد که ماحصل آن پدیده فرونشست زمین خواهد بود.

دهقانی در بخشی دیگر از سخنان خود با بیان اینکه شهروندان همچنان با آب چاه مزارع خود را آبیاری می‌کنند و مسوولان هم هیچ تذکری به آن‌ها نمی‌دهند، تصریح می‌کند: هیچ کنترلی در مصرف آب شهری هم وجود ندارد؛ مردم در شرایطی که با کمبود آب مواجه هستیم به راحتی آب زیادی مصرف می‌کنند و تمام مشکلات را نمی‌توان بر گردن مسوولان انداخت.

این پژوهشگر دانشگاه شیراز دلیل اصلی فرونشست زمین را برداشت‌های بی‌رویه آب‌های زیرزمینی با مقاصد کشاورزی می‌داند و از وسعت و سرعت فرونشست طی سال‌های اخیر خبر می‌دهد. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه کشاورزی یکی از دلایل مهم فرونشست در استان است، می‌افزاید: در صورتی که میزان آب کشاورزان کاهش یابد، فریاد آن‌ها بالا می‌رود و وظیفه رسانه‌هاست که افراد را آگاه کنند.

وی معتقد است: نماینده‌ها به این دلیل که امکان دارد در حوزه انتخابی خود رای نیاورند به فشار کشاورزان تن می‌دهند و به مسوولان در جهت کشاورزی و آبیاری بی‌حد و مرز فشار می‌آورند، تصریح می‌کند: در حال حاضر موضوع آب و فرونشست به کلاف سردرگمی تبدیل شده که مدیریت آن بسیار دشوار شده است.

بی‌توجهی به هشدار‌ها

مساله فرونشست در اطراف تخت‌جمشید و نقش رستم چیز تازه‌ای نیست و از دو سال پیش هشدار‌هایی در این خصوص مطرح شده است.

دی‌ماه سال ۱۴۰۰، حمید فدایی- مدیر وقت پایگاه میراث جهانى تخت‌جمشید- با اشاره به اینکه موضوع کم‌آبى در منطقه به عنوان علت اصلى ایجاد فرونشست‌ها تشخیص داده شده است، گفت: اگرچه تلاش شده براى حفظ جان گردشگران اقدام به پُر کردن شکاف‌ها و شن‌ریزى و رفع خطر شود و در نقش رستم و تخت‌جمشید ترک و شکاف‌هایى که در سال‌هاى گذشته و تا به امروز داشته‌ایم، برطرف شده است، اما این موضوع مشکل جدى است و نیاز به اقدام اصولى دارد.

به گفته وى، مجموعه تخت‌جمشید و نقش‌رستم در حالى مجموعه و محیط گردشگرى است که روزانه بازدیدکنندگان زیادى دارند و اگر براى رفع و جلوگیرى از ایجاد این ترک‌ها و شکاف‌ها اقدام عاجل نشود، خطرات جدى‌ترى براى حضور بازدیدکنندگان به همراه خواهد داشت.

وى در آن مقطع درباره سلامت بنا به دلیل ایجاد ترک‌ها گفت: اگرچه تاکنون مشکل خاصى به دلیل فرونشست‌ها نبوده است، اما نباید درخصوص این موضوع ساده‌انگارى شود. به نظر می‌آید این شکاف‌ها و ترک‌ها در محلى که محل اتصال دشت به کوه است بیشتر ایجاد می‌شود، اما در مجموعه نقش رستم تعدادى از این ترک‌ها در اطراف بناى برج سنگى، کعبه زرتشت و… دیده شده و در این زمینه پایش‌ها و بررسى‌هایى انجام شده است.

مدیر وقت پایگاه میراث جهانى تخت‌جمشید با اشاره به اینکه اگرچه تا به امروز آسیب جدى به واسطه فرونشست به بناى میراث تاریخى رصد نشده است، اما این موضوع در آینده مى‌تواند بسیار خطرناک باشد، عنوان کرده بود: همان‌طور که فرونشست در محدوده شهر‌ها و روستا‌ها براى مردم خطر ایجاد کرده، قطعا بر بنا‌هاى تاریخى نیز مى‌تواند تاثیرگذار باشد. «فدایى» با بیان اینکه کشت محصولات کشاورزى در حریم آثار تاریخى نقش رستم و تخت‌جمشید مهم‌ترین عامل تهدید آن محسوب می‌شود، در رابطه با کشاورزی در حریم این محدوده گفته بود: کشاورزى که در دهه‌هاى گذشته شروع شده بود در حریم آثار تخت‌جمشید و نقش رستم ادامه دارد، اما در این محدوده ساخت‌و‌ساز‌ها تا حدودى کنترل شده است و اجازه ساخت‌و‌ساز داده نمی‌شود.

در نهایت این مسوول دو سال قبل با تاکید بر اینکه حداقل کشاورزان باید کشت محصولات کم‌آب را دنبال کنند تا آسیبى متوجه میراث تاریخى و ساکنان بومى نباشد، عنوان کرد: «نه‌فقط آثار تاریخى بلکه شالوده‌هاى زندگى مردم در شهر و روستا در حال تهدید است و کشت‌هاى نامعقول و پرآب مانند شالیکارى باعث افزایش ترک‌ها می‌شود.»

با وجود تمام این هشدار‌های مطرح شده، اما فعالیت کشاورزی و مصرف آب در این منطقه باستانی همچنان تداوم یافته و نتیجه این رویکرد را امروز می‌توان در ترک‌های اطراف نقش رستم و فرونشست در کوه‌های محدوده تخت‌جمشید دید. در نهایت باید گفت چنانچه مسوولان امر اراده و خواست‌شان معطوف به حفظ این آثار تاریخی است لازم است هر چه سریع‌تر به موضوع رسیدگی کنند و مانع وارد آمدن آسیب به این آثار تاریخی شوند.

نادر نینوایی - جهان صنعت