شمالگان و یک جنگ «بسیار سرد»

دیدارنیوز: مقام‌های روسیه روز یکشنبه از افزایش تحرکات نظامی نیرو‌های ناتو در شمالگان و خطراتی نظیر بروز «حوادث ناخواسته» که گسترش فعالیت‌های نظامی در این منطقه می‌تواند در پی داشته باشد ابراز نگرانی کردند. واقعیت، اما این است که مجموعه اقدامات روسیه و ناتو و همچنین تغییرات اقلیمی، تبدیل شدن شمالگان به یک منطقه نظامی را که مدعیان زیادی خواهان حضور و تثبیت منافع خود در آن هستند، به مساله‌ای ناگزیر بدل کرده است.

نیکلای کورشونوف، رییس کمیته مقام‌های ارشد شورای قطب شمال در وزارت خارجه روسیه روز یکشنبه ۱۷ آوریل گفت که «بین‌المللی شدن فعالیت‌های نظامی ناتو در گستره‌های بالای جغرافیایی و درگیر شدن کشور‌های عضو این سازمان خارج از قطب شمال برای ما نگران‌کننده است، زیرا می‌تواند موجب بروز حوادث ناخواسته‌ای شود که آسیب قابل‌توجهی به اکوسیستم قطب شمال وارد کند.» این دیپلمات ارشد روس تصریح کرد که این موضوع خطر‌های امنیتی نیز در پی خواهد داشت و افزود «می‌دانیم که هیچ موضوعی در منطقه قطب شمال راهکار نظامی ندارد و استاندارد‌های بین‌المللی به وضوح حقوق کشور‌های ساحلی و سایر کشور‌ها را در این منطقه مشخص می‌کند.» به گفته او، از نگاه روسیه رزمایش‌های نظامی اخیری که در شمالگان برگزار شده کمکی به تامین امنیت منطقه نمی‌کند.

بر خلاف روایت روس‌ها از روند توسعه فعالیت‌های نظامی در شمالگان، نشانه‌ها و شواهد موجود ثابت می‌کند نه هرچند ایالات متحده و کشور‌های عضو ناتو تلاش دارند فعالیت‌های نظامی خود را در این منطقه به خصوص از کره زمین که برای سال‌ها ویژگی‌های طبیعی آن مانعی برای توسعه فعالیت‌های انسانی بوده گسترش دهند، بلکه روسیه نیز از مدت‌ها پیش و در پی نگرانی‌های گسترده مسکو از تهدید‌های آینده حضور جدی نظامی در شمالگان را به عنوان یک هدف مهم تعریف کرده و با جدیت در راستای دستیابی به این هدف تلاش می‌کند. فعالیت‌های نظامی روسیه و پیش‌تر اتحاد جماهیر شوروی در شمالگان به دهه‌ها قبل باز می‌گردد، اما از سال ۲۰۱۴ به این‌سو و پس از اشغال شبه‌جزیره کریمه از سوی روس‌ها، کشور‌های همسایه روسیه به‌شدت نسبت به اقدامات نظامی این کشور حساس شدند.

در سال ۲۰۱۵، زمانی که در یک رژه نظامی در مسکو، یک واحد از نیرو‌های مسلح روسیه شامل نفربر‌های مناسب برای مناطقی با آب و هوای بسیار سرد و خودرو‌های نظامی که به منظور انتقال سریع نیرو‌ها در مناطق صعب‌العبور در زمستان طراحی شده بود، نگرانی در میان کشور‌هایی که سهم یا منافعی در شمالگان داشتند شدت گرفت. آن‌ها حتی پیش از آغاز جنگ اخیر اوکراین، دریافته بودند که روسیه زمانی که احساس کند از قدرت کافی برخوردار است، توجهی به هنجار‌های بین‌المللی نخواهد داشت و در استفاده از زور برای رسیدن به اهداف خود تردید نخواهد کرد.

روس‌ها دلایل قابل توجه و استراتژیکی نیز برای حضور در آرکتیک (شمالگان) دارند. روسیه به عنوان وسیع‌ترین کشور جهان که ۱۱ منطقه زمانی در درون مرزهایش وجود دارد، به خوبی دریافته است که پدیده تغییرات آب‌وهوایی و مساله آب شدن یخ‌های قطب شمال در آینده‌ای نه چندان بلندمدت باعث می‌شود ۲۴ هزار کیلومتر از مرز‌های شمالی این کشور، مانع طبیعی و استراتژیکی را که در طول تاریخ وظیفه جلوگیری از ورود مهاجمان احتمالی را برعهده داشت، بدون محافظت باقی بماند و همین امر مسکو را به احداث پایگاه‌های نظامی در شمالگان وا داشته است.

یکی از پایگاه‌ها که از پیشرفته‌ترین پایگاه‌های نظامی دنیا هم محسوب می‌شود مجمع‌الجزایر فرانز جوزف قرار دارد. مجمع‌الجزایر فرانز جوزف در قطب شمال که نام آن از روی نام یکی از پادشاهان امپراتوری اتریش-مجارستان برداشته شده، تا چند سال پیش به دلیل سرمای زیاد و غیرقابل تحمل خالی از سکنه بود و حیوانات قطبی در آن به زندگی می‌پرداختند، اما این منطقه نیز از گرمایش زمین در امان نبوده و همین امر موجب شده تا به مرور همه‌چیز تغییر کند. تغییرات اقلیمی که بروز و ظهور آن در قطب‌ها بیش از هر جای دیگری از کره زمین محسوس است سبب شده تا بخش زیادی از یخ‌های قطبی آب شده و امکان کشتیرانی در برخی مناطق قطب شمال که پیش از این ناممکن بود، فراهم شود. روسیه این تغییر را که به شناور‌های دیگر کشور‌ها امکان حضور در نزدیکی مرز‌های شمالی این کشور را می‌دهد یک تهدید امنیتی بزرگ می‌داند و درصدد مقابله با آن است.

خبرگزاری فرانسه که نزدیک به یک سال و نیم پیش، خبرنگاران آن اجازه بازدید از پایگاه نظامی جدید روسیه در مجمع‌الجزایر فرانز جوزف را یافتند در توصیف این پایگاه می‌نویسد: در جزیره الکساندرا که فقط پرسنل نظامی و یخ منجمد ساکنش هستند، نیرو‌های روسی در مجتمعی مستقرند که به رنگ پرچم روسیه یعنی سفید، آبی و قرمز نقاشی شده است. این مجتمع که روی خرابه‌های ساختمان قدیمی مربوط به شوروی ساخته شده، حالا بیش از ۱۴ هزار مترمربع وسعت دارد و می‌تواند تا بیش از یک سال به صورت مستقل به وضعیت خودش رسیدگی کند. این مجتمع یک پست برق، سیستم گرمایش و تصیفه‌خانه آب دارد. یک کلینیک، مرکز ورزشی، سینما، سونا و حتی یک کلیسا هم در این مجتمع تعبیه شده است. تمامی تاسیسات به واسطه تونل‌های حرارتی به یکدیگر متصل هستند و به همین دلیل ۱۵۰ پرسنل آن از شر هوای سرد و خشک بیرون در امانند، محلی که دمای هوای آن بعضی وقت‌ها تا منفی ۴۲ درجه سانتیگراد هم می‌رسد.

به نوشته خبرگزاری فرانسه، ژنرال ایگور چورکین، یکی از فرماندهان یگان شمالی روسیه در این پایگاه معتقد است این مجتمع شبیه به یک ایستگاه فضایی است با این تفاوت که به دور مدار نمی‌چرخد و روی زمین و قطب شمال است. علاوه بر این با وجود باد‌های خشک و گزنده و هوای سرد، پایگاه یک فرودگاه هم دارد. دو میگ-۳۱ در این فرودگاه هستند که در مارس ۲۰۲۱ بر فراز قطب شمال به پرواز درآمدند. «بالابیک امینف» یکی از فرماندهان نظامی مستقر در این پایگاه می‌گوید: مجتمع نظامی روسیه در منطقه سیستم دفاع ساحلی با برد ۳۶۰ کیلومتر دارد که می‌تواند در این هوای وحشتناک به خوبی عمل کند. تجهیزات نظامی روسیه در قطب شمال، اما به این پایگاه پیشرفته محدود نمی‌شود.

بر اساس گزارشی که وبسایت الجزیره انگلیسی اخیرا منتشر کرده، روسیه بیش از ۵۰ پایگاه نظامی قدیمی مربوط به دوران شوروی سابق را در شمال بازگشایی کرده است. ۱۰ ایستگاه رادار نوسازی شده، ایستگاه‌های جست‌وجو و نجات به راه افتاده و پست‌های مرزبانی جدیدی در این مناطق تعریف شده است.

از نقطه‌نظر سازمانی نیز روسیه توجه ویژه‌ای به قطب شمال و آرکتیک داشته است. در سال ۲۰۲۱ فرماندهی شمالی نیروی دریایی روسیه که ماموریت آن در منطقه قطب شمال تعریف شده، در سازمان نظامی روسیه ارتقا یافت و این منطقه به یکی از ۵ منطقه اصلی نظامی روسیه بدل شد. دست‌کم ۱۳ ناو نظامی جدید به ناوگان روسیه افزوده شد، هواپیما‌ها و کشتی‌ها به موشک‌های مافوق صوت مسلح شدند، جنگنده‌هایی به منظور ایجاد پوشش هوایی به پایگاه‌های نظامی منطقه انتقال یافتند و رزمایش‌های زیادی برگزار شد تا نیرو‌های روسی برای مقابله با دشمن احتمالی در قطب شمال آماده باشند.

غرب و یک پارادوکس مشابه
در طول ۱۰ سال گذشته، قدرت‌های غربی به دنبال افزایش قدرت و قابلیت‌های نظامی خود در قطب شمال بودند و علاوه بر نگرانی از گسترش فعالیت‌ها و تحرکات نظامی روسیه در شمالگان، اهدافی اقتصادی نیز برای خود تعریف کردند. مجموعه‌ای از ایستگاه‌های رادار هشدار اولیه در آلاسکا، کانادا، گرینلند و نروژ فعالیت می‌کنند. پیشرفته‌ترین هواپیما‌های جنگنده نسل پنجم در آلاسکا مستقر هستند و زیردریایی‌های ایالات متحده و کشور‌های عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به‌طور منظم در اطراف و زیر یخ‌های قطبی ماموریت‌هایی را انجام می‌دهند. نیروی دریایی ایالات متحده تعداد ناوشکن‌هایی که ماموریت گشت‌زنی در قطب شمال را برعهده دارند از چهار به شش ناوشکن افزایش داده و گشت‌زنی‌های منظم آن‌ها حتی در دریای بارنتس که جزو آب‌های بین‌المللی محسوب می‌شود و روزگاری به حیاط خلوت روسیه مشهور بود، ادامه دارد. ایالات متحده در توافقی با نروژ به عنوان یکی از اعضای ناتو، تعداد پایگاه‌های نظامی خود را در این کشور افزایش داده است.

در سال ۲۰۱۸، ناتو بزرگ‌ترین رزمایش خود در سال‌های اخیر را با نام Trident Juncture در شمال نروژ برگزار کرد که بیش از ۵۰۰۰۰ سرباز در این رزمایش مشارکت داشتند. پس از شروع جنگ اوکراین نیز ناتو با برگزاری رزمایش «واکنش سرد ۲۰۲۲» در شمال نروژ قدرت نظامی خود را به رخ روس‌ها کشید. همه این اتفاقات در شرایطی رخ می‌داد که ایالات متحده از اقدامات روسیه و نظامی‌سازی قطب شمال انتقاد می‌کرد. ایالات متحده یکی از کشور‌هایی است که در موضع‌گیری‌ها به‌شدت از اقدامات اخیر روسیه و آنچه از سوی مقامات امریکایی «نظامی کردن قطب شمال» خوانده می‌شود، احساس نگرانی می‌کند.

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده در دیداری که در حاشیه نشست سال گذشته وزرای خارجه کشور‌های عضو شورای قطب شمال- متشکل از امریکا، روسیه، سوئد، فنلاند، دانمارک، نروژ، ایسلند و کانادا- با همتای روسی خود داشت، در این خصوص با سرگئی لاوروف به گفتگو پرداخت. در این دیدار که اولین دیدار مقامات ارشد دولت جو بایدن با همتایان روسی به حساب می‌آمد، ساخت و ساز‌ها در قطب شمال و انتقال تجهیزات نظامی روسیه به این منطقه از جمله موضوعاتی بود که درخصوص آن بحث‌های زیادی صورت گرفت.

نیویورک‌تایمز در این باره می‌نویسد: «در حالی که ایالات متحده گسترش فعالیت‌های نظامی و تهاجمی روسیه در قطب شمال را محکوم می‌کند، پنتاگون برنامه‌های ویژه‌ای برای افزایش حضور نظامی و فعالیت‌های خود در این منطقه که طی دو دهه جنگ در عراق و افغانستان نادیده گرفته شده بود، دارد. به تازگی، ده‌ها فروند اف-۳۵ به آلاسکا منتقل شده‌اند و ارتش امریکا برنامه ویژه‌ای به منظور بازیابی تسلط بر قطب شمال طراحی کرده است.» کارشناسان محیط‌زیستی، تلاش برای گسترش حضور نظامی در قطب شمال به جای همکاری در راستای جلوگیری از تبعات ویرانگر تغییرات اقلیمی در این منطقه را یکی از جدی‌ترین تهدید‌ها برای آینده کره زمین ارزیابی می‌کنند.

محمدحسین لطف‌الهی - اعتماد