دنیای مجازی دارد بخش عمده‌ای از نیاز‌های تحلیلی و خبری را جواب می‌دهد. ظهور پدیده‌ای به نام کلاب هاوس و بیماری کرونا به کاهش فعالیت‌ها کمک کرده است. در شرایط امروز با یک فضای سرخوردگی هم روبرو هستیم که تلاش برای گفتگو منجر به نتیجه نشود. برای صحبت در دانشگاه نیاز به مجوز است و محدودیت‌های جدی وجود دارد. گاهی این نکته هم ممکن است وجود داشته باشد که تلاش‌ها کمتر به نتیجه می‌رسد و آنچنان که باید حاصلی ندارد.
دیدارنیوز - روز دانشجو در گذشته یک روز به خصوص در تقویم تاریخی کشور بوده که تا یک هفته بعد از آن به سخنرانی‌ها و حواشی آن در رسانه‌ها پرداخته می‌شد. اما امسال شاهد بودیم که روز دانشجو دیگر کیفیت گذشته را نداشت. دو سال از شیوع ویروس کرونا و از زمانی که دولت جدید بر سرکار آمده گذشته و واکسیناسیون عمومی انجام شده، اما دانشگاه‌ها هنوز به روال سابق بازنگشتند.
جنبش دانشجویی برخواسته از فعالیت دانشجویان در دانشگاه‌ها مدت‌هاست که تغییرات زیادی را به خود دیده است. قبل از انقلاب فعالیت دانشجویی به طور مداوم در حال مبارزه سیاسی با رژیم گذشته بود و بعد از انقلاب مسیر جدیدی در پیش روی خود دید. در دهه ۷۰، جنبش دانشجویی شکل تازه‌ای از یک تشکل اجتماعی را نشان داد. در انتخابات سال ۷۶ جنبش دانشجویی، دفتر تحکیم وحدت را راه انداخت که نتیجه آن انتخاب سیدمحمد خاتمی به عنوان رئیس‌جمهور بود که آغاز راهی جدید و شکل‌گیری جریان اصلاح‌طلبی شد. اما با حوادث حمله به کوی دانشگاه در ۱۸ تیر ۷۸ شکل سیاسی جنبش دانشجویی بیش از پیش خودش را نشان داد با این حال با ورود به دهه ۸۰ و انشعابی که در دفتر تحکیم به وجود آمد، جنبش دانشجویی وارد مسیر دیگری شد.
در اواخر دهه ۸۰ و سال ۸۸ که نقطه اوج آن انتخابات ریاست‌جمهوری و انتخاب مجدد محمود احمدی‌نژاد بود، فضای دانشگاه‌ها و جنبش دانشجویی به فضای دوقطبی رسید. با این وجود امن‌ترین محل اعتراض به وضعیت سیاسی کشور در آن روز‌ها دانشگاه بود که با امنیتی شدن فضا و برخورد با دانشجویان، فضای دانشگاه بسته و سرد شد.
با ورود به دهه ۹۰ بحران اقتصادی، بیکاری و فشار تحریم‌ها بر وضعیت مردم شدت گرفت. با افزایش موج استفاده از فضای مجازی، حسن روحانی در مناظرات انتخاباتی از لفظ دانشگاه امن به جای دانشگاه امنیتی استفاده کرد و توانست طیف دانشجویی را همراه خود کند و در نهایت به ساختمان پاستور رسید. بعد از حضور روحانی، فضای دانشگاه‌ها باز شد و جنبش‌های دانشجویی توانستند سطح مطالبه‌گری را بالا ببرند، اما بعد از آنکه در دور دوم ریاست جمهوری روحانی موج دستگیری دانشجویان بیشتر شد، جنبش دانشجویی از مطالبه‌گری ناامید شد و راه دیگری را پیدا کرد.
در دوران دوم دولت روحانی شاهد بودیم جنبش دانشجویی خیلی کمتر به سمت مطالبه‌گری رفت و بر همین اساس، آمار مهاجرت دانشجویان و نخبگان نیز از کشور بالا رفت، حجم مشکلات اقتصادی مردم نیز بیشتر شد و جنبش دانشجویی این بار در حرکتی جدید تصمیم گرفت به جای مطالبه از حاکمیت به سمت مردم برود و آن‌ها را با خود همراه کند. اعتراض جنبش دانشجویی و دور هم جمع شدن آنان در دانشگاه امیرکبیر به خاطر سانحه سقوط هواپیمای اوکراینی از جمله موثرترین کار‌هایی بود که جنبش دانشجویی جدید انجام داد.
با شیوع کرونا، اما دوره جدید جنبش دانشجویی دیگر آن قدرت سال و دهه‌های گذشته را نداشت. دانشگاه‌ها تعطیل و کلاس‌ها به صورت آنلاین برگزارشد، در سال ۹۸ اصلاح‌طلبان کرسی مجلس را به جناح رقیب واگذار کردند و در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ نیز با رد صلاحیت چهره‌های تاثیرگذار مانند جهانگیری، پزشکیان، لاریجانی و تاجزاده توسط شورای نگهبان، صندلی پاستور به سیدابراهیم رئیسی رئیس پیشین قوه قضاییه رسید.
حالا با آمدن رئیسی، در سال ۱۴۰۰ واکسیناسیون عمومی شدت گرفت و دانشگاه‌ها تا حدودی باز شد، اما حرکات جنبش‌های دانشجویی به کما رفت. در آخرین روز دانشجو که سه‌شنبه گذشته برگزار شد تعدادی از انجمن‌های دانشجویی مثل انجمن اسلامی دانشگاه شریف در حضور ابراهیم رئیسی بیانیه تندی درباره عملکرد او در انتخاب وزرا، یک دست شدن حاکمیت قرائت کردند.
اصلاح‌طلبان که روزگاری سرآمد جنبش دانشجویی در دانشگاه‌ها بودند، امروز دیگر آن اندک تاثیرگذاری را هم ندارند و به نوعی کنار گذاشته شدند. بعد از آنکه محمدعلی زلفی گل به وزارت علوم، تحقیقات و فناری رسید، ترکیب هیئت امنای دانشگاه تهران را تغییر داد. او در اولین روز‌های آذر ۱۴۰۰ در احکامی جداگانه، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس و علیرضا زاکانی شهردار تهران را به عنوان عضو هیئت امنای دانشگاه تهران و فرهاد رهبر رئیس دانشگاه تهران در دوران احمدی‌نژاد را به ریاست کمیسیون دائمی هیئت امنای دانشگاه تهران منصوب کرد.
غلامرضا ظریفیان معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری درباره تاریخچه جنبش دانشجویی در ایران و کم رونق شدن آن گفت: جنبش دانشجویی شاید قدیمی‌ترین و دیرپاترین جنبش اجتماعی ایران است، هیچ حزب و تشکل مدنی را سراغ نداریم که مثل جنبش دانشجویی تدوام داشته باشد. این جنبش از سال ۱۳۲۰ تا به امروز شکل گرفته، بالیده، فراز و فرود داشته و نقش مهمی در تحولات سیاسی قبل و بعد انقلاب داشته است.
وی افزود: اگر جنبش دانشجویی را در ۸۰ سال گذشته در همه تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، در نقش و کارکرد لحاظ کنیم، بخش عمده‌ای از تحولات اجتماعی بد فهمیده میشود. جنبش دانشجویی، عمدتا رویکرد سیاسی داشته، با عرصه سیاسی روبرو بود و گفتمان زیادی را تجربه کرده است. از گفتمان چپ ایدئولوژیک شروع کرد، به چپ ملی رسیده و بعد هم گفتمان مذهبی پیدا کرده است. قبل از انقلاب، نقش فعالی ایفا کرد تا اینکه سهم بزرگی در جنبش نهضت ملی داشت. در ادامه نقش مهمی در دفاع از مصدق ایفا کرد و در اتفاقات سال ۴۲ و انقلاب اسلامی نقش مهمی داشت.
ظریفیان در ادامه تصریح کرد: بسیاری از آرمان‌های جنبش دانشجویی بعد از انقلاب در شورای انقلاب اسلامی که امام مطرح کرده بود وجود داشت. گفتمان دانشجویی تا خرداد ۸۴ عمدتا با گفتمان چپ ملی و مذهبی تحت تاثیر دو شعار اساسی بود؛ مبارزه با امپریالیسم و دوم دفاع از عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه ثروت و مبارزه با سرمایه‌داری.
وی به بخشی از تحولات در دهه ۷۰ اشاره کرد و گفت: در دهه ۷۰، اما حوادثی در تحولات گفتمانی رخ داد که بخشی از آن تحولات جهان مثل شکست و فروپاشی جریان چپ، پیدایش فناوری‌های جدید مانند اینترنت و دنیای مجازی بود. همزمان در داخل ایران، تحولاتی به ویژه در دوره دوم دولت هاشمی رخ داد که جنبش دانشجویی در تقابل با دولت ایشان بود و با همان دو دیدگاه مبارزه با سرمایه‌داری و نگرانی از حضور آمریکایی‌ها در ایران، بحران‌های زیادی را به وجود آورد که با دستگیری اعضای دفتر تحکیم وحدت صورت گرفت.
وقتی در مجلس چهارم، نظارت استصوابی شکل گرفت، از آن زمان شاهد تحولات بنیادی بودیم و از همان زمان جنبش‌های دانشجویی تغییر شکل داد و جنبش تحکیم به دو گروه مدرن و ارتودوکس گفتمان قبل و میانه پیدا کرد. بعد از آن دانشگاه گسترش پیدا کرد و دانشگاه با جمعیت ۱۷۰ هزار نفر در دهه ۷۰ به جمعیت سه تا چهار میلیون نفر در دهه ۸۰ رسید. همین باعث شد شکل جنبش‌های دانشجویی تغییر کند و نخبگان که نقش موثری داشتند از کشور خارج شدند و دانشگاه توده‌ای و به جامعه نزدیک شدند.
معاون پیشین وزیر علوم به نقش جنبش دانشجویی به جای احزاب اشاره کرد و گفت: ضعف احزاب در کارکرد، چه قبل و چه بعد از انقلاب، بار سنگین تعهد اجتماعی و دفاع از حقوق مردم و دفاع از عرصه‌های آزادی و عدالتخواهی به گردن جنبش دانشجویی افتاد و باعث شد در این راه هزینه‌های سنگین و زیادی مثل برخورد‌های امنیتی و دستگیری برای دانشجویان اتفاق بیافتد و حتی تا مرز انحلال برخی تشکل‌ها هم رفت.
ظریفیان همچنین به مشکلات جنبش دانشجویی اشاره کرد و گفت: جریان‌هایی در کنار جنبش دانشجویی و تشکل‌های دیگر شکل گرفت که حاصلش این شد که ما در دهه اخیر مخصوصا ۸ سال گذشته با پدیده‌ای به نام جنبش دانشحویی روبرو نیستیم. مهمترین عوامل روبه‌رو نبودن با پدیده جنبش دانشجویی تغییرات گفتمانی، ساختاری، تغییر دانشگاه از طیف نخبگانی به سمت توده‌ای، برخورد امنیتی با دانشجویان و زدوبند‌های سیاسی بود که باعث شد جنبش دانشجویی ما به سمت تغییر برود.
وی در تعریف جامعه دانشجویی امروز گفت: ما با جامعه دانشجویی روبرو هستیم که به شدت متکثر و دچار تنوع است؛ اعلام نیاز‌ها و خواسته‌ها در قالب گفتمان‌های واحد که بتواند از توانایی جنبشی برخوردار باشد، نیست. نظام سیاسی هم ما هم به دلیل برخورد با دانشجو به دنبال این است که دانشجو به سمت علم اندوزی برود و به دنبال خواسته‌هایی بروند که جامعه سیاسی از او طلب می‌کند. در این میان نیز، تغییر سبک زندگی دانشجو هم در این مسیر تاثیرگذار بود.
وی افزود: قبلا شاهد هزینه‌ای که دانشجو برای این مسئله پرداخته بودیم، نتیجه آن این بود که با یک سوال جدی روبرو شویم، که نتایج این تلاش‌ها چه ثمری داشت و خواهد داشت. حاصلش آن شد که ما جنبش‌های قبلی را نبینیم و آن‌ها به تعطیلات تاریخی رفتند. البته در برخی از جنبش‌های دانشجویی اتفاق‌هایی میافتد که محدود است. برخی از درخواست‌های سیاسی و صنفی و حتی زیست محیطی مطرح میشود. فضای سیاسی کشور مشوق این فعالیت‌ها نیست و در چند سال اخیر بیشتر فعالیت‌هایی که در ۱۶ آذر اتفاق افتاد، خیلی رسمی بود و ممکن است در گوشه‌هایی حرف و نکته‌ای مطرح شده و موضع. گیری شود.
ظریفیان درباره حضور نداشتن اصلاح‌طلبان و مخصوصا فعالان سیاسی در گفتگو‌های امروز روز دانشجو گفت: دنیای مجازی دارد بخش عمده‌ای از نیاز‌های تحلیلی و خبری را جواب می‌دهد. ظهور پدیده‌ای به نام کلاب هاوس و بیماری کرونا به کاهش فعالیت‌ها کمک کرد. در شرایط امروز با یک فضای سرخوردگی هم روبرو هستیم که تلاش برای گفتگو منجر به نتیجه نشود. برای صحبت در دانشگاه نیاز به مجوز است و محدودیت‌های جدی وجود دارد. گاهی این نکته هم ممکن است وجود داشته باشد که تلاش‌ها کمتر به نتیجه می‌رسد و آنچنان که باید حاصلی داشته باشد ندارد.
در همین رابطه محمدحسین کاظمی دبیرکل جامعه اسلامی دانشجویان نیز در پاسخ به سوالی درخصوص «عدم حضور اصلاح‌طلبان در برنامه‌های امسال با توجه به اینکه معمولا فعالان دانشجویی یا فعالان سیاسی اصلاح‌طلب که سوابق فعالیت دانشجویی دارند، هرساله به صورت تک سخنران یا مناظره‌ای در برنامه‌های مختلفی حضور داشتند، به نظر شما جنبش دانشجویی محافظه‌کار شده است؟»، ابراز داشت: در این رابطه یک بحث مهم وجود دارد و آن اینکه اصلاح‌طلبان الان باید در مقام پاسخگو باشند، به این خاطر که دولتی که ۸ سال روی کار بوده و مشکلاتی که اکنون در جامعه وجود دارد، بر می‌گردد به دروان هشت ساله دولت قبل که مورد حمایت فکری، مادی و معنوی اصلاح‌طلبان بود، در نتیجه اکنون باید در مقام پاسخگو حاضر شوند و خب در کشور ما مسئولان معمولا یک مقداری از مقام پاسخگو بودن، فراری هستند و به همین خاطر بحث حضورشان کم فروغ بود.
وی ادامه داد: یک بحث دیگری هم وجود دارد و آن عدم تمایل به مناظره است؛ مثلا ما در جامعه اسلامی خیلی علاقه داریم که گفت وگوهایمان به صورت مناظره باشد، مثلا دو دیدگاه بیایند و نظرات خود را مطرح کنند و با هم بحث کنند تا در آخر ببینیم کدامیک بهتر و مناسب‌تر و اجرایی‌تر است، اما بعضاً دوستان چه اصلاح‌طلب و چه اصولگرا چندان تمایلی به بحث مناظره ندارند؛ و یا حتی اگر هم بیایند برنامه به صورت آرمانی که ما در ذهن داریم پیش نمی‌روند و به سمت حرف‌های حاشیه‌ای می‌روند و عملا موضوع مورد پردازش قرار نمی‌گیرد.
کاظمی افزود: به عنوان مثال در بحث مذاکرات ما اعلام آمادگی کردیم و نامه هم زدیم، هم به وزارت امور خارجه و هم به وزرای سابق که در باره اصل موضوع مذاکرات در یک جلسه تبادل نظر و بحث صورت گیرد تا این‌ها با هم جمع شود و یک دستاورد سازنده برای کشور داشته باشد، اما متاسفانه یا جواب نداند، یا نپذیرفتند.
این فعال دانشجویی در ادامه به ضلع دیگری از این موضوع اشاره کرد و بیان داشت: یک بخش دیگری از این تریبون ندادن، برمی‌گردد به خود دانشجویان و دانشگاه‌ها، آن هم نه از باب محافظه‌کاری بلکه از باب اینکه متاسفانه بعضاً تحمل حرف مخالف را نداریم؛ این اتفاق افتاده است و این یک نقدی است، هم به مسئولان و هم به خود جنبش دانشجویی؛ بالاخره باید همه نظر‌ها شنیده و مطرح شود. این مساله که تحمل نظر مخالف را نداریم انتقادی است که هم متوجه جنبش دانشجویی و مسئولان دانشگاه‌ها است و هم هر دو جناح سیاسی کشور.
وی همچنین موضوع ویروس کرونا را بی تاثیر ندانست و گفت: ضمن اینکه در کنار همه این عوامل موضوع کرونا هم بی. تاثیر نیست. دانشگاه بعد از مدت‌ها عدم فعالیت و تعطیلی به تازگی بازگشایی شده و آرام آرام داریم به سمت فضای شور و حرارت برقراری دانشگاه و فعال شدن جنبش دانشجویی می‌رویم.
