روابط ایران و جمهوری آذربایجان چند روزی است که تنش‌بار شده است. دستگیری کامیونداران ایرانی و اظهارات رئیس جمهوری آذربایجان واکنش‌هایی را در ایران برانگیخته است. اما ماجرا چیست؟
دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: روابط ایران و جمهوری آذربایجان این روز‌ها دچار تنش شده است. تنشی که بسیاری را در داخل از بروز خطرات بیشتر نگران کرده است. این بحث از زمانی شروع شد که جمهوری آذربایجان دو راننده ایرانی را در خاک خود دستگیر کرد.
به تازگی نیز الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی سخنانی را مطرح کرده که سطح تنش را بالاتر برده است. الهام علی‌اف گفته است، کامیونهای ایرانی به طور غیرقانونی و منظم، پیش از آزادسازی منطقه قره باغ از اشغال ارمنستان در سال گذشته، به این منطقه وارد می‌شده‌اند. پس از آن که آذربایجان از ایران خواست به این رویه پایان ببخشد، اما حدود ۶۰ کامیون ایرانی بدون مجوز به منطقه قره باغ وارد شده بودند. اگر آنها می‌خواهند از خاک آذربایجان استفاده کنند، باید مالیات بدهند. او همچنین درباره اخبار مربوط به برگزاری یک رزمایش توسط ایران در نزدیکی مرز آذربایجان گفته است که هر کشوری می‌تواند در خاک خودش رزمایش انجام دهد. این حق مسلم آنها است. اما چرا حالا و چرا در مرز ما؟
این مواضع باعث واکنش ایران شده است و برخی سرچشمه این اختلافات را موش دوانی اسرائیل می‌دانند. برای بررسی سخنان الهام علی‌اف و تحلیل‌های مختلف در خصوص تنش میان ایران و جمهوری آذربایجان دیدار با محسن پاک‌آیین، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان به گفتگو پرداخته است.
محسن پاک‌آیین در خصوص علل شروع این تنش می‌گوید: «روابط ایران و آذربایجان بسیار خوب و راهبردی است. به دلیل اینکه ایران و آذربایجان همسایه هستند، برخی سوتفاهم‌ها پیش می‌آید. این قبیل سوتفاهم‌ها بین کشورهای همسایه معمولاً رقم می‌خورد. به دنبال آزادسازی هفت شهر جمهوری آذربایجان بعد از جنگ ۴۴ روزه و توافق مسکو در مسیر‌های داخل جمهوری آذربایجان و ارمنستان تغییراتی ایجاد شد. رانندگان ایرانی که از مرز ایران وارد ارمنستان می‌شدند و می‌خواستند به ایروان بروند، بعد از طی کردن مسیری به شهری به نام قاپان می‌رسیدند. از آنجا به شهری به نام گروس می‌رسیدند و بعد به ایروان می‌رفتند. امروز از ۸۶ کیلومتر واقع در جاده گروس، ۲۱ کیلومتر در داخل جمهوری آذربایجان افتاده و جمهوری آذربایجان بر این ۲۱ کیلومتر حاکمیت دارد. براساس قوانین آذربایجان از راننده‌هایی که وارد گروس می‌شوند عوارض می‌گیرد. همچنین بار این راننده‌ها را بازدید می‌کنند تا به مقصد قره باغ که آذربایجان آن را جز تمامیت ارضی خودش می‌داند، کالایی حمل نشود. این وضعیت باعث بوجود آمدن اختلالی شده است. راننده‌های کامیون که از این مسائل مطلع نیستند، از اینکه عوارض بیشتری باید بپردازند نگران هستند و جمهوری آذربایجان نیز دو نفر از راننده‌های ایرانی را که به قره باغ ربط پیدا می‌کردند، ولی بدون اطلاع از مسائل بودند دستگیر کرده است. این مشکل شرایط را پیچیده‌تر کرده است.»
در ادامه این دیپلمات سابق بیان می‌کند: «با این حال جمهوری ارمنستان به دنبال این است که از کاپان جاده‌ای را به ایروان بکشد تا لزومی نداشته باشد کامیون‌ها به گروس بروند. احتمالاً تا دو الی سه ماه آینده این جاده تمام می‌شود و مشکل فعلی نیز حل می‌شود. در عین حال ایران هم به اتحادیه رانندگان ایرانی اطلاع داده است که فعلاً از مسیر گروس به ایروان نروند و اگر بروند باید عوارض جاده‌ای جمهوری آذربایجان را بپردازند. ایران در بحث آزادی آن دو راننده زندانی در حال مذاکره است که انشالله حل می‌شود.»
پاک‌آیین در مورد اظهارات الهام علی‌اف می‌گوید: «الهام علی‌اف دیروز در صحبت با خبرگزاری آناتولی دو موضوع را مطرح کرده است؛ بحث تردد کامیونهای ایرانی از مسیر گروس به قره باغ که ایران از راننده‌ها خواسته است که دیگر از این مسیر عبور نکنند. زیرا ما به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان احترام می‌گذاریم، لذا از راننده‌ها خواستیم که به قرع باغ نروند. طبیعتاً کامیون‌ها که در این مسیر حرکت می‌کنند از بخش خصوصی هستند و دولت‌ها چه ایران و چه کشورهای دیگر دخالتی در امور بخش‌های خصوصی ندارند. اما در عین حال ما از آنها خواستیم که تردد نکنند. اما جای تعجب دارد که در حالی که آقای الهام علی‌اف اطلاع داشتند که اینها از بخش خصوصی هستند تردد این کامیون‌ها را به حساب موضع دولت گذاشته‌اند. همچنین از ایران خواسته‌اند به تمامیت ارضی آذربایجان احترام بگذارند، در حالی که ایران به عنوان یک دولت هم در جنگ اول قره‌باغ و هم در جنگ دوم قره‌باغ و هم در طول این بیست سالی که این منافشه وجود داشته، همیشه از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان دفاع کرده چه به صورت دو جانبه و چه مجامع بین‌المللی و در جنگ ۴۴ روزه همه مقامات ایران از جمله مقام معظم رهبری قویاً از تمامیت جمهوری آذربایجان دفاع کردند. لذا اینکه الهام علی‌اف تردد کامیونهای مرتبط به بخش خصوصی را به موضع دولت ارتباط دادند، جای تأمل دارد. مطلب دوم که آقای الهام علی‌اف مطرح کرد بحث رزمایش ایران در کنار مرز‌های ارس بوده است. در این خصوص ما همواره اعلام کردیم که رزمایش‌های ایران در شمال و جنوب هیچ تهدیدی برای برای کشورهای همسایه نیست و این حق قانونی هر کشوری است که برای آمادگی نیرو‌های نظامی خود رزمایش‌هایی را برگزار بکند. مدتی قبل هم جمهوری آذربایجان با ترکیه در نخجوان رزمایش داشته است. این بحثی که الهام علی اف اعلام کرده نکته دور از انتظاری بود، چرا که ایشان به خوبی می‌داند هر کشوری حق دارد که در داخل خاک خود رزمایش برای آمادگی‌های نظامی برقرار کند و اینکه ما در کنار ارس رزمایش داشتیم تهدیدی برای کشورهای منطقه نیست. برای ما هم جای تعجب دارد که چرا آقای الهام علی اف این حرف را زده است. البته نقش خبرنگار آناتولی برای اینکه آقای الهام علی اف را به این مسائل وارد بکند هم بی تاثیر نبوده است.»
سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان در مورد نقش اسرائیل در تنش میان ایران و آذربایجان اظهار می‌کند: «رژیم صهیونیستی همیشه به دنبال این است که در روابط ایران و کشورهای همسایه مخصوصاً آسیای مرکزی و قفقاز از جمله جمهوری آذربایجان مشکلاتی ایجاد بکند. اما ما نباید قدرت رژیم صهیونیستی را بزرگ نمایی کنیم. مسئله‌ای که پیش آمده یک موضوعی بین ایران و جمهوری آذربایجان است و با مذاکرات دیپلماتیک حل می‌شود و نباید بگذاریم رژیم صهیونیستی نقش خود را در منطقه قفقاز بزرگنمایی بکند تا خود را در منطقه تأثیر گذار جلوه بدهد. جمهوری آذربایجان همیشه اعلام کرده است که اجازه سواستفاده رژیم صهیونیستی از آنها را علیه ایران نمی‌دهیم. وزارت خارجه‌های دو کشور در حال مذاکره هستند و روابط ما روابط راهبردی در حوزه‌های مختلف است و قطعاً از بیشتر شدن تنش جلوگیری می‌شود.»
مشکلاتی که بسته شدن این راه برای ایران بوجود می‌آورد را محسن پاک‌آیین اینگونه تفسیر می‌کند: «مسئله‌ای که این موضوع ایجاد کرده مربوط به روابط ما با ارمنستان است. تجارت ما با ارمنستان تقریبا یک سوم تجارت ایران با جمهوری آذربایجان است. برهمین اساس برای ایران حائز اهمیت است. البته ما هیچ گاه حامی کامیونهای ایرانی که به قره باغ می‌رفتند، نبودیم، اما کامیون داران ایرانی عموماً بخش خصوصی هستند و گاهی بدون نظر ایران به آنجا بار می‌برند. البته این کار را ترکیه هم می‌کند و الان در بازار‌های قره باغ یا ارمنستان کالا‌های ترک به وفور وجود دارد که آنها را بخش‌های خصوصی ترکیه می‌فرستد. با این حال در شرایط امروز ما به کامیون‌هایمان گفتیم که از این مسیر عبور نکنند و مخصوصاً به قره باغ نروند، ولی ترانزیت ایران به ارمنستان کماکان ادامه دارد؛ لذا اگر کامیونهای ایرانی می‌خواهند از گروس بگذرند و به ارمنستان برسند، می‌توانند با پرداخت عوارض این کار را بکنند. در غیر این صورت باید از مسیری که تاحدودی صعب‌العبوری است مستقیم به ارمنستان بروند تا همانطور که گفتم مسیر جدید بهره‌برداری شود.»
