در پرونده‌های ثبت جهانی، فشار‌های سیاسی حرف اول را می‌زند/ توقف کاوش باستان‌شناسی در ایذه و آیاپیر

دیدارنیوز: شهر ایذه از روزگار باستان تا امروز به نام‌های ایزج، ایذه، اوجا، آیاپیر، آنزان، انشان، ایگه، اریگ، ایج، مالمیر و مال امیر خوانده شده است. همچنین می‌گویند در دوران عیلامی به شهر ایذه «آنزان» می‌گفتند و بعد‌ها به «اینز» و «ایزج» و «ایزه» تبدیل یافته است. به عقیده برخی از محققان این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد «انزان» نامیده می‌شد و مرکز ایالت انزان بوده است. می‌توان ایذه را تغییر شکل یافته «انزان» عیلامی نیز دانست.

«کمبوجیه اول» حاکم سرزمین «انشان» (ایذه کنونی) بود که با «ماندانا» شاهدخت «مادها» ازدواج کرد و حاصل این ازدواج به دنیا آمدن فرزندی به نام «کوروش» بود؛ که بعد‌ها بر بخش بزرگی از جهان شناخته شده آن زمان فرمانروایی یافت.
‌
می‌توان از سنگ‌نگاره‌های کول‌فرح که مربوط به دوره دوره عیلامیان – ساسانیان، خونگ اژدر یا تنگ نوروزی که شامل دو نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان و اشکانیان است، نقش برجسته خنگ کمالوند، اشکفت سلمان (نیایشگاه تاریشا) که شامل چهار نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان و بقایای یک ساختمان متعلق به اتابکان است و محل پرستشگاه تاریشا یکی از خدایان ایلامی بوده به عنوان بخشی از آثار و البته جاذبه‌های ایذه یاد کرد.

در همین راستا پایگاه میراث فرهنگی آیاپیر (ایذه) به منظور حفاظت، بررسی و پژوهش در محوطه‌های باستانی ایذه راه اندازی شد و وظیفه جمع آوری و بررسی اطلاعات تاریخی، فرهنگی شهرستان ایذه در استان خوزستان را دارد. البته در سال ۲۰۰۸ میلادی بود که پرونده ایذه با عنوان «The Cultural-Natural Landscape of Izeh» منظر فرهنگی – طبیعی ایذه در حافظه موقت سازمان علمی فرهنگی یونسکو به ثبت رسید، ولی همچنان در لیست انتظار باقی مانده و به ثبت جهانی نرسیده است.

مهدی فرجی (مدیر پایگاه ملی میراث‌فرهنگی آیاپیر (ایذه)) دراین باره به ایلنا گفت: ثبت جهانی یک فرآیند تخصصی است و اینگونه نیست که فقط با خواست چند نفر محقق شود بلکه نیازمند عزمی استانی و ملی است. درحال حاضر چندین اثر از جمله همدان، ماسوله و کاروانسرا‌های ایران… در لیست ثبت جهانی قرار دارند و پرونده‌های آن‌ها به یونسکو ارائه شده است. از آنجایی که برای ثبت آثار میراث فرهنگی در یونسکو با محدودیت روبه رو هستیم از این رو گنجاندن آثار در لیست ثبت جهانی مراحل خود را می‌طلبد. با توجه به آنکه ایذه از سال ۱۳۸۶ در فهرست موقت یونسکو قرار گرفته باید امور را برای ثبت دائم آن تسهیل کنیم. نیاز است تا کار‌های اصولی زیادی در محوطه و شهر بخصوص شهر ایذه انجام شود. وضعیت شهر ایذه باید ارتقا پیدا کند و منظر و فاضلاب‌ها، نمای ساختمان‌ها و… باید متحول شوند. همچنین نیازمند تملک اراضی هستیم که در عرصه و حریم آثار تاریخی قرار دارند. باید فکر عاجل شود و نیازمند اعتبارات هستیم. طی سال‌های گذشته اقدامات خوبی در این راستا انجام شده و امیدواریم طی چند سال آینده ایذه بتواند در لیست میراث جهانی قرار گیرد.

او درخصوص چالش‌هایی که ایذه برای ثبت جهانی با آن روبه‌روست و چرایی عدم تحقق این مهم درحالی که ایذه ظرفیت‌های بسیاری برای جهانی شدن را دارد، گفت: با وجود آنکه مشکل خاصی برای ثبت جهانی ایذه وجود ندارد، اما نباید فراموش کرد که تحقق این امر نیازمند عزم تمام مسئولان استانی است. در بسیاری از پرونده‌های ثبت میراث‌فرهنگی شاهد آن هستیم که نمایندگان مجلس، استاندار، فرمانداران و… برای ثبت آثار اقدام می‌کنند و به نوعی می‌توان گفت فشار سیاسی در این میان وجود دارد. برای مثال در ثبت پرونده منظر فرهنگی اورامانات به شدت شاهد فشار‌های سیاسی بودیم که از سوی مسئولان برای ثبت این پرونده وجود داشت که همین امر سبب تسریع ثبت نیز شد. معمولا فشار‌های سیاسی در این موضوعات بسیار تاثیرگذار است.

مدیر پایگاه ملی میراث‌فرهنگی آیاپیر (ایذه) همچنین از پراکندگی و وسعت آثار این محوطه به عنوان یکی از چالش‌های پایگاه یاد کرد و گفت: آثار ما همچون تخت جمشید یا چغازنبیل به صورت متمرکز نیستند و به صورت کوهستانی، تپه، گورستان، بنا‌های تک و… پراکنده هستند. نیاز داریم تا نیرو‌های یگان حفاظت میراث‌فرهنگی تجهیز شوند و حتا نیروی انسانی افزایش یابد.

فرجی که بیش از ۲۰ سال است در محوطه باستانی ایذه فعال است، درخصوص وجود هماهنگی بین مسئولان استان برای ثبت جهانی ایذه گفت: بین مسئولان میراث‌فرهنگی استان عزم ثبت جهانی وجود دارد، اما همان طور که گفتم، فشار‌های سیاسی تاثیر بسزایی در تحقق این مهم دارد. نمایندگان مجلس، استاندار و… کمک کنند و مجموعه استان هم باید خواهان ثبت جهانی باشد.

فرجی درخصوص حضور قاچاقچیان در منطقه و حفاری‌های غیر مجاز گفت: قاچاقچیان اشیاء تاریخی در تمام دنیا فعال هستند و این امر مختص ایذه نیست. قاچاقچیان به شدت فعال هستند و باند‌های بین‌المللی قوی در این حوزه در سطح جهان فعال هستند. این فعالیت تا جایی ادامه یافته که به یکباره شاهد کشف نقش برجسته ساسانی در خارج از مرز‌های ایران و در بریتانیا هستیم. بعد از گذشت چندین سال این سرقت اعلام شده و این نشان می‌دهد که دست باند‌های بزرگ بین‌المللی در میان است.

فعالیت باستان‌شناسی

او درخصوص انجام فعالیت‌های باستان‌شناسی در پایگاه ملی میراث‌فرهنگی آیاپیر گفت: از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۹ هیات مشترک باستان‌شناسان ایران و ایتالیا در آیاپیر فعال بودند و در شمی کار کردند. از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶ نیز فعالیت‌هایی صورت گرفت و از آنجایی که محوطه بسیار گسترده است نمی‌توان در چند فصل کاوش، به نتایج دلخواه رسید. هدف آن نیست که کل آثار از خاک بیرون بیاید بلکه هدف دست‌یابی به اطلاعات لازم و روشنگری تاریخ گذشته یک منطقه است. از سال ۱۳۹۶ تاکنون کاوش انجام نشده و دو سال قبل گمانه زنی و تعیین عرصه و حریم بود. شاید امسال یا سال آینده با حضور هیات باستان‌شناسان ایتالیایی، بتوانیم کار کاوش را از سر بگیریم.

به گفته فرجی، درحال حاضر آثار کشف شده در ایذه، در موزه باستان‌شناسی ایذه نگهداری می‌شود و آنچه تاکنون بدست آمده در این موزه نگهداری می‌شود. با وجود آنکه شرایط نگهداری آن‌ها خوب است، اما موزه‌ها نیازمند نیروی متخصص بخصوص در حوزه مرمت و حراست هستند.

مرمت و حفاظت

او از انجام تعمیرات گابیون‌بندی و اصلاح آن با روش علمی، نصب دوربین‌های مداربسته مجهز به سیستم بی‌سیم، تأمین روشنایی خبر داد و درخصوص وضعیت مرمت در بخش‌های مختلف گفت: با توجه به آنکه امسال اعتبارات استانی بهتری به ما تخصیص یافت، می‌توان گفت وضعیت مرمت نسبت به سال گذشته خیلی بهتر است. در بحث مرمت و ساماندهی محوطه «شمی» پیمانکار و مشاور مشخص شده‌اند و با نظارت و نظر پایگاه، پیمانکار در صدد مرمت و بازسازی محوطه باستانی برآمده است. محوطه باستان‌شناسی شمی در ۹ کیلومتری روستای شمی از دهستان «سوسن» در شمال شهرستان ایذه قرار دارد که در آن آثار باستانی متعلق به دوره الیمائیه ۱۷۱.۱۳۸ قبل از میلاد مشتمل بر مجسمه معرف سردار پارتی، سنگ‌های مرمری، گورستان باستانی کشف شده است. مجسمه سردار پارتی تمام قد به ارتفاع ۲۸۵ و عرض ۷۰ سانتی‌متر با جنس برنز است و اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.

فرجی همچنین از ساماندهی کوه‌فرح خبر داد و گفت: سنگ فرش‌ها و نورپردازی محوطه انجام شده و گابیون‌بندی ترمیم شده که با اعتبارات استانی انجام شده و تا چند روز آینده به پایان می‌رسد. برخی از تابلو‌های راهنما نیز در محوطه‌ها نصب شده و نیازمند تامین اعتبارات جدید هستیم تا بتوانیم تابلو‌های دو زبانه برای ایذه بر اساس طرح استاندارد‌های یونسکو طراحی کنیم. با توجه به آنکه اعتبارات کافی نیست منتظر هستیم تا در فاز دوم بتوانیم این کار را انجام دهیم.

به گفته او درحال حاضر پایگاه ملی میراث‌فرهنگی آیاپیر (ایذه) اعتباری در حدود ۸۰۰ میلیون تومان دریافت کرده که شامل اعتبارات استانی نیز می‌شود.