سنت پیاده روی مومنان از دیرباز تا امروز

دیدارنیوز ـ حسین جعفری*: در ایام سنت قدیمی/ مناسک پیاده روی اربعین حسینی هستیم و از چند روز قبل، زائران صادق و دلباخته محبت امام حسین (ع)، از مرز‌های شلمچه و مهران و...، به سمت کربلا حرکت کرده‌اند تا توفیق زیارت اربعین شامل حالشان شود و یقین دارم اکثر قریب به اتفاق‌شان آرزوی قلبی‌شان زیارت قبر امام در دنیا و همنشینی با سالار شهیدان در سرای آخرت است.
چنین پیاده روی‌ای قبلاً هم بوده و سابقه تاریخی هم دارد، اما پیاده‌روی‌های سالیان گذشته نه بعنوان یک مناسک عبادی بلکه به عنوان یک امر طبیعی برای تشرف به مزار شریف امام حسین (ع) در اربعین صورت می‌گرفته و از " نفس پیاده روی"  بعنوان یک امر عبادی (و مستحب به معنای شرعی) تلقی غلیظی وجود نداشته است؛ و به این نکته توجه دارم که مناسک حکومتی "پیاده روی" آثار مخربی بر پیاده روی سنتی خواهد گذاشت و آن را  تحت تاثیر منفی  قرار داده از درون تهی  و قلب ماهیت می‌کند. به نظر گرچه در این زمانه مناسک پیاده روی در حال خوش درخشیدن است، اما بعید نیست با بی تدبیری دولت مستعجل باشد و اگر از هم اکنون مورد آسیب شناسی دلسوزان قرار نگیرد ممکن است همان بلایی که حضور پر رنگ مداحان بر سرِ عزاداری‌ها آورده و به دلیل غفلت بزرگان و علماء، کار از دست عالمان خارج و به دست عده‌ای مداح کم سواد افتاده (و عزاداری‌ها بسمت ابتذال رفته)، در این فقره نیز چنین بلایی بر سرِ زیارت اربعین آید؛ لذا گرچه پیاده روی خوب است، اما توجه کنیم از طریق مناسک پیاده روی، از کاروان حسینی پیاده نشویم.

واقع آن است است که برای پیاده رفتن به زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین روایتی نداریم، حتی نامعتبر؛ لذا دربارهٔ چرایی زیارت اربعین و پیاده‌روی آن باید دو موضوع به شکل دقیق مورد توجه و بحث علمی قرار گیرد:

۱- زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین

مهم‌ترین دلیل روایی زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین، روایت مرسلی است از امام حسن عسکری (ع) که آن را شیخ مفید و شیخ طوسی نقل کرده‌اند. استناد به سیرهٔ حضرات معصومین (ع) یا سیرهٔ تأییدشدهٔ شیعیان نیز کار آسانی نیست؛ چون گزارش معتبری که وجود این سیره را در آن عصر تأیید کند یافت نشد؛ بنابر این چاره‌ای نمی‌ماند جز تمسک به‌عنوان مطلق زیارت سیدالشهدا (ع) که در استحباب و تأکید بر آنْ تردیدی نیست.

۲- پیاده رفتن برای این زیارت

حقیقت این است که برای پیاده رفتن به زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین روایتی نداریم، حتی نامعتبر. اگر روایاتی هست؛ بلکه دربارهٔ مطلق زیارت امام حسین (ع) است در هر زمانی؛ مانند این روایت: امام صادق (ع) فرمود: ... هر کس به‌قصد زیارت قبر امام حسین (ع) از محل زندگی‌اش خارج شود؛ اگر پیاده باشد خدا در ازای هر قدمی که برمی‌دارد حسنه‌ای برای او ثبت و گناهی را از او برطرف می‌کند.

اما باید دانست که ذکر «مشی» از بابِ ذکرِ فردِ غالب است و خصوصیتی ندارد؛ زیرا در روایات دیگر، به این خاصْ نبودن و موضوعیتْ نداشتنِ «مشی»، تصریح شده است؛ بنابراین مراد از «مشی» در این روایات نفسِ رفتن به زیارت است؛ چه پیاده که در آن زمان رویهٔ غالب بوده است و چه سواره که امروز رایج‌تر است.

امام صادق (ع) در پاسخ به شخصی که پرسید: پیاده رفتن فضیلت بیشتری دارد یا سواره رفتن؟ فرمود: الرکوب. راوی که در ذهن خود، پیاده رفتن را افضل از سواره رفتن می‌انگاشته با تعجب می‌پرسد: الرکوب أفضل من المشی؟ حضرت پاسخ می‌دهد: نعم؛ چرا که رسول خدا (ص) نیز سواره به حج رفتند.

کافی است تصور کنیم که در قرون قبل آیا برای عزیمت عموم زائرین از نجف به کوفه و کربلا، راهی جز پیاده‌روی برای عموم مردم قابل تصور بوده است؟ (مگر در آن زمان چه تعداد وسیله نقلیه موتوری! و یا حتی اسب و استر و شتر وجود داشته است؟) به این جهت قابل انتظار بلکه لازم بود بزرگانِ از مراجع نیز در همراهی با عموم مردم، پیاده عازم کربلا شوند تا همانگونه که دستور انجام حج همانند عامه‌ی مردم دارند در این فقره نیز همانند اکثر مردم "مشی"، رفتار و عمل کرده باشند و "محدث جلیل القدر مرحوم حاجی نوری (قدس سره) با پیاده روی مستمر خود در ایام اربعین، به همراه بزرگان علماء از نجف به کربلا، به این مراسم شکوهی ویژه بخشید. " (به نقل از آیت الله شبیری) لذا سفارش، توصیه، روایت و خصوصیتی در پیاده رفتن به کربلا وجود ندارد. به عبارت صریح تر، پیاده روی در اربعین برای زیارت مزار امام حسین (ع) نه بعنوان یکی از مناسک شرعی و فقهی بلکه بعنوان امری طبیعیِ مرسوم تلقی شده و استحباب سازی و مناسک سازی پیاده روی در اربعین، خارج از رویه فقهی و به نوعی بدعت است. اما چه بسا بتوان آنچه امروز در جریان است را به عنوان  یک حرکت عظیم و شعاری رسا در اظهار شکوهمند ایمان به خدا و عشق به اولیای الهی تلقی کرد و مصداقی برای شعائر الله (مائده/۲، حج/۳۲) دانست و از آنجا که "شعائر الله یعنی هر آنچه علامت خدا باشد و انسان را به یاد خدا بیندازد" دارای ثواب است، پیاده روی اربعین را نیز مدلل کرد.

یادآوری مهم: مباحث حدیثی این نوشته از مقاله ارزشمند جناب "امید پیشگر" در سایت دین آنلاین استفاده شد.

*پژوهشگر دینی