زهرا نژاد بهرام، فعال سیاسی و عضو سابق شورای شهر تهران، با بیان اینکه نمی‌توانیم این همه فشار به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وارد کنیم و خواسته‌های مردم را نادیده بگیریم، گفت: اجرای نامحسوس «طرح صیانت» نادیده گرفتن خواسته مردم است. اگر طرح صیانت طرح خوبی بود مجلس آن را تصویب می‌کرد و نیاز به ارجاع آن به شورای عالی فضای مجازی نبوده است.
دیدارنیوز: سرعت اینترنت در کشور کاهش پیدا کرده و میزان رضایت شهروندان از شبکه‌های اجتماعی نسبت به گذشته کاهش داشته است. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که رئیس‌جمهور و وزیر ارتباطات این موضوع را به کمبود‌هایی که در زیرساخت‌ها وجود دارد ارتباط می‌دهند در حالی که در دولت روحانی با همین زیرساخت‌ها سرعت اینترنت در کشور در حد قابل قبولی بود و مردم رضایت بیشتری داشتند.
از سوی دیگر کسانی که در ماه‌های گذشته به دنبال تصویب طرح صیانت از فضای مجازی بودند امروز به دنبال این هستند که اهداف خود را از طریق شورای عالی فضای مجازی دنبال کنند. اتفاقی که در صورت تحقق می‌تواند با واکنش افکار عمومی جامعه مواجه شود.
برای تحلیل و بررسی این موضوع با زهرا نژاد بهرام فعال سیاسی و عضو سابق شورای شهر تهران گفتگو کرده‌ایم. نژادبهرام براین باور است که «اینترنت یک پدیده جهانی است و همه مردم جهان از آن استفاده می‌کنند. با این وجود در کشور ما برخی با محدود کردن فضای اینترنت و کاهش سرعت آن به سمتی حرکت می‌کنند که برخلاف وضعیتی است که در بین کشور‌های جهان وجود دارد. سوال این است که چرا برخی هنوز شرایط زندگی جهانی را نمی‌پذیرند و تلاش می‌کنند به شکل‌های مختلف رویکرد دیگری را در پیش بگیرند که مورد رضایت مردم نیست.»
در ادامه ماحصل این گفتگو را می‌خوانید.
به رغم وعده‌هایی که رئیس‌جمهور درباره بهبود وضعیت اینترنت و استفاده از شبکه‌های اجتماعی در کشور دادند در شرایط کنونی اینترنت در وضعیت خوبی قرار ندارد و به دلیل کندی اینترنت علاوه بر اینکه شهروندان از وضعیت اینترنت رضایت ندارند بسیاری از کسب و کار‌های اینترنتی هم با مشکلات جدی مواجه شده‌اند. چرا این اتفاق رخ داده است؟
واقعیت این است که اصولگرایان در ابتدا تلاش کردند طرح صیانت را در مجلس تصویب کنند تا به اقدامات خود در زمینه محدود کردن اینترنت جنبه قانونی بدهند. با این وجود و به دلیل واکنش افکار عمومی و انتقاد‌هایی که به اجرای این طرح صورت گرفت تصویب این طرح به صورت محسوس از دستور کار اصولگرایان خارج شد. اجرای این طرح متوقف نشده و اصولگرایان به صورت نامحسوس در حال اجرای این طرح به شکلی‌های مختلف هستند. در شرایط کنونی کندی اینترنت نگرانی‌هایی در سطح جامعه ایجاد کرده است. امروز بسیاری از کسب و کار‌ها و شرکت‌های دانش بنیان به صورت مستقیم با اینترنت ارتباط دارند و به همین دلیل کند شدن سرعت اینترنت روی عملکرد آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. در بسیاری از مناطق کشور مردم با اینترنت تلویزیون تماشا می‌کنند و هنگامی که سرعت اینترنت قابل قبول نباشد این افراد با مشکل مواجه می‌شوند. مدیران دولتی در این زمینه موضوع زیرساخت‌ها را مطرح می‌کنند و عنوان می‌کنند به دلیل کمبود‌هایی که در زیرساخت‌ها وجود دارد سرعت اینترنت کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که این زیرساخت‌ها در سال‌های گذشته نیز وجود داشته، اما سرعت اینترنت به مراتب از امروز بیشتر بوده و مردم رضایت بیشتری داشته‌اند. چه اتفاقی رخ داده که رئیس‌جمهور و وزیر ایشان عنوان می‌کنند زیرساخت‌ها مشکل دارد در حالی که در دولت گذشته وضعیت اینترنت از امروز بهتر بوده است. دولت سیزدهم عنوان می‌کند که پهنای باند اینترنت در ایران تغییری نکرده است. این در حالی است که براساس گزارش‌های جهانی میزان پهنای باند اینترنت ایران نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است.
یکی از چالش‌های اصلی جامعه بیکاری است. با این وجود کسب و کار‌های اینترنتی در سال‌های اخیر توانسته بخشی از معضل بیکاری را کاهش بدهد. کاهش پهنای باند و یا کندی سرعت اینترنت چه تأثیری روی روند بیکاری در جامعه خواهد داشت؟
براساس آمار‌هایی که وجود دارد در حدود ۴۰۰ هزار شغل اینترنتی وجود دارد که اغلب آن‌ها نیز در اینستاگرام است. بسیاری از خانواده‌ها در شرایط کنونی از فضای اینستاگرام خرید می‌کنند. آقای رئیسی نیز عنوان می‌کردند که دختران ایشان از فضای مجازی خرید می‌کنند. با شیوع ویروس کرونا شرایط اجتماعی به سمتی حرکت کرد که مردم مجبور شدند از خرید‌های آنلاین بیشتر استفاده کنند. در سه یا چهار سال گذشته برای اینکه یک کسب و کار ایجاد شود عنوان می‌شد که حدود ده تا دوازده میلیون سرمایه نیاز است. این در حالی است که در شرایط کنونی یک فرد بدون هیچ سرمایه‌ای و از طریق فضای مجازی و اینستاگرام می‌تواند کسب و کار راه‌اندازی کند و از بیکاری خارج شود. اگر فضای مجازی وجود نداشت امروز یک فرد برای راه‌اندازی یک کسب و کار باید هزینه بسیار زیادی را می‌داد. این در حالی است که فضای مجازی این شرایط را فراهم آورده که بدون اینکه افراد هزینه‌های هنگفتی بدهند می‌توانند از وضعیت بیکاری خارج شوند و بلکه دارای درآمد‌های خوبی هم باشند. در شرایط کنونی دولت هیچ هزینه‌ای برای راه‌اندازی کسب و کار‌های اینترنتی نمی‌کند. در نتیجه دلیلی وجود ندارد دولتی که مدعی مبارزه با بیکاری است در مقابل کسانی که قصد دارند در فضای مجازی کسب و کار داشته باشند مانع ایجاد کند. چرا باید با محدود کردن فضای اینترنتی مردم را از نظر روانی تحت فشار قرار بدهند و از سوی دیگر کسب و کار‌های اینترنتی را با خطر مواجه کرده است. در شرایط کنونی بسیاری از امور آموزشی دانشگاه‌ها و مدارس، وبینار‌ها و کلاس‌های آنلاینی که در زمینه‌های مختلف برگزار می‌شود به اینترنت با سرعت مناسب نیاز دارد که متأسفانه در شرایط کنونی به دلیل محدودیت‌هایی که در این زمینه اعمال شده با مشکلات زیادی مواجه هستیم. وضعیت نیز به صورتی است که روز به روز محدودیت‌ها در زمینه اینترنت بیشتر می‌شود.
این محدودیت‌ها به چه دلیل و با چه هدفی صورت می‌گیرد؟
اینترنت یک پدیده جهانی است و همه مردم جهان از آن استفاده می‌کنند. با این وجود در کشور ما برخی با محدود کردن فضای اینترنت و کاهش سرعت آن به سمتی حرکت می‌کنند که برخلاف وضعیتی است که در بین کشور‌های جهان وجود دارد. سوال این است که چرا برخی هنوز شرایط زندگی جهانی را نمی‌پذیرند و تلاش می‌کنند به شکل‌های مختلف رویکرد دیگری را در پیش بگیرند که مورد رضایت مردم نیست. اصولگرایان تلاش کردند در ابتدا موضوع طرح صیانت را در مجلس تصویب کنند تا وجهه قانونی پیدا کند. با این وجود پس از اینکه در اهداف خود در این زمینه به نتیجه نرسیدند موضوع را به شورای عالی فضای مجازی کشانده‌اند و به دنبال این هستند که از طریق این شورا به اهداف خود در راستای محدود کردن فضای اینترنت برسند. در روز‌های گذشته یک کمیسیون ایجاد کرده‌اند که به واسطه این کمیسیون در زمینه محدودکردن فضای مجازی فعالیت کنند. سوال این است که این اقدامات به چه دلیل و با چه هدفی صورت می‌گیرد و چرا عده‌ای تلاش می‌کنند برخلاف مطالبات مردم حرکت کنند؟ اگر طرح صیانت طرح خوبی بود مجلس آن را تصویب می‌کرد و نیاز به ارجاع آن به شورای عالی فضای مجازی نبوده است. اگر قرار است اقدامات به صورت قانونی انجام شود طرفداران طرح صیانت متن پیشنهادی خود را مطرح کنند تا فعالان فضای مجازی دیدگاه‌های خود را در این زمینه عنوان کنند. چرا در این زمینه تنها سیاستگذاران دیدگاه‌های خود را عملی می‌کنند و از جامعه نظرخواهی نمی‌شود؟ مشکل اصلی این است که از شش برنامه توسعه که از ابتدای انقلاب تاکنون نوشته شده تنها ۳۰ درصد آن‌ها اجرایی شده و بقیه اجرا نشده است. یکی از ایراد‌هایی که به این برنامه وارد می‌دانند این است که عنوان می‌شود این برنامه از بالا به پایین نوشته شده و به همین دلیل قابلیت اجرایی شدن ندارد. بسیاری از صاحب نظران بر این باور هستند که اگر این برنامه‌ها از پایین به بالا نوشته می‌شدند و جامعه در اجرای آن‌ها نقش داشت احتمال اجرایی شدن آن‌ها هفتاد تا هشتاد درصد بود. در شرایط کنونی در حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد موارد مطرح شده در برنامه‌های توسعه در حال بازنویسی است و تلاش می‌شود آن‌ها را تغییر دهند. نمونه بارز آن پیش نویس برنامه هفتم است که در آن بسیاری از موضوعات برنامه پنجم و ششم در حال بازنویسی است.
قانون‌گذاری بدون توجه به جامعه مخاطب چه پیامد‌هایی به‌همراه خواهد داشت؟
در زمینه اینترنت و فضای مجازی نیز وضعیت به همین صورت است. در این مورد جامعه مخاطب و کسانی که از فضای مجازی استفاده می‌کنند باید نقش تعیین کننده‌ای داشته باشند. این در حالی است که از دیدگاه آن‌ها استفاده نمی‌شود. براساس آمار‌های منتشر شده در ژانویه سال ۲۰۲۲ بالای ۶۳ درصد مردم جهان از اینترنت استفاده می‌کنند. این در حالی است که آمار کسانی که در سال ۲۰۱۱ از اینترنت در جهان استفاده می‌کردند در حدود ۱۱ درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که در ۱۰ سال اخیر میزان استفاده از اینترنت در سطح جهان افزایش چشمگیری داشته است. اگر به آمار‌های موجود در ایران دقت کنیم متوجه می‌شویم که آمار‌های استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران قابل تأمل است. براساس آمار‌های ارائه شده در خرداد ۱۴۰۱ در حدود ۷۱ درصد مردم ایران از واتساپ استفاده می‌کنند. در حدود ۵۰ درصد مردم ایران از اینستاگرام استفاده می‌کنند و بیش از ۳۱ درصد نیز از شبکه اجتماعی تلگرام استفاده می‌کنند. این آمار‌های جهانی است که درباره ایران منتشر شده است. شبکه‌های اجتماعی بعدی فیسبوک است که در حدود ۷/۳ درصد مردم ایران را شامل می‌شود. میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی در ایران نشان می‌دهد که مردم ایران به استفاده از این ظرفیت‌ها علاقه‌مند هستند. به همین دلیل هرچه به مردم فشار بیشتری وارد شود به معنای این است که به علاقه آن‌ها توجهی نکرده‌اید و مطالبات آن‌ها را نادیده گرفته‌اید. از خرداد ۱۴۰۰ تا خرداد ۱۴۰۱ استفاده از اینستاگرام در ایران ۶۶ درصد رشد پیدا کرده است که آمار بسیار بالایی است. محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در ایران واتساپ و اینستاگرام هستند. در شرایط کنونی در حدود ۴۸ میلیون ایرانی از اینستاگرام استفاده می‌کنند. این وضعیت نشان می‌دهد که جمع کثیری از جامعه ۸۵ میلیونی ایران از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و به آن‌ها علاقه‌مند هستند. مردم ایران از شبکه‌های اجتماعی برای امور علمی، خانوادگی و اجتماعی خود استفاده می‌کنند. به همین دلیل نمی‌توانیم این همه فشار به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وارد کنیم و خواسته‌های مردم را نادیده بگیریم.
به چه میزان این احتمال وجود دارد که طرح صیانت در نهایت اجرا شود؟ حامیان این طرح چه آلترناتیوی برای شبکه‌های اجتماعی دارند؟
در سال ۹۸ اولین طرح ساماندهی پیام رسان‌های اجتماعی مطرح شد. سرمایه‌گذاری‌های زیادی نیز در این زمینه صورت گرفت با این وجود اغلب مردم نسبت به پیام رسان‌های داخلی علاقه‌ای پیدا نکردند و استقبال نشان ندادند. زمانی که پیام رسان وایبر وجود داشت در یک شب در حدود ۴۰ میلیون نفر به تلگرام رفتند که ظرفیت‌های جدیدتری را ارائه کرده بود. کسانی که امروز به دنبال اجرای طرح صیانت هستند نشان می‌دهند که هنوز نمی‌توانند بین قانون‌گذاران و جامعه ارتباط مناسبی برقرار کنند و با اقداماتی که انجام می‌دهند ارتباط جامعه با قانون‌گذاران را مخدوش می‌کنند. اگر قرار است قانونی برای جامعه اجرا شود حتمأ باید منابع اجرایی آن در درون جامعه تأمین شود. ما نباید بیکاری را در جامعه نادیده بگیریم و در مسیر کسانی که در فضای مجازی و اینستاگرام کسب و کار راه‌اندازی کرده‌اند مانع ایجاد کنیم و سرعت اینترنت را کاهش بدهیم و یا پهنای باند را کم کنیم.
احسان انصاری - آرمان ملی
