بررسی‌های شش ساله پژوهشگران در خلیج چابهار نشان داد که کلنی‌های مرجانی این منطقه به دلیل فعالیت‌های انسانی و احداث موج‌شکن‌ها در حال سفید شدن هستند و وضعیت بحرانی برای مرجان‌های منطقه به وجود آمده است.
دیدارنیوز ـ بر اساس معیار‌های بوم‌شناسی، آبسنگهای مرجانی بعد از جنگل‌های نواحی گرمسیری، مهم‌ترین اکوسیستم‌های پر تولید جهان محسوب می‌شوند. مرجان‌ها فقط می‌توانند در آب‌های کم‌عمق و دارای نور مناسب رشد کنند، زیرا جلبک‌های هم‌زیستی که مرجان‌ها به آن‌ها وابسته‌اند، به نور احتیاج دارند. در صورتی که شرایط مناسبی وجود نداشته باشد، جلبک‌های همزیست مرجان را ترک می‌کنند و آن‌ها دچار سفیدشدگی می‌شوند.
بررسی‌های اولیه در خصوص درک عوامل کنترل‌کننده رشد مرجان‌ها، بر این فرضیه استوار بود که متغیر‌هایی مانند ویژگی‌های فیزیکو-شیمیایی آب، جریان‌های اقیانوسی، سطح آب دریا، دمای سطح آب و میزان گاز کربنیک موجود در جو، مهم‌ترین عوامل ممانعت‌کننده از توسعه آبسنگهای مرجانی در اقیانوس‌ها هستند. اما امروزه به دلیل افزایش دمای آب و عواملی نظیر فعالیت‌های انسانی، آبسنگهای مرجانی به طور فزاینده‌ای در معرض تهدید و نابودی قرار گرفته‌اند.
با وجود این‌که اکثر اکوسیستم‌های مرجانی در نقاط مختلف دنیا مورد مطالعه دقیق، قرار گرفته‌اند؛ ولی در خصوص مناطق مرجانی ایران در بسیاری از نقاط و جزایر هنوز اطلاعات مشخصی در دست نیست. یکی از این مناطق، خلیج چابهار است که در آب‌های شمال دریای عمان واقع شده است.
بر همین اساس؛ پژوهشگران با انجام یک مطالعه عوامل موثر در بروز پدیده شکستگی، سفید شدگی و جابجایی کلنی‌های مرجانی جنوب شرق خلیج چابهار را مورد بررسی قرار دادند.
برای انجام این تحقیق؛ در ابتدا با عملیات غواصی محدوده مرجان‌ها در آب‌های پیرامون ضلع جنوب شرقی خلیج چابهار (در جوار اسکله شهید بهشتی) با استفاده از نقشه‌های در دسترس و پایش‌های میدانی شناسایی شد.
عملیات نمونه‌برداری و پایش سلامت مرجان‌ها در این منطقه طی یک دوره شش ساله از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ توسط گروه غواصی مرکز تحقیقات شیلاتی چابهار با ثبت تصاویر و عکس‌برداری به صورت مستمر انجام شد. در این بازه زمانی تراکم و میزان پوشش، وضعیت سلامت و درصد سفیدشدگی مرجان‌ها، میزان رسوب‌گذاری منطقه، میزان شفافیت و دما اندازه‌گیری شد.
بررسی‌های این مطالعه نشان داد که میزان رسوب‌گذاری در منطقه در بازه زمانی بررسی‌شده، روندی افزایشی داشته است. همچنین میزان شفافیت آب در منطقه مورد مطالعه طی بازه زمانی شش ساله، کاهش یافته است.
با بررسی میزان دمای آب مشخص شد که در منطقه اصلی رویش مرجان‌ها که در محاصره موج‌شکن‌ها قرار دارد، دمای آب به طور متوسط ۱.۸۷ درجه سانتی‌گراد بیشتر از قسمت میانی خلیج است.
پایش مستقیم سلامت مرجان‌ها در این بازه زمانی نشان می‌دهد که کلنی‌های مرجانی از ناحیه تحتانی، جلبک‌های همزیست خود را از دست داده‌اند. همچنین جمعیت برخی از آبزیان نظیر کرم‌های لوله‌ای، انواع آبفشان‌ها، اسفنج‌ها و ... نیز در بافت‌های تحتانی بوته‌های مرجانی افزایش یافته است.
پژوهشگران مشاهده کردند که در اواخر سال ۱۳۹۳ و همزمان با آغاز عملیات شمع‌کوبی اسکله جدید شهید بهشتی، ۸۰ درصد از بوته‌های مرجانی از بستر خود جدا شدند.
یافته‌های این مطالعه حاکی از آن است که طی عملیات لایروبی جهت احداث موج‌شکن فرعی، گل و لای زیادی در منطقه مورد مطالعه واقع در خلیج چابهار رسوب کرده است. پیامد این کار، کاهش میزان چرخش جریان آب در منطقه و پوشانده شدن محل اتصال مرجان‌ها با بستر بود. این فرآیند باعث شده است تا مرجان‌ها به سرعت جلبک‌های همزیست خود را از دست داده و علاوه بر سفید شدن، از بستر خود نیز جدا شوند.
عارضه سفیدشدگی پدیده‌ای تکه‌تکه و گسترده در یک منطقه است که عوامل اصلی پدیدآورنده آن دمای سطح آب و تشعشعات خورشیدی هستند. مرجان‌ها برای ادامه حیات نیاز مبرم به نور کافی برای انجام فتوسنتز دارد و هر عاملی که سبب کاهش میزان نور مورد نیاز آن‌ها شود، به شدت آن‌ها را تحت استرس قرار می‌دهد و یکی از این عوامل میزان ذرات معلق در آب است.
بررسی‌های این تحقیق نشان داد که میزان ذرات معلق در آب از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ روندی افزایشی داشته است و از ۵.۸ میلی‌گرم در لیتر به ۱۲.۶۲ میلی‌گرم در لیتر رسیده است. این میزان برای کلنی‌های مرجانی کمی بیشتر از آستانه بروز استرس است. در تابستان ۱۳۹۳ به دلیل عملیات لایروبی میزان این ذرات در آب‌های منطقه مورد مطالعه تا ۱۵.۵۵ میلی‌گرم در لیتر افزایش یافت که بسیار بیشتر از آستانه بروز استرس در آبسنگهای مرجانی بود.
بررسی وضعیت سلامت کلنی‌های مرجانی نشان داد که از بین ۱۲۹ کلنی بررسی‌شده در منطقه شهید کلانتری و اطراف که کم‌تر تحت تاثیر توسعه بندری قرار داشتند، ۵۰ درصد کلنی‌های مرجانی از حیث سلامت در وضعیت مناسبی هستند و مابقی در موقعیت حساسی قرار دارند و کم‌ترین تغییرات در محیط خطر جدی برای آن‌ها به همراه دارد. همچنین ارزیابی کلنی‌های مرجانی اطراف اسکله شهید بهشتی که بیشترین ساخت‌وساز‌ها در آن منطقه است، نشان داد که بیش از ۶۵ درصد کلنی‌ها در وضعیت بحرانی به سر می‌برند.
نتایج به دست آمده از این مطالعه و شواهد موجود در منطقه نشان می‌دهد که تعداد زیادی از کلنی‌های مرجانی در خلیج چابهار از بین رفته و تنها بخش کوچکی از آن‌ها باقی مانده است. این تعداد اندک نیز چندی است که در مسیر توسعه و خشک‌سازی دریا به منظور ایجاد یک بندر بزرگ (مگاپورت) قرار دارند و در صورت توسعه، نابود خواهند شد.
محققان این مطالعه می‌گویند: به نظر می‌رسد که تنها راه حفظ کلنی‌های باقی‌مانده، انتقال آن‌ها به یک نقطه امن و دور از استرس است.
به گفته این پژوهشگران؛ عوامل مختلفی مانند کاهش شدید جریان آب در اثر احداث موج‌شکن‌ها، کاهش تدریجی عمق محل زیست صخره‌های مرجانی در اثر رسوب‌گذاری و نفوذ بیشتر اشعه خورشید و کاهش بارندگی طی سال‌های اخیر، باعث افزایش نسبی و تدریجی دمای منطقه شده است. افزایش دمای در طول دو دهه گذشته به همراه سایر عوامل مانند ارتعاشات ناشی از فعالیت‌های چکش‌های الکتریکی در منطقه باعث سفید شدگی مرجان‌ها و جداسازی بوته‌های مرجانی در منطقه مورد مطالعه شده است.
در انجام این تحقیق علی مهدی آبکنار؛ استادیار گروه شیلات دانشگاه آزاد اسلامی واحد چابهار، تیمور امینی راد، از مرکز تحقیقات شیلاتی آب‌های دور سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی چابهار و داوود میرشکار از معاونت محیط‌زیست دریایی دفتر حفاظت از زیست‌بوم و سواحل دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست، مشارکت داشتند.
نتایج به دست آمده از این مطالعه تابستان سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «بررسی علل سفیدشدگی، شکستگی و جابجایی مرجان‌ها در خلیج فارس» در نشریه شیلات (مجله منابع طبیعی ایران)، منتشر شده است.
