چند سالی است که حفظ یوزپلنگ ایرانی یکی از دغدغه‌های اصلی سازمان حفاظت محیط زیست است؛ از این رو در دوره‌های مختلف تلاش کردند که به روش‌های متفاوت این خطر را از این گربه سان دور کنند یکی از این روش‌ها تکثیر در اسارت بود که البته بعد از گذشت چند سال موفق نبود.
دیدارنیوز: بعد از سال‌ها تلاش برای نجات یوزپلنگ آسیایی از انقراض، چندی پیش خبر خوشحال کننده‌ای مبنی بر فرایند لقاح طبیعی میان دو یوز ماده "ایران"و نر "فیروز" بارقه امید را در دل همگان به ویژه دوستداران محیط زیست زنده کرد؛ اگر لقاح موفق بوده باشد اردیبهشت ۱۴۰۱ توله یوز یا یوزها به دنیا می‌آیند.
یوزپلنگ گربه سانی ارزشمند، اما در خطر انقراض است، در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند یافت می‌شد، اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شده است، اکنون یوزپلنگ آسیایی فقط در ایران زیست می‌کند از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی می‌گویند که با این اساس مسوولیت ما برای حفاظت از این گونه بسیار سنگین‌تر می‌شود، اما می‌دانیم که یوزها شرایط خوبی ندارند و خطر انقراض آن‌ها را تهدید می‌کند.
چندی پیش معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست وضعیت یوزپلنگ‌های ایرانی را بحرانی اعلام کرده بود، حسین اکبری گفته بود که سرشماری‌ها نشان می‌دهد ۱۲ قلاده یوزپلنگ در زیستگاه‌ها وجود دارد که از این تعداد فقط ۳ قلاده ماده است و این مساله یکی از دغدغه‌های اصلی سازمان محیط زیست است.
وی اظهار داشت: البته اقداماتی مانند ایمن سازی جاده و کاهش سرعت خودرو‌ها در نزدیک زیستگاه‌های یوزپلنگ انجام شده، اما کافی نیست؛ یوز، گونه‌ای خاص و دارای زیستگاه وسیعی است علاوه بر این‌ها این گونه با مشکلات درون جمعیتی هم مواجه است یعنی اگر در بهترین شرایط هم باشد، اما باز به سمت انقراض می‌رود که برای این مساله طرحی را تهیه کردیم، اما نتوانستیم برای اجرای یک سری از اقدامات اعتبار بگیریم.
چند سالی است که حفظ یوزپلنگ ایرانی یکی از دغدغه‌های اصلی سازمان حفاظت محیط زیست است؛ از این رو در دوره‌های مختلف تلاش کردند که به روش‌های متفاوت این خطر را از این گربه سان دور کنند یکی از این روش‌ها تکثیر در اسارت بود که البته بعد از گذشت چند سال موفق نبود، در واقع برای این کار دو یوزپلنگ نر و ماده به ترتیب با نام‌های کوشکی و دلبر از سال ۱۳۹۳ با هدف تکثیر در اسارت و انجام تحقیقات بر روی رفتار گربه‌سانان به پارک پردیسان منتقل شدند، اما بعد از چند سال تلاش ناموفق، مسوولان به این نتیجه رسیدند که باید به زادگاهشان یعنی توران در سمنان برگردند و در شرایط طبیعی زادآوری داشته باشند که این کار در فروردین سال ۱۳۹۹ انجام شد.
البته یوزپلنگ ماده دیگری به نام ایران نیز سال ۹۶ در حالی که هشت ماه داشت از قاچاقچیان در تهران گرفته شد و به پردیسان منتقل شده بود تا در کنار کوشکی و دلبر ناجی نسل خود باشد که این حیوان زیبا نیز بعد از انتقال کوشکی و دلبر به سمنان منتقل شد.
کوشکی یوزپلنگ نر بهمن ماه ۱۳۸۶ در چهار ماهگی و دلبر یوزپلنگ ماده فروردین ۱۳۹۰ در سه ماهگی به اسارت درآمدند که بعد از این و با توجه به اهمیت حفاظت از این گونه‌های ارزشمند و در خطر انقراض بودن آن‌ها به پارک پردیسان منتقل شدند. بعد از آن در سال ۱۳۹۶ نیز یوزپلنگ ماده دیگری به نام ایران به این دو یوز اضافه شد.
بر این اساس در خرداد ۱۳۹۰ اولین طرح ایجاد مرکز تکثیر در اسارت ارائه و در شهریور ۱۳۹۱ این طرح برای شان مک کویین کارشناس ایرلندی گربه‌سانان ارسال شد و وی نظر نهایی خود را بر روی این طرح ارائه داد که از تیر ماه همان سال کار ساخت این مرکز تحقیقاتی در پارک پردیسان آغاز شد.
این سایت دارای ۶ فضای مجزا است که با هدف تکثیر در اسارت، نگهداری از این دو یوز و همچنین پذیرایی از هر یوزپلنگ آسیایی دیگر که شاید در آینده به هر دلیل غیرقابل پیش‌بینی توان ادامه حیات در زیستگاه طبیعی‌اش را از دست بدهد، طراحی و ساخته و کار تکثیر یوزپلنگ ایرانی به روش مصنوعی در آن آغاز شد، اما گویا تلاش‌ها در این سایت بی‌نتیجه ماند و کارشناسان و متولیان امر در سازمان حفاظت محیط زیست به این باور رسیده اند که کوشکی و دلبر به زیستگاه اصلی خود برگردند؛ بنابراین بعد از ۶ سال زندگی در پردیسان دوباره به توران در سمنان بازگشتند.
زمانی که این یوزپلنگ‌ها به سمنان منتقل شدند مخالفان و موافقان زیادی داشت اینکه آیا با انتقال آن‌ها امیدی به نجات این گونه ارزشمند خواهد بود؟ آیا کوشکی، دلبر و ایران صاحب خانواده می‌شوند؟ کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست معتقد بودند که باید زادآوری به صورت طبیعی صورت گیرد، البته بعد از مدتی تلاش به این نتیجه رسیدند که سن کوشکی و دلبر برای باروری و زادآوری زیاد است از این رو یوز نر دیگری به نام فیروز که جوان‌تر از کوشکی و برای مدتی در طبیعت تحت نظر کارشناسان بود را با روش‌های کاملا علمی زنده گیری کردند و اقدامات برای نزدیک شدن فیروز و ایران آغاز شد.
حالا بعد از گذشت حدود دو سال تلاش‌ها نتیجه داد و چندی پیش محیط زیست اعلام کرد فرآیند لقاح طبیعی تنها یوز ماده زادآور در پارک ملی توران یعنی ایران انجام شده است که با انتشار این خبر بارقه‌ای از امید در تولیدمثل این گربه سان ارزشمند در دل‌ها زده شد.
امیر عبدوس مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان با تشریح فرآیند لقاح طبیعی تنها یوز ماده زادآور در پارک ملی توران یعنی ایران، گفت: اگر این لقاح موفقیت آمیز بوده و منجر به تشکیل سلول تخم شده باشد، اردیبهشت ۱۴۰۱ زمان تولد نوزادان احتمالی ایران خواهد بود.
وی در خصوص فرآیند لقاح طبیعی ایران در پارک ملی توران افزود: حفاظت از یوز‌های آسیایی موجود در طبیعت، حفظ جمعیت در اسارت و حفظ ژن یوز‌های آسیایی موجود در طبیعت یکی از اهداف حفاظتی سازمان حفاظت محیط زیست است، در فروردین ۱۳۹۹ و بر اساس مطالعات و تصمیمات قبل و اخذ مشورت از متخصصان معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان، ۳ یوزپلنگ موجود در پارک طبیعت پردیسان به تنها زیستگاه زادآور این گونه در پارک ملی توران استان سمنان منتقل شدند.
وی ادامه داد: در کنار همه تلاش‌ها و هزینه‌ها برای حفظ این زیستگاه زادآور از آن جمله خروج دام و خرید حقوق عرفی دامداران، کاشت درخت تاغ در ۹۰۰ هکتار در منطقه توران، فنس کشی ۵ کیلومتر از محور عباس آباد به میامی با هدف پیشگیری از تصادفات جاده‌ای یوزها، کاهش سرعت مجاز در این محور با اخذ مصوبه از شورای راهبردی تصادفات جاده‌ای استان، ایجاد منابع آبی جدید با نصب ۶ دستگاه تلمبه بادی در زیستگاه‌های مهم توران، برنامه ریزی لازم برای تکثیر نسل از تنها یوز ماده زادآور موجود در اسارت یعنی ایران انجام شد.
به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست استان سمنان، در ابتدا تلاش شد تا بین ایران و کوشکی لقاح طبیعی اتفاق بیفتد، اما یک سال تلاش بی نتیجه بود و کوشکی با بیش از ۱۵ سال سن نشان داد که توانایی مناسبی برای تولید مثل ندارد، به همین دلیل تصمیم بر این شد که یوز نر دیگری از طبیعت توران به این مجموعه اضافه شود.
عبدوس ادامه داد: فیروز یوز نر حدود ۱۰ ساله که از مدت‌ها پیش در منطقه شناسایی شده بود مورد پایش دقیق میدانی قرار گرفت و پس از شناخت مکان و زمان حضور او، با استفاده از تله‌های استاندارد و ایمن، زنده گیری و در روز‌های پایانی اسفند ۱۳۹۹ به سایت مرکز تحقیقات توران منتقل شد.
وی با بیان اینکه تلاش برای انجام لقاح طبیعی بین ایران و فیروز از ابتدای سال ۱۴۰۰ آغاز شد، تصریح کرد: در ابتدا سعی شد از طریق تشخیص علائم فحلی (زمان آمادگی لقاح تخمک) در رفتار‌های یوز ماده، زمان معرفی دو جنس به هم تعیین شود، اما علائم رفتاری ایران در زمان فحلی نهفته بود، بنابراین ضرورت داشت تا با اندازه گیری میزان سطح هورمون استروژن در یکی از عناصر بدن یوز، زمان دقیق فحلی تشخیص داده شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان خاطرنشان کرد: از آنجایی که اندازه گیری سطح استروژن از طریق آنالیز خون، ادرار، بزاق و مدفوع امکان پذیر است و برای یوزپلنگی که اجازه نزدیک شدن انسان به خود را نمی‌دهد دریافت نمونه خون، بزاق و ادرار غیرممکن بود، نیاز به کیت تعیین سطح استروژن از سرگین داشتیم که البته در ایران موجود نیست بنابراین با همکاری گروهی از متخصصان این کیت از خارج وارد شد و از ابتدای مهرماه امسال هفته‌ای ۲ تا ۳ نمونه سرگین برداشت و به دانشکده دامپزشکی استان سمنان منتقل شد و مورد آنالیز قرار گرفت.
وی ادامه داد: با ترسیم نمودار تغییرات سطح استروژن در سرگین، فاصله بین ۲ فحلی به دست آمد. از نتایج به دست آمده یک مرحله معرفی بین ایران و فیروز انجام شد، اما ایران هنوز از فیروز وحشت داشت و اجازه نزدیک شدن او به خود را نمی‌داد.
عبدوس افزود: برای رفع این مشکل و جلوگیری از بروز رفتار‌های تهاجمی این یوز نر اجازه داده شد مدتی فیروز و دلبر (یوز ماده ۱۴ ساله سایت مرکز تحقیقات توران) با هم باشند تا فیروز رفتار‌های خود با جنس ماده را تلطیف کند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان، مرحله بعدی معرفی بین فیروز و ایران را شنبه دوم بهمن امسال و در ساعت ۷ صبح عنوان کرد و گفت: ۵ دقیقه بعد از معرفی، اولین تماس برای عمل لقاح طبیعی ثبت شد. از آنجایی که براساس داده‌های حاصل از تجربیات تکثیر یوزپلنگ آفریقایی، مدت زمان معرفی می‌بایست ۷۲ ساعت باشد، در طول این ۷۲ ساعت ۲ یوزپلنگ کاملاً تحت نظر بودند.
وی تصریح کرد: نکته جالب‌تر این بود که یوز نر دیگری به نام فراز که در طبیعت پارک ملی توران زندگی می‌کند از طریق پخش فرمون‌های یوز‌های نر و ماده در فضای منطقه به کنار سایت جذب شده بود و تلاش برای ایجاد رقابت بین او و فیروز برای تصاحب یوز ماده، یکی از عوامل موفقیت این پروژه بود.
عبدوس خاطرنشان کرد: در مجموع، در مدت ۷۲ ساعت معرفی یوز‌های نر و ماده ۱۷ بار جفتگیری بین آن‌ها اتفاق افتاد و درتمام این مدت فراز در کنار سایت نقش آفرینی می‌کرد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان گفت: طول دوره بارداری یوزپلنگ‌ها حدود ۳ ماه است و اگر این لقاح موفقیت آمیز بوده و منجر به تشکیل سلول تخم شده باشد، اردیبهشت ۱۴۰۱ زمان تولد نوزادان احتمالی ایران خواهد بود.
