تبعات حمله روسیه؛ از سرگیری سربازی اجباری در اروپا

«هر مرد فرانسوی سربازی است که جانش در گرو دفاع از وطن است.» این عبارت، بندی از قانون «جوردان» ۱۷۹۸ میلادی فرانسه است که به عنوان یکی از اولین قوانین خدمت سربازی مکتوب در جهان شناخته می‌شود.

تقریبا دو قرن بعد ژاک شیراک، رئیس جمهور وقت فرانسه، روز بسیج عمومی را با روز «دفاع و شهروندی» جایگزین کرد، روزی برای آشنایی جوانان با ارزش‌های جمهوری فرانسه.

پایان خدمت سربازی در ۱۹۹۷ چندان با استقبال اکثریت فرانسوی‌ها همراه نبود. برای برخی توهینی به تاریخ کشور قلمداد می‌شد و برای برخی دیگر اعترافی به پایان اهمیت و علاقمندی فرانسه به روابط بین‌الملل.

اما فرانسه در ملغی کردن خدمت اجباری تنها نماند و خیلی زود کشور‌های دیگری همین سیاست را در پیش گرفتند و با نزدیک شدن به پایان قرن گذشته خدمت سربازی در اقصی نقاط اروپا نفس‌های آخرش را کشید.

سیاستمداران خواهان نیرو‌های مسلح حرفه‌ای بودند. بدون هیچ نزاعی در حدود نیم قرن، منهای جنگ غرب بالکان، اصالت وجود ارتش‌های بزرگ متشکل از صد‌ها هزار سرباز ذخیره نه تنها دیگر یک استراتژی منسوخ به شمار می‌رفت بلکه پرهزینه نیز بود.

بریتانیا هم خیلی پیشتر در سال ۱۹۶۳ میلادی به خدمت سربازی اجباری پایان داده بود. بلژیک هم در ۱۹۹۲ همین سیاست را پیش گرفت و بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۱ میلادی بسیاری دیگر از کشور‌های اروپایی چنین سیاست نظامی تازه را در پیش گرفتند، یعنی عدم اجباری بودن خدمت سربازی.

در این میان در اروپا تنها دانمارک، استونی، فنلاند، قبرس، اتریش و سوئیس برنامه خدمت سربازی را در زمره سیاست‌های نظامی خود حفظ کردند. اما همین کشور‌ها نیز برخی قوانین مربوط به خدمت سربازی را آسان‌تر کردند. برای مثال اتریش مدت خدمت سربازی را در سال ۲۰۰۶ به شش ماه تقلیل داد.

وقتی روسیه در سال ۲۰۱۴ میلادی شبه جزیره کریمه اوکراین را ضمیمه خاک خود کرد اولین زمزمه‌های بازگشت خدمت سربازی در برخی کشور‌های اروپایی شنیده شد و کی‌یف در همین سال ثبت نام برای خدمت سربازی را از سر گرفت، تصمیمی که باعث شد این کشور در جنگ اخیر خود با روسیه از شمار زیاد نیرو‌های نظامی آموزش دیده و نیرو‌های ذخیره بهره ببرد.

لیتوانی نیز در سال ۲۰۱۵ میلادی پس از توقفی هفت ساله خدمت سربازی را از سر گرفت و نروژ در سال ۲۰۱۷ به تنها کشوری بدل شد که خدمت سربازی را برای زنان نیز اجباری اعلام کرد.

دو سال بعد سوئد پیش‌نویسی مبنی بر از سرگیری خدمت سربازی را تسلیم پارلمان این کشور کرد و فرانسه در همان سال یعنی سال ۲۰۱۹ آموزش نخستین گروه از سربازان فرا خوانده شده به خدمت را به اجرا گذاشت.

وزارت دفاع لیتوانی پیش از آغاز جنگ اوکراین در ژانویه (دی) گذشته یک رشته مطالعات جدید در رابطه با خدمت سربازی را در دستور کار خود قرار داد، مطالعاتی که با در نظر گرفتن ابعاد جنگ اوکراین با بازنگری‌هایی روبرو خواهد شد.

لتونی نیز نخستین کشوری است که در این زمینه اقدامی جدی را در دستور کارخود قرار داده است. در اوایل ماه ژوئیه (تیر) سال جاری وزارت دفاع این کشور اعلام کرد که مردان بین ۱۸ تا ۲۷ سال باید ۱۱ ماه خدمت سربازی را پشت سر بگذارند. گمان می‌رود که این لایحه که باید به تصویب پارلمان این کشور برسد در اوایل سال آینده به اجرا گذاشته شود.

وزیر دفاع لتونی در این زمینه گفت: «مردم لتونی باید به این مهم واقف باشند که برای ارتقا قابلیت دفاعی و مقابله احتمالی و پیشگیری از حمله و تجاوز روسیه باید جمعیت قابل توجهی از جمعیت کشور آموزش‌های نظامی لازم را دیده باشند.»

کشور‌های دیگری نیز ممکن است همین سیاست را در پیش بگیرند. در ماه آوریل اخباری مبنی بر آغاز مطالعاتی در رابطه با خدمت سربازی از سوی وزارت دفاع هلند منتشر شد، مطالعاتی در قالب مدل سربازی کشور‌های اسکاندیناوی.

در حال حاضر یک چهارم از پست‌های شغلی نظامی در هلند خالی هستند. لهستان نیز از ماه مارس (فروردین) یک مدل سربازی داوطلبانه با حقوق را در دستور کار خود قرار داده است.

وزارت دفاع کشور رومانی نیز که چند سال پیش امکان از سرگیری فراخوان خدمت سربازی را ملغی خوانده بود در ماه جاری پیش نویسی را به پارلمان این کشور تقدیم کرد که در صورت تصویب، شهروندانی که در خارج از این کشور زندگی می‌کنند را مکلف می‌کند ظرف ۱۵ روز در صورت بروز شرایط اضطراری یا جنگ برای پیوستن به نیرو‌های نظامی و دفاع از کشور به میهن خویش بازگردند.

آنتونیو کوستا، نخست‌وزیر پرتغال، اما امکان از سرگیری خدمت سربازی اجباری در این کشور را رد کرد. همچنین در اسپانیا، بلژیک و ایتالیا نیز هیچ صحبتی در این زمینه مطرح نشده است.

در یک نظر سنجی که توسط یک موسسه بلژیکی انجام شده است شصت درصد شرکت کنندگان در این نظرسنجی اعلام کردند که علاقه‌ای به برداشتن اسلحه و دفاع از کشور ندارند.

همچنین، سیاستمداران آلمانی خواهان بازگشت خدمت سربازی هستند. این در حالی است که خدمت سربازی در این کشور از سال ۲۰۱۱ متوقف شده است.

این تحولات در حالی رخ می‌دهد که از یکسو برخی متخصصان نظامی خواهان بازگشت خدمت سربازی هستند، اما از سوی دیگر گروه دیگری بر این باورند که سربازان تحت پرچم که خدمت اجباری را سپری می‌کنند لزوما قادر به استفاده از تکنولوژی پیشرفته بکار رفته در سلاح‌های مدرن نیستند.

جدا از غرور ملی و اتحاد میهنی در کشور‌هایی مثل فرانسه، خدمت سربازی می‌تواند راه‌کاری برای جمعیت جوان بیکار باشد.

بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۲۱ بودجه دفاعی کشور‌های اروپایی مشترکاً تنها ۲۰% افزایش داشته است در حالی که بودجه دفاعی آمریکا در مدت مشابه ۶۶%، روسیه ۲۹۲% و چین ۵۹۲% افزایش داشته است.

در مجموع در اقصی نقاط اروپا ارتش‌ها با کمبود نیرو مواجه هستند. برای مثال طبق آمار رسمی ارتش هلند ۹۰۰۰ فرصت شغلی خالی دارد.

اکثر رویکرد‌های تازه کشور‌های اروپایی به مقوله خدمت سربازی برپایه فراخوان داوطلبانه است تا خدمت اجباری و کلیت موضوع اجباری بودن یا داوطلبانه بودن خدمت سربازی در بسیاری از کشور‌های اروپایی موضوع اصلی در بحث‌های سیاسی و نظامی با محوریت خدمت سربازی است.

در سوئد و نروژ تنها تعداد اندکی از مشمولین خدمت سربازی برای انجام خدمت سربازی پذیرفته می‌شوند که خود مستلزم پشت سرگذاشتن امتحان و گزینش است. بیشتر کشور‌های اروپایی در حال الگوبرداری از همین مدل اسکاندیناویای هستند.