شورش واگنر؛ شکاف در هرم قدرت یا حیله‌ جدید روس‌ها؟

دیدارنیوز: یوگنی پریگوژین بامداد شنبه و ساعاتی پس از آغاز «شورش» خود، سرگی شویگو، وزیر دفاع روسیه و والری گراسیموف، رئیس ستاد مشترک نیرو‌های مسلح این کشور را هدف قرار داد و وعده داد تا «مردم روسیه را آزاد کند». او همچنین گفته بود: «همه ما آماده مرگ هستیم و برای مردم روسیه می‌میریم.»

در پی این اقدامات، ولادیمیر پوتین در بیانیه‌ای بدون اینکه از فرمانده گروه واگنر نام ببرد، از آنچه اتفاق افتاده است به عنوان «خنجر به پشت کشور و مردم» نام برد و وعده داد همه افرادی که در «شورش مسلحانه» اخیر شرکت کرده‌اند، مجازات خواهند شد.

اما در ساعات پایانی روز شنبه، کرملین اعلام کرد که رهبر واگنر طبق توافق با الکساندر لوکاشنکو به بلاروس نقل مکان خواهد کرد و پیگرد قانونی نیز علیه او مختومه خواهد شد. همچنین، «هیچ کدام از نیرو‌ها با توجه به شایستگی‌های آن‌ها در جبهه اوکراین مورد آزار و اذیت قرار نخواهند گرفت.»

با این حال کرملین هیچ اطلاعاتی در رابطه با زمان عزیمت پریگوژین به بلاروس و محل استقرار او نداده است. نکته دیگر این است که از ساعات پایانی روز شنبه هیچ نشانی از رهبر واگنر نیست. در آخرین ویدیویی که از او همزمان با خروج نیرو‌های واگنر از روستوف منتشر شد، وی سوار بر اتوموبیل با مردم شهر خداحافظی می‌کرد.

شکاف در هرم قدرت کرملین

یوگنی پریگوژین یک روز پیش از آغاز شورش، نیرو‌های روسیه را به حمله به پایگاه شبه‌نظامیان واگنر و کشتن تعداد زیادی از این شبه‌نظامیان به دستور شویگو متهم کرده و خواستار برکناری وزیر دفاع روسیه شده بود. با وجود گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر احتمال حذف شویگو از حلقه قدرت در چارچوب توافق کرملین و پریگوژین تلویزیون دولتی روسیه روز دوشنبه تصاویری از سرگی شویگو با یونیفرم نظامی و درحال بازدید از نیرو‌های ارتش روسیه در جبهه اوکراین به عنوان اولین حضور عمومی او پس از شورش نافرجام واگنر منتشر کرد که این خبر می‌تواند نشانه‌ای از ادامه حضور او در قدرت باشد.

آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا قضایای روز شنبه را آشکارکننده «شکاف‌های واقعی» در بالاترین سطوح حکومت روسیه خواند و گفت: «این که کسی در داخل حکومت روسیه قدرت پوتین و چرایی تهاجم نظامی به اوکراین را زیر سوال می‌برد، عاملی قدرتمند به حساب می‌آید.»

امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه شورش شبه‌نظامیان واگنر را نمایانگر تفرقه در نیرو‌های روسیه عنوان کرد و گفت: «این شورش شکنندگی نیرو‌های ارتش روسیه و نیرو‌های نظامی کمکی مانند شبه‌نظامیان واگنر را نشان می‌دهد.»

با این وجود اگر‌چه به نظر می‌رسد شورش اخیر تصویر قدرتمند روسیه را در نظر دولت‌های غربی خدشه‌دار کرده است، اما دولت چین روز یکشنبه اعلام کرد: «به عنوان کشوری دوست و همسایه و همچنین به عنوان یک شریک استراتژیک از روسیه در حل و فصل امورش حمایت می‌کنیم.»

رئیس جمهور ایران و امیر قطر سران دو کشور دیگری بودند که طبق ادعای کرملین در گفتگوی تلفنی با ولادیمیر پوتین، حمایت خود را از وی اعلام کرده اند.

کاترین کولونا، وزیر خارجه فرانسه که روز دوشنبه ۲۶ ژوئن در نشست شورای وزرای خارجه اتحادیه اروپا شرکت کرده بود، تحولات روز شنبه روسیه را «امور داخلی» خواند و گفت: «از نظر من در مورد وضعیت روسیه پس از رویداد‌های آخر هفته گذشته باید با احتیاط گام برداریم. هنوز نقاط تاریکی وجود دارد و احتمالا ما عواقب این رویداد‌ها هنوز بر ما پوشیده است.»

تهدید هسته‌ای

روسیه قدرتی هسته‌ای است و به نظر می‌رسد شورش شبه‌نظامیان واگنر نگرانی‌هایی را در مورد امنیت دست‌کم شش هزار سلاح هسته‌ای این کشور به وجود آورده است.

همچنین به دلیل احتمال حضور شبه‌نظامیان واگنر در بلاروس و انتشار خبر‌هایی مبنی بر استقرار سامانه‌های هسته‌ای روسیه در این کشور، خطر سوء استفاده احتمالی این شبه‌نظامیان از این سلاح‌ها نیز یکی از نگرانی‌های قدرت‌های غربی است.

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا پیش از آغاز نشست روز دوشنبه وزرای خارجه اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ با تصریح بر اینکه «بی ثباتی» در درون یک «قدرت هسته ای» خوشایند نیست اولویت اروپا را کمک به اوکراین در جنگی دانست که پوتین آغاز کرده است.

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا نیز در پاسخ به سوال خبرنگاران در رابطه با نگرانی‌های پیرامون امنیت سلاح‌های هسته‌ای روسیه گفت: «هر زمان که در کشور بزرگی مانند روسیه نشانه‌هایی از بی‌ثباتی ظاهر می‌شود، بسیار نگران‌کننده است. البته ما روی این موضوع بسیار متمرکز هستیم و دررابطه با تسلیحات هسته‌ای، ما تا کنون تغییر وضعیتی مشاهده نکرده‌ایم. اما این مساله را با دقت زیرنظر داریم.»

علاوه بر احتمال سوء استفاده از تسلیحات هسته‌ای، حضور شبه‌نظامیان واگنر در بلاروس باعث بروز نگرانی در همسایگان غربی روسیه نیز شده است.

اگرچه برخی از تحلیلگران الکساندر لوکاشنکو را به دلیل نقش کلیدی او در توافق میان کرملین و پریگوژین پیروز اصلی این «جدال داخلی» می‌دانند، اما حضور شبه‌نظامیان واگنر در این کشور اروپای شرقی را چه برای بلاروس و چه برای دیگر کشور‌های منطقه خطر‌آفرین تلقی می‌کنند. کشور‌های حوزه بالتیک به همراه فنلاند و لهستان نخستین کشور‌هایی بودند که از «بیم استقرار واگنر» در بلاروس تدابیر امنیتی را در مرز‌های خود تشدید کردند.

هیتاناس ناوسدا، رئیس جمهوری لیتوانی روز یکشنبه گفت که اگر یوگنی پریگوژین واقعا در بلاروس مستقر شود، ناتو باید جناح شرقی خود را قوام بخشد.

حضور شبه‌نظامیان واگنر در دیگر صحنه‌ها

سال‌ها است که گروه شبه‌نظامی واگنر به عنوان بازوی مسلح خارجی مسکو به‌ویژه در سوریه و چندین کشور آفریقایی شناخته می‌شود. اما ادامه این روند با توجه به تحولات اخیر در هاله‌ای از ابهام است.

روسیه به طور معمول از واگنر در جا‌هایی که نمی‌تواند نیروی نظامی خود را به کار گیرد، استفاده می‌کند. راب لی، محقق موسسه فارن پالیسی در توئیتی نوشت: «اصلی‌ترین تاثیر این رویداد‌ها را می‌توان در خاورمیانه و آفریقا مشاهده کرد. البته باید درنظر داشت که مصالحه کوتاه‌مدت با راه حل بلند مدت متفاوت است. سوال اصلی این است که با توجه به حضور گسترده شبه‌نظامیان واگنر در نقاط مختلف آفریقا، آیا در صورت استقرار پریگوژین در بلاروس این نیرو‌ها همچنان پویایی و ابتکار عمل خود را در صحنه‌های خارجی حفظ می‌کنند؟»

مایکل شورکین، مدیر برنامه‌های شرکت مشاور ۱۴North Strategies می‌گوید: «در آخر این کرملین است که باید تصمیم بگیرد آیا حضور واگنر در آفریقا ارزش ادامه همکاری با این گروه را دارد یا نه.»

«همه رویداد‌ها برنامه‌ریزی شده بود»

از نقطه نظری دیگر اوگه میره، روزنامه نگار و تحلیل‌گر رویداد‌های اخیر روسیه یا بازی از پیش برنامه‌ریزی شده میان پوتین، پریگوژین و لوکاشنکو در جهت یافتن بهانه‌ای برای استقرار نیرو‌های روسیه در بلاروس و در مجاورت با مرز‌های لیتوانی، لهستان و غرب اوکراین می‌داند و می‌گوید: «در وهله اول با این اقدام واگنر در پشت مرز‌های اوکراین قرار دارد و می‌تواند بسیار قدرتمندتر به کی‌یف و لویو حمله کند. بسیار راحت‌تر از زمانی که در شرق اوکراین مستقر بود. از منظری دیگر حضور واگنر در بلاروس ایمنی تاسیسات و تسلیحات هسته‌ای روسیه که پوتین قصد دارد به زودی در بلاروس و در نزدیکی مرز لهستان و لیتوانی مستقر کند را تضمین می‌کند.»