خشکی شدید و شکاف‌های عمیق یا فرونشست‌های هولناک تقریبا در بخش‌های مختلفی از دشت نیشابور به چشم می‌خورد و هرچه جلوتر می‌رویم عمق این فرونشست‌ها و حتی تبعات آن بیشتر می‌شود.
دیدارنیوز: یکی از این فروچاله‌های عمیق از سمت روستای جیلو (روستایی در دهستان درب قاضی بخش مرکزی شهرستان نیشابور) تا خط راه آهن کشیده شده است که به گفته متولیان امر تهدید بزرگی برای آینده منطقه به شمار می‌رود. مطالعات صورت گرفته از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ نشان داده است که زمین در دشت نیشابور سالانه ۲۵ سانتی متر پایین‌تر می‌رود.
بر اساس اظهارنظر کارشناسان فرونشست زمین آخرین مرحله مرگ سرزمینی محسوب می‌شود و طی سال‌های اخیر نیز فرونشست‌ها و فروچاله‌های زیادی در دشت‌های نیشابور و مشهد ایجاد شده است، در این میان برداشت بی‌رویه منابع آبی متهم ردیف اول این پدیده به شمار می‌رود.
خراسان رضوی امسال نیز با خشکسالی شدیدی رو به رو است و سطح سفره‌های آب زیرزمینی نیز در استان به دلیل برداشت بی‌رویه آب کاهش یافته و همچنان درحال کاهش است، این خشکسالی تبعات زیست محیطی زیادی دارد که ملموس‌ترین نتیجه آن افزایش فرونشست‌ها در این منطقه است.
مرگ سرزمینی در انتظار خراسان رضوی
درهمین رابطه کمال‌الدین ناصری، عضو هیات علمی گروه منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد درباره تبعات محیط زیستی خشکسالی عنوان می‌کند: بسیاری از متخصصین معتقدند که پدیده فرونشست زمین و فروچاله‌ها آخرین مرحله مرگ سرزمینی است و نشان می‌دهد از حد بحرانی فراتر رفته‌ایم.
با اشاره به اینکه مرگ سرزمینی علاوه بر اینکه خود پیکره زمین را می‌کشد عواقب دیگری هم دارد، تاکید می‌کند: این عواقب در سطح زمین دیده می‌شود. فرونشست تمام تاسیسات و خانه‌های شهری، خانه‌های روستایی و... را در معرض تخریب قرار می‌دهد و این موضوع می‌تواند معیشت مردم را تهدید کند. کشاورزی که معیشتش تهدید شده مجبور به مهاجرت شده و حاشیه‌نشین می‌شود و اینگونه است که از جامعه مولد خارج می‌گردد.
عضو هیات علمی گروه منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد ادامه می‌دهد: ترمیم کردن این خرابی‌ها نیازمند آزاد کردن انرژی زیادی است که منجر به آزادی‌سازی کربن درهوا است که تبعات محیط زیستی در پی دارد.
ناصری بیان می‌کند: پایین رفتن سطح آب و تخلیه شدن آبخوان‌ها و ایجاد فرونشست‌ها همچنین موجب از بین رفتن پوشش گیاهی می‌شود. گیاهان در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی سربازان خط مقدم حفاظت از خاک، هوا و آب و وابسته به آب‌های زیرزمین بوده و وقتی سطح آب پایین می‌رود این گیاهان دچار تشنگی شده و به مروز زمان از بین می‌روند. از بین رفتن پوشش گاهی حتی می‌تواند موجب کاهش بارندگی و خشکی و باعث افزایش ریزگرد‌ها شود.
بر اساس آمار‌های موجود درحال حاضر ۳۰۰ دشت ایران دچار فرونشست است. در برخی از این دشت‌ها شرایط از فرونشست عبور کرده و زمین وارد مرحله بحرانی ایجاد فروچاله‌ها قرار گرفته‌است که دشت مشهد و نیشابور جزو همین دشت‌ها است. فرونشست زمین موجب تخریب اکوسیستم شده و این تخریب‌ها غیر قابل بازگشت است.
در ادامه غلامحسین رشید تولایی، کارشناس امور منابع آب منطقه‌ای شهرستان نیشابور در این خصوص بیان می‌کند: در دشت نیشابور در ۱۷ سال گذشته برای اولین بار فرونشست‌ها از روستای بازوبند شروع شد. در روستای جیلو نیز شکاف و فرونشست حدود ۸ سال قبل ایجاد شده و کمبود آب و بهره برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی موجب ایجاد این پدیده شده است.
مرگ سرزمینی در انتظار خراسان رضوی
وی ادامه می‌دهد: در روستای جیلو عمق چاه‌ها به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی به ۲۰۰ متر رسیده و میزان آبدهی از ۲۵ لیتر در ثانیه به ۱۰ لیتر در ثانیه کاهش یافته است، لازم به ذکر است نوع خاک نیز بر فرونشست تاثیر می‌گذارد. در حال حاضر روز به روز به تعداد این فرونشست‌ها افزوده می‌شود به طوری که این شکاف‌ها از کنار مسجد چوبی و از خط راه‌آهن عبور کرده است. با توجه به اینکه شکاف و فرونشست راه آهن را قطع کرده است در صورت جاری شدن سیل ممکن است، خطرات زیادی برای منطقه ایجاد شود. در حال حاضر روز به روز به تعداد این فرونشست‌ها افزوده می‌شود، با توجه به اینکه شکاف و فرونشست راه آهن را قطع کرده است در صورت جاری شدن سیل ممکن است، خطرات زیادی برای منطقه ایجاد شود.
کارشناس امور منابع آب منطقه‌ای شهرستان نیشابور عنوان می‌کند: نمی‌توان جلوی پدیده فرونشست و فروچاله‌ها را به راحتی در کوتاه مدت گرفت، زیرا در بخش شرب و کشاورزی به آب نیاز داریم و تنها تا حدی می‌توان بهره برداری را کم کرد، بنابراین این پدیده ادامه دار است. اگر جلوی برداشت کامل آب در دشت نیز گرفته شود این نشست تا ۱۰ سال آینده دیده می‌شود. مهار این پدیده نیازمند یک برنامه ریزی بلند مدت و اساسی است. اکنون بسیاری از قنات‌ها در روستا‌های نیشابور خشک و خالی از سکنه شده است و روستاییان به شهر و روستا‌های مجاور مهاجرت کرده‌اند.
وی درباره اقدامات صورت گرفته برای کاهش اثرات فرونشست‌ها ادامه می‌دهد: تمهیداتی نیز در این زمینه اندیشیده شده است، اما اصل قضیه یعنی برداشت بی‌رویه منابع آب‌های زیر زمینی هنوز پابرجا است. این موضوع کار بزرگ میدانی را می‌طلبد از کمیسیون‌های آب و کشاورزی مجلس نیز پیگیری‌هایی شده است.
در این رابطه علیرضا طاهری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی به تازگی عنوان کرده است: «بیلان منفی یا به عبارتی اضافه‌برداشت از دشت‌های خراسان‌رضوی ۱۰۲۸ میلیون مترمکعب در دوره بلندمدت است؛ به معنای دیگر متوسط مصرف سالانه آب در استان حدود ۴۹۰۰ میلیون مترمکعب به ثبت رسیده که ۱۰۲۸ میلیون مترمکعب آن بیشتر از حد مجاز و اضافه برداشت است».
با توجه به اینکه پدیده فرونشست در برخی از دشت‌های کشور و به خصوص در خراسان رضوی به مرحله بحران رسیده است، بنابراین باید برای حل این چالش اقدامات لازم در سریع‌ترین زمان ممکن پیگیری و اجرا شود. به عقیده بسیاری از کارشناسان پدیده فرونشست مهارشدنی است و تعدادی از کشور‌ها از جمله چین، ژاپن، آمریکا و ... تجربه موفقی در مقابله با این پدیده داشته‌اند.
