طبس مسینا؛ پایتخت آسباد‌های دنیا

دیدارنیوز: آسباد که برخی آن را نخستین ساخته صنعتی بشر می‌دانند قدمتی به بلندای تاریخ دارد. در پهنه وسیعی از خراسان بزرگ تاریخی از شمال هرات تا جنوب سیستان با بهره‌گیری از باد‌های ۱۲۰ روزه، درست در فصلی که مقارن با برداشت غلات است آسباد‌ها به کار می‌افتادند.

در میان پهنه‌های شرق ایران بزرگ شامل آسباد‌های خراسان جنوبی، رضوی و سیستان که از فناوری آسباد بهره می‌بردند خراسان جنوبی از اهمیت خاصی برخوردار است و همین اهمیت موجب شده که مطابق آخرین شناسایی‌های انجام شده این استان با ۲۵۹ باب آسباد موجود بیشترین تعداد آسباد را در سطح کشور داشته باشد.

با توجه با اینکه شدت باد‌های ۱۲۰ روزه در مناطق محتلف خراسان جنوبی نیز یکسان نیست و از طرفی نیاز به نیروی باد برای تولید آرد از غلات تابع نیاز‌های جامعه هدف و یا تولید غلات در محل است، اکنون از نظر تعداد شهرستان درمیان بیشترین تعداد آسباد را در سطح شهرستان‌های ایران دارد و پس از آن نهبندان در رده دوم قرار دارد.

در حال حاضر آسباد‌ها علاوه بر درمیان و نهبندان در شهرستان‌های بیرجند، سربیشه، قاینات و خوسف نیز دیده می‌شوند. در شهر تاریخی طبس مسینا که بنیان آن حداقل به دوره اشکانی می‌رسد به خاطر وجود دشتی حاصل خیز که خود تولیدکننده غلات فراوانی بوده تعداد آسباد‌ها بالاست؛ به نحوی که در شهر طبس مسینا در حال حاضر ۶۰ باب آسباد موجود است و از این رو باید آن را پایتخت آسباد‌های دنیا دانست.

شهر تاریخی نهبندان طولانی‌ترین زنجیره آسباد‌های دنیا را با تعداد ۷۵ باب در یک ردیف دارد که متاسفانه از آن‌ها در حال حاضر ۱۴ باب باقی مانده است. این شهر نقطه مهمی در مسیر‌های تجاری در جاده ادویه و تجارت با هنر بوده است و گندم مورد نیاز کاروانیان عبوری را که از سیستان به این محل حمل می‌شد در آسباد‌های نهبندان به آرد تبدیل می‌شد.

با توجه به اینکه عملکرد آسباد‌ها در گستره شرق ایران یکسان و از نظر ظاهری شبیه به هم است، اما بسته به موقعیت مکانی و شدت باد و حتی سنت‌های معماری بومی از لحاظ نوع معماری تفاوت‌هایی دیده می‌شود. همچنین از نظر سازماندهی فضا‌های داخلی و تشکیلات مکانیکی آسباد‌ها نیز علی رغم شباهت‌های کلی مقداری متفاوت هستند.

از این رو باید آسباد‌های طبس مسینا را با توجه به بهره گیری از باد در دو جهت و نحوه تنطیم قطعات مکانیکی از باقی آسباد‌های مناطق نهبندان، خواف و سیستان در ایران و هرات و جوین در افغانستان پیشرفته‌تر دانست.

در حال حاضر آسباد‌های ایرانی به شماره ۶۱۹۲ در فهرست پیشنهادی دولت در آثار میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است.