آلوده‌تر شدن هوا در کلانشهر‌ها، مسئولان سازمان محیط زیست را بر آن داشت تا با راه‌اندازی سامانه نظارتی، اهرم فشاری برای اجرای قانون هوای پاک ایجاد کنند؛ اما آیا این راه حل راهگشاست؟
دیدارنیوزـ نسرین نیکنام: طبق قانون هوای پاک که سال ۹۶ به تصویب رسید همه دستگاه‌های اجرایی و وزراتخانه‌ها مکلف شدند تا هر کدام یک گوشه کار را بگیرند و به اجرایی شدن درست این قانون در راستای حفظ محیط زیست و لایه اوزون کمک کنند، اما اتفاقی که افتاد این بود که با این قانون مانند بچه سرراهی برخورد شد و هیچ نهادی خود را موظف به اجرای صد در صد مفاد این قانون که وظیفه آن کاهش آلاینده‌ها بود ندانست؛ از این رو این قانون تا امروز نتوانست به آن هدفی که ترسیم کرده بود برسد.
از سوی دیگر استمرار آلودگی هوا در تهران و سایر کلانشهر‌های کشور در ماه‌های اخیر نسبت به سال‌های گذشته نشان داد که اجرای قانون هوای پاک بیش از پیش باید جدی گرفته شود و بی توجهی به این قانون می‌تواند شرایط آب و هوایی کشور را در سال‌های آینده دستخوش تغییرات جدی و غیر قابل برگشت کند.
از آنجایی که سازمان محیط زیست وظیفه‌اش نظارت است و قانون به آن اجازه مکلف کردن سایر نهاد‌ها برای اجرای وظایفی که در قبال قانون هوای پاک دارند را نمی‌دهد، این سازمان تصمیم گرفت برای ورود جدی به اجرای مفاد قانون از راه دیگری استفاده کند؛ راه اندازی سامانه برای پیگیری مطالبات.
حالا ماجرای راه اندازی این سامانه چیست؛ از آنجایی که تقریبا هیچ کدام از دستگاه‌های اجرایی مسوول وظایف خود را در خصوص اجرا مفاد قانون پاک انجام ندادند و هیچ سند و مدرکی هم از قصور آن‌ها وجود ندارد از این رو سازمان محیط زیست تصمیم گرفت که برای مکلف کردن نهاد‌ها نسبت به عدم پاسخگویی یا پاسخگویی ناقص سامانه نظارتی راه اندازی کند.
در قانون هوای پاک، ۱۱ آیین نامه اجرایی و هشت دستورالعمل که مشتمل بر ۱۷۴ تکلیف دستگاه در حوزه مسئولیت ۲۱ دستگاه اجرایی، سازمان‌های مستقل و وابسته بوده است که پیگیری و نظارت بر اجرای تمامی تکالیف، خارج از ظرفیت سازمان محیط زیست بود، از این رو ضرورت تدوین ساز و کاری نوین جهت تقویت بخش نظارتی سازمان احساس شده و به منظور مکانیزه کردن روند نظارت، طراحی و راه اندازی سامانه نظارتی قانون هوای پاک در دستور کار مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت و همچنین با احصاء تکالیف استانی امکان دسترسی ادارات کل استانی برای نظارت بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی استان‌ها ایجاد شد.
بیشتر بخوانید: استمرار آلودگی هوا در تهران؛ قصه پر غصه، بدون پایان خوش
سازمان محیط زیست با راه اندازی این سامانه هدف‌های مختلفی را دنبال می‌کند از احصاء تمامی تکالیف و آگاهی دقیق و شفاف تمامی دستگاه‌های ملی و استانی مرتبط با قانون هوای پاک از تکالیف محوله خود، تعیین میزان تحقق تمامی مواد قانون هوای پاک به صورت کلی و به تفکیک دستگاه ها، تعیین میزان مشارکت دستگاه‌ها و سازمان‌ها در تحقق مفاد قانون هوای پاک تا مشخص شدن نقاط ضعف و قوت در اجرایی شدن، تسریع در ارائه گزارشات به مقامات نظارتی، قضایی و مجلس، کاهش خطا در ارائه اطلاعات و گزارشات با توجه به خود اظهاری بودن مبنای ارزیابی و تسریع در پاسخگویی به مکاتبات.
یکی از موضوعات مهمی که در قانون هوای پاک نسبت به آن بی توجهی شده، توجه افکار عمومی و پاسخگویی به مطالبات مردم بود البته بازتاب رسانه‌ای گسترده در خصوص نقش همه دستگاه‌ها در راستای بهبود کیفیت هوا هم موضوع مهمی است که در این سامانه به آن توجه خواهد شد و ایجاد حساسیت و اهتمام لازم جهت همکاری دستگاه‌های مرتبط با قانون هوای پاک در ساختار دولت، امکان ارزیابی و بازنگری سیاست‌های مدیریتی بهبود کیفیت هوا و ارائه گزارش عملکرد به دولت و مراجع ذیربط در قالب خوداظهاری از دیگر دستاورد‌های این سامانه است.
معضل آلودگی هوا مختص یک کشور یا چند کشور نیست، حداقل تنها کشور خودمان با آن درگیر نبوده و نیست، اما فرقی که میان کشور‌های دیگر و ایران وجود دارد این است که قانون‌های تدوین شده مثلا در هند و چین که جزء کشور‌های پر جمعیت با آلودگی بالا هستند اجرایی می‌شود و در ایران نه.
هند و چین دو کشور با میزان آلودگی بالا هستند و سعی دارند با استفاده از روش‌های مختلف از بارش‌های مصنوعی گرفته تا استفاده از برج‌های تصفیه هوا و اسلحه‌های ضد دود هوای خود را پاک کنند؛ به عنوان مثال چین چندین اقدام را برای رهایی از آلودگی هوا انجام داده است که معروفترین آن سال گذشته و یک روز قبل از برگزاری مراسم ملی شان انجام دادند ایجاد بارش مصنوعی بود.
ماجرا چه بود؛ در دسامبر ۲۰۲۱ میلادی، مقامات آب و هوایی چین یک روز قبل از برگزاری مراسمی ملی در یکم جولای ۲۰۲۱ آب و هوای پکن را دستکاری کردند. در حقیقت آن‌ها شب قبل یک عملیات وسیع باروری ابر‌ها را انجام دادند تا آلودگی هوا کاهش یابد؛ این کار جواب داد و به گفته محققان بارش مصنوعی این فرایند سبب شد سطح آلاینده‌های ۲.۵ PM بیش از دو سوم کاهش یابد و شاخص کیفیت هوا از معمولی به خوب برسد.
بیشتر بخوانید: قصه تکراری آلودگی هوا؛ تحریم‌ها نفس تهران را بند آورد
هند هم با آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند؛ دولت هند نیز مانند چین از روش‌های مختلفی برای مقابله با این چالش استفاده کرده مانند ماشین‌های پاکسازی خیابانی، توپ‌های آب و اسلحه‌های ضد دود.
هند درست همان سالی که چین از بارور سازی ابر‌ها برای مقابله با آلودگی هوا استفاده کرد، در اواخر سال ۲۰۲۱ میلادی شرکت قطار ریلی دهلی برای کاهش آلودگی آب و هوا ۱۴ اسلحه ضد دود را به خدمت گرفت تا گردو غبار آلاینده در اماکن احداث زیربنا برای خط ریل مترو را کاهش دهد.
اسلحه‌های ضد دود در حقیقت ماشین‌هایی بودند که گاهی مه نازکی منتشر می‌کردند تا احتمال انتشار آلودگی هوا در اماکن ساخت و ساز را بررسی و در نهایت می‌توانستند در فاصله ۷۰ تا ۱۰۰ متری مه را پراکنده کنند.
جالب آنکه تمام روش‌های گفته شده از جمله استفاده از اسلحه‌های ضد دود در شهر‌های مختلف ایالت ماهارشترا نیز به زودی به کار گرفته می‌شود؛ از سوی دیگر تقریباً تمام سازمان‌های محلی شهری پیشنهاد کرده اند از این اقدامات به عنوان بخشی از یک طرح برای کاهش آلودگی هوا به کار روند.
خلاصه اینکه این فقط ایران نیست که با معضل آلودگی هوا دسشت و پنجه نرم می‌کند، اما فرق این کشور با کشور‌های دیگر این است که برنامه‌های تدوین شده اجرا نمی‌شود و در نهایت عزم جدی هم برای مبارزه با این معضل وجود ندارد.
