قیس قریشی، تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه معتقد است که مذاکرات وین، کشور‌های منطقه را به تفاهم با ایران ترغیب کرده است. او همچنین گفت: کمتر از دو ماه دیگر شاهد نشست وزرای خارجه ایران و عربستان خواهیم بود.
دیدارنیوز: یک تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه گفت: به هر میزان که به سرانجام برجام نزدیک می‌شویم، کشور‌های حاشیه خلیج فارس بیشتر به دنبال تفاهم با ایران هستند چرا که باور دارند و مدام در اندیشکده‌های‌شان گفته می‌شود که ما برگ برنده‌ای در مقابل ایران نداریم؛ بنابراین این سیاست‌های غلط دربار سعودی و هیات حاکمه جدیدش بود که در این چند سال منشا و گره اصلی مشکلات چه با ایران، چه در منطقه مانند رابطه با ترکیه و حتی عراق، سوریه و لبنان بود.
قیس قریشی، در پاسخ به این سوال که پس از وقفه‌ای طولانی، دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان برگزار شد و این بار برخلاف دور‌های پیشین شاهدیم که رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی عکسی از این دیدار منتشر و فضای گفتگو را مثبت ارزیابی کرده است، این در حالی است که ریاض همچنان از اظهارنظر صریح خودداری می‌کند، شما این دور را با توجه به اخبار چگونه ارزیابی می‌کنید و دستاورد این ۵ دور مذاکره چیست، گفت: جهان‌بینی دربار سعودی پس از فوت پادشاه عبدالله و روی کار آمدن سلمان بن عبدالعزیز و قدرت گرفتن پسرش محمد، به طور ریشه‌ای تغییر کرد؛ به این معنا که شما شاهد روی کار آمدن شاهزاده‌هایی هستید که به وضع سابق و مناسبات دربار در فرامرز معترض بودند که البته فرقی هم نمی‌کند که این مناسبات با ترکیه، ایران یا کدام کشور است. در این فضا محمد بن سلمان، یک جوان ساختارشکن در خاندان آل سعود که معترض به فضای موجود بود و تجربه‌ای هم نداشت، روی کار آمد که معروف است به رهبری که به خوبی می‌تواند چالش و بحران خلق کند، اما از مدیریت این چالش‌ها عاجز است و نمی‌تواند نتیجه مطلوبی برای خودش کسب کند.
وی ادامه داد: از زمان روی کار آمدن محمد بن سلمان و حتی پیش از کودتا علیه محمد بن نایف، وی جنگ یمن، موضوع اختلاف با قطر و بحران قتل جمال خاشقچی را رقم زد و همچنین چالش با ایران را به اوج رساند و سعی کرد در تمام نقاط تماس بین ایران و سعودی از جمله سوریه، لبنان و عراق میزان درگیری را به طرز چشم‌گیری بالا ببرد، اما امروز بعد از گذشت ۷ الی ۸ سال در همه جبهه‌ها احساس شکست می‌کند؛ یعنی به هر صورت شاهدیم که انصارالله بعد از ۷ سال بخش بزرگی از جغرافیای یمن و تراکم جمعیتی این کشور را تحت کنترل خودش دارد، اتحاد‌های قوی قبیله‌ای شکل داده و عملا پیروز میدان است.
وی افزود: در جدال با شیخ تمیم، به طور مشخص امیر قطر موفق و پیروز جدال چند ساله شد و پس از قتل جمال خاشقچی، ضربه حیثیتی بدی به خودش و دربار سعودی وارد کرد. در لبنان، حزب‌الله که همه می‌گفتند احتمالا بازنده انتخابات آتی باشد، پیشاپیش نتایج و نظر سنجی‌ها نشان می‌دهد که اتحادش با امل و احزاب مارونی به طرز خیره‌کننده‌ای جلو است و این نگرانی وجود دارد که ۲/۳ مجلس را به خود اختصاص دهند و می‌دانید این میزان رای یعنی شما می‌توانید رئیس‌جمهور و کابینه را انتخاب و قوانین را تغییر دهید و این برد بزرگی برای ائتلاف حزب‌الله علیرغم همه فشار‌هایی است که سعودی‌ها تلاش کرند بر این حزب در لبنان وارد کنند و ناکام مانده است. در عراق عقب‌نشینی قابل ملاحظه‌ای را از سعودی‌ها می‌بینیم و حتی اماراتی‌ها هم در زمانی که به این فضا ورود کرده و جناحی را علیه جناح دیگر حمایت کردند، به سرعت عقب کشیدند.
این تحلیل‌گر مسائل غرب آسیا گفت: به هر میزان که به سرانجام برجام نزدیک می‌شویم، کشور‌های حاشیه خلیج فارس بیشتر به دنبال تفاهم با ایران هستند چرا که باور دارند و مدام در اندیشکده‌های‌شان گفته می‌شود که ما برگ برنده‌ای در مقابل ایران نداریم؛ بنابراین این سیاست‌های غلط دربار سعودی و هیات حاکمه جدیدش بود که در این چند سال منشا و گره اصلی مشکلات چه با ایران، چه در منطقه مانند رابطه با ترکیه و حتی عراق، سوریه و لبنان بود. در خصوص گفتگو با ایران نیز آنجایی کار گره خورد و مذاکرات طولانی شد که سعودی‌ها فکر کردند رفتار ایران با متحدانش همانند آن‌ها ناشی از نگاهی بالا به پایین است، در صورتی‌که رفتار ایران با متحدانشان خیلی رفتار متوازنی است و احترام نقش بزرگی دارد.
وی افزود: سعودی‌ها براساس تفکر خودشان معتقدند ایران می‌تواند به متحدانش دستور بدهد مانند خودشان که به عبدربه منصور هادی بگویند برو و برود و هر دستوری را اجرا کند. فکر می‌کنند رفتار ایران هم این چنین است و برای مثال سردار قاآنی می‌تواند تلفن را بردارد و به سیدعبدالملک حوثی بگوید امروز باید شروط سعودی را بپذیرید چرا که ما در حال مذاکره هستیم و ایشان هم گوش می‌کند. زمان زیادی برد که ریاض متوجه شود مناسبات ایران و متحدانش این‌گونه نیست که از ایران انتظار داشته باشند جنگ یمن را با یک تلفن به نفع سعودی‌ها خاتمه دهد و این بزرگترین شرطی بود که در طول مذاکرات تا اینجا بر فضای تفاهم سایه انداخته بود.
وی ادامه داد: انتظار سعودی‌ها این بود که برای ما دیکته کنند و شرط بگذارند که به انصارالله دستور بدهید که شرایط ما را بپذیرند، در لبنان دخالت نکنید، در عراق دخالت نکنید و این نگاه و جهان‌بینی دربار سعودی کار را برای هرگونه تفاهم و هرگونه نزدیکی میان دو کشور سخت می‌کرد که خوشبختانه امروز شاهد ایجاد نوعی واقع‌بینی در ریاض هستیم که ایران نیز نقش سازنده‌ای در آن دارد چرا که بار‌ها در مذاکرات و به واسطه‌ها گفته بود که هرگونه تفاهم میان سعودی و انصارالله از سوی ایران مورد حمایت قرار خواهد گرفت. یکی دیگر از دلایل ایجاد این واقع‌بینی نیز خروج آمریکا از افغانستان و دهن‌کجی این کشور به درخواست‌های کشور‌های حوزه خلیج فارس برای حضور در روند مذاکرات برجام و در نظر نگرفتن خواسته‌های فرابرجامی آن‌ها است چرا که به آن‌ها گفته شده احیای برجام اولویت سیاست خارجی واشنگتن است. در نتیجه این ناامیدی موجب شده است تا کشور‌های حوزه خلیج فارس با لیدری سعودی به فکر این باشند که مشکلات‌شان با ایران را حل و فصل کنند.
قریشی در پاسخ به این سوال که آیا آن‌طور که رسانه‌های عربی وانمود می‌کنند، ایران به این مذاکرات مشتاق‌تر است و آیا عربستان به روایت «العرب»، به این گفتگو‌ها به عنوان گفتگو برای گفتگو نگاه می‌کند، گفت: این موضوع چند زاویه دارد؛ سعودی‌ها را نمی‌توان از فرآیند‌هایی که در کاخ سفید و سیاست خارجی این کشور اتفاق می‌افتد، جدا کرد به این معنا که همیشه نگاه‌شان به سیاست آمریکا در قبال ایران، سیاست آمریکا در قبال منطقه و اولویت‌های آمریکا است که مناسبات‌شان را در قبال کشوری مانند ایران یا حتی ترکیه چگونه تنظیم کنند؛ بنابراین منطقی است که مقداری دست به عصا راه بروند یعنی هرگاه که دولت آمریکا به تفاهم با ایران نزدیک شده، ما نیز به تفاهم با سعودی نزدیک‌تر شده‌ایم و هر چه چشم‌انداز تفاهم ایران و آمریکا دورتر شده نیز شاهد پای پس کشیدن ریاض در مذاکرات دوجانبه بودیم.
وی ادامه داد: اینکه ایران به کاهش تنش مشتاق‌تر است نشان از واقع‌بینی بیشتر تهران دارد که در سوال اول اشاره کردم که متاسفانه جهان بینی محمد بن سلمان و هیات حاکمه عربستان سعودی مخصوصا نسبت به ایران کاملا اشتباه بوده و به همین دلیل هم کمتر منازعه‌ای را در این ۸ سال میان ایران و سعدی شاهد بودیم که در آن سعودی‌ها دست بالا را داشته باشند. با این حال به نظر می‌رسد از زمانی که برای کشور‌های حاشیه خلیج فارس مشخص شده که خاورمیانه دیگر اولویت ایالات متحده نیست و آن حمایت، کمک و چتر امنیتی که سابق بر این از سوی این کشور دریافت می‌کردند را ندارند، ضرورت ارتباط‌گیری با ایران و حل و فصل مسائل دوجانبه همان قدر که برای ایران محسوس است، برای سعودی‌ها هم محسوس و ملموس شده است.
وی افزود: منطقی است که سعودی‌ها با توجه به همه ناکامی‌هایی که در جبهه‌های مختلف مقابل ایران داشته‌اند و برای اینکه اتحادهای‌شان دچار فروپاشی نشده و متحدانشان به ایران روی نیاورند، به رسانه‌ای کردن تفاهمات‌شان با ایران تمایلی ندارند. همچنین اینکه ریاض همچنان در رسانه‌هایش بر تداوم اختلاف با ایران تاکید دارد به اعتقاد من تنها به دنبال مصرف داخلی و نگران پیامد احتمالی رفع اختلافات با ایران در منطقه و حتی دربار سعودی است چرا که ایران‌ستیزی یکی از ارکان سیاس خارجی ولیعهد عربستان است و بار‌ها بر این موضوع تاکید داشته تا جایی که اعلام کرد ما به دنبال کشاندن جنگ به داخل جمهوری اسلامی ایران هستیم. در نتیجه عقب‌نشینی ناگهانی از این سیاست نه تنها در داخل بلکه در میان لابی‌های حامی وی و اتحاد‌های منطقه‌ای هزینه ایجاد خواهد کرد.
وی تاکید کرد: بنابراین مذاکرات و کاهش تنش میان دو کشور به همان میزان که به درستی برای ما یک ضرورت احساس می‌شود برای سعودی نیز یک ضرورت است چرا که آمریکا در حال خروج از منطقه است، بن سلمان مانند گذشته چتر امنیتی واشنگتن را ندارد، رابطه کاخ سفید و رئیس‌جمهور آمریکا با ولیعهد سعودی رابطه پویایی نیست و همه این‌ها دال بر این است که نگاه شخص محمد بن سلمان هم نسبت به مذاکره و مذاکره بدون پیش شرط مثبت است و احتمال می‌دهم ما ظرف چند ماه آینده مخصوصا اگر با آمریکا به تفاهم برسیم، شاهد گشایش‌های ریشه‌ای در روابط ایران و سعودی باشیم.
این کارشناس مسائل منطقه همچنین در پاسخ به این سوال که افق انتقال این گفتگو‌ها به سطح سیاسی و دیپلماتیک را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: براساس اخبار و تحلیل‌ها به صورت منطقی شاید در چند هفته آینده و کمتر از دو ماه شاهد جلسه‌ای در بالاترین سطح یعنی میان وزرای خارجه ایران و عربستان خواهیم بود. موضوع یمن در این رابطه نقش قابل توجهی را ایفا خواهد کرد به این معنا که اگر وضعیت آتش‌بس در این کشور به وضعیتی ثابت و پایدار تبدیل شود، سنگ بنای خوبی برای به تفاهم رسیدن تهران و ریاض بر روی سایر موارد اختلافی خواهد بود.
وی ادامه داد: خبر‌های یمن دال بر این است که هم انصارالله و هم کشور‌های اتحاد عربی برای ادامه آتش‌بس مشتاق هستند و یمنی‌ها فقط شروطی مبنی بر رفع محدود محاصره دارند که در صورت موافقت عربستان مبنی بر رفع محدودیت بندر حدیده برای انتقال سوخت و دارو، انصارالله نیز به صلح پایدار مشتاق است چرا که زمین دست آن‌هاست و پیروز آن‌ها هستند و صلح یمن به نفع دولت صنعا است.
وی افزود: اگر بنا باشد این آتش بس پایدار بماند، می‌تواند زمینه مناسبی برای ازسرگیری روابط یا آغاز مذاکرات در بالاترین سطح میان تهران و ریاض باشد و دید من این است که در صورت تثبیت آتش‌بس در یمن، در کمتر از دو ماه شاهد گشایش در روابط ایران و سعودی خواهیم بود.
