کمربند سبز، نجات دهنده کلان‌شهر‌ها از گرد و غبار

دیدارنیوزـ نسرین نیکنام: سال‌ها پیش زمانی که ریزگرد‌ها پایشان به تهران باز شد تازه مسوولان وقت در سازمان محیط زیست و نهاد‌های دیگر دست به کار شدند تا برای رفع این معضل که چندین سال است گریبان مردم در استان‌های جنوبی را گرفته چاره‌ای بیندیشند و نتیجه نهایی هم‌اندیشی‌ها شد تشکیل ستاد ملی مقابله با ریزگرد!

از همان ابتدا هم متولی برای آن انتخاب شد و قرار بر این بود که این کمیته زیر نظر سازمان محیط زیست فعالیت خود را آغاز کند و نقش قانون گذار و برنامه‌ریز داشته باشد و دستگاه‌های دیگر مانند وزارت نیرو، شهرداری و ... مجری دستورالعمل‌ها.

در قدم اول قرار بود بودجه‌ای برای آن در نظر گرفته شود، اما هیچ دستگاه اجرایی قبول نمی‌کرد که صفر تا صد هزینه‌ها را پرداخت کند و سازمان محیط زیست هم که همواره بحث تامین بودجه برای رفع همه معضلات این حوزه را دارد. اما در نهایت با توافقی که بین سازمان محیط زیست و سازمان برنامه و بودجه شکل گرفت قرار شد این ستاد چند کار مانند طرح مقابله با ریز گردها، طرح پیشگیری و مقابله با روند فزاینده پدیده‌هایی نظیر گرد و غبار و خشکسالی، حفاظت از تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور، احیاء و پایش آنها، طرح کاهش آلودگی هوای کلانشهر‌ها و مقابله با گرد و غبار را پیگیری کند آن هم با اعتباری بالغ بر ۲،۷۱۰ میلیارد ریال که در قالب پروژه‌های استانی در سطح کشور اجرایی می‌شود.

مجریان هدف اولشان استان خوزستان بود و طبق برنامه ریزی قرار بود با پیگیری ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار، دستگاه‌های ذیربط در جهت مقابله با پدیده گرد و غبار در سطح قریب به ۸۰ هزار هکتار از اراضی مناطق با پتانسیل خیزش گرد و غبار در سطح کشور و با هزینه سه هزار میلیارد ریال اقدامات مختلف اجرایی انجام دهند، اما ...

بهزاد اشجعی؛ پژوهشگر و کارشناس آلودگی هوا در گفتگو با دیدار درباره مشکلات موجود در بروز پدیده ریزگرد موضوعاتی را مطرح کرد و اجرای راهکار‌های کوتاه مدت و بلند مدت را بهترین راه حل ممکن برای این گفتگو را بخوانید.

چقدر می توان بروز پدیده ریزگرد را به عواملی مانند خشکسالی و سد سازی مرتبط کرد؟

علت عمده ریزگرد‌ها مسئله زادگاه آب و هوا است. باید در این خصوص، مدیریت آب به سبک سیاست‌های خارجی صورت بگیرد، مانند ترکیه که سدسازی انجام می‌دهد. از ترکیه گرفته تا عراق، سوریه و عربستان، ما را متاثر از هر تصمیم خود می‌کنند. با همین دلیل، حکمرانی آب در منطقه باید فرامرزی باشد. طبیعتا باید در این خصوص، کارگروهی شکل بگیرد تا با مدیریت آب، چنین اتفاق‌هایی نیفتد. البته سهم عمده این مسئله، بر دوش وزارت امور خارجه است. متولی قضیه باید وزارت امور خارجه در رایزنی‌های بین‌المللی باشد.

کار گروهی داخلی نیز باید تشکیل شود که شامل سازمان محیط زیست، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و ... است که در خصوص رایزنی برای آب در بخش منطقه‌ای، با کشور‌های ذی‌ربط، صحبت کنند؛ البته اگر مثلا گرد و غبار، منشا داخلی دارد که خیر، اما اگر خارجی بود، از این کارگروه پیروی کنند.

بهترین راهکار چیست؟

راهکار نیز مدیریت صحیح آب در عین بهره‌وری بالا و کمترین دخالت در طبیعت و راهکاری بسیار طولانی مدت است. در وهله بعد نیز باید خود را با شرایط موجود وفق دهیم، زیرا ایران، کشوری در آستانه ورشکستگی آبی است. دلیل آن نیز استفاده از آب تجدیدپذیر است. در واقع، تمام تصمیم‌های اتخاذی باید مبتنی بر اصل "آب هست، ولی کم است" باشد.

از دیگر راهکارهای موقت و فوری نیز می‌توان به تثبیت کانون‌های گرد و غبار اشاره کرد که بتوان از پخش آن جلوگیری کرد. مثلا کاشت گیاهان بومی و همچنین برای دور کلان‌شهر‌ها باید کمربند سبزی تهیه شود تا از ورود گرد و غبار به شهر جلوگیری شود. این راهکار‌ها در مواد ۲۳ تا ۲۷ قانون هوای پاک آمده است. پس از تصویب این قانون از سال ۹۶، به آن پرداخته نشده است. یعنی یا نداشتند یا پیشرفت بسیار کم بوده است.

کارشناسان می گویند یکی از چالش های موجود عدم تامین حقابه ها توسط وزات نیرو  است، نظر شما چیست؟

چالش‌ حقابه‌ها و مشکل سازمان محیط زیست با وزارت نیرو وجود دارد و متاسفانه علاوه بر مشکلات خارجی، با مشابه داخلی نیز مواجهیم و حل این دو مشکل باید به صورت موازی پیش رود. اگر کانون‌های خارجی دست ما نیست، کانون‌های داخلی که هست، همان‌ها را مدیریت کنیم.

کانون‌های گرد و غبار نیز به مرور، مولد گرد و غبار می‌شوند که در کشور ما به وفور پیدا می‌شود، اما معمولا نصف مقدار معین به آن‌ها حقابه اختصاص می‌یابد. حل این مسائل نیز بلندمدت و تدریجی است.ما باید بر اساس اکولوژی مناطق به توسعه آن‌ها بپردازیم. مثلا در مناطق مرکزی و کویری، کارخانه‌های پرمصرف آب تاسیس می‌شود که تنها به خاطر کسب رای و امثالهم اتفاق می‌افتد که در نهایت به چنین معضلاتی منجر می‌شود.سند آمایش سرزمین باید با قوت اجرا شود و هیچ چیز در تناقض با آن نباشد. تامین حقابه این تالاب‌ها، از تبدیل آن‌ها به مروجان گرد و غبار جلوگیری می‌کند.

البته این نکته را هم در نظر داشته باشید که درست که وزارت نیرو مسئول پخش آب در کشور است، اما مصرف که دیگر کار وزارت نیرو نیست. بخش عمده آن به بخش صنعت، بخشی کشاورزی و بخش کوچکی از آن با مصرف انسانی بازمی‌گردد. مدیریت آب در شرایط کنونی همکاری تمام نهاد‌ها را می‌طلبد؛ از جمله وزارت کشور، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست و دیگر نهاد‌های نظارتی که طبیعتا بلندمدت است.