نشست خبری ابراهیم رئیسی در بدو پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری نشان از پر رنگ بودن نقش سیاست خارجی در دولت او دارد. او نیز در خصوص مسائل دیپلماسی در دولت‌اش و مخصوصاً مسائل ایران با آمریکا به صورت مستقیم اشاره کرد. در این گزارش به مسائل پیش روی ابراهیم رئیسی در خصوص روابط ایران با غرب می‌پردازم.
دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا از زمانی که وارد کاخ سفید شده، نگاهی کاملا متفاوت از دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا به خاورمیانه داشته است. رویکرد او را در برخورد قهری با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، خوشحالی از برکناری بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر سابق اسرائیل و از همه مهم‌تر مذاکره بر سر احیای برجام، قراردادی که دونالد ترامپ از آن خارج شده بود. با این شرایط ایران نیز با برگزاری انتخابات ۱۴۰۰ وارد دوران جدیدی نیز شده و یک رئیس جمهوری اصولگرا بیش از یک ماه دیگر وارد پاستور می‌شود. بی شک تغییراتی نیز در روند سیاست خارجی ایران روی خواهد داد.
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری آینده ایران که خود را این روز‌ها برای ورود به پاستور آماده می‌کند، در نشست خبری با رسانه‌های خارجی و داخلی پر رنگ‌تر از هر موضوعی به مسائل سیاست خارجی دولت خود پرداخت و پاسخی روشن و تا حدی دقیق به خبرنگاران در این حوزه داد. البته رویکرد او در حوزه سیاست خارجی نسبت به سعید جلیلی دیگر کاندیدای ریاست جمهوری و تندرو‌های اصولگرا تفاوت‌های شگرفی دارد زیرا با توجه به شرایط اقتصادی کشور ابراهیم رئیسی می‌داند که برای تحول جدی در اقتصاد کشور باید در‌ها را بر روی جهان باز کند. در چنین شرایطی نیز مهمترین سوال چگونگی رابطه دولت رئیسی با غرب و مخصوصاً آمریکا است.
طبق حواشی و سخنان هیات‌های حاضر در مذاکرات وین، سلسله نشست‌ها برای احیای برجام به نقطه نهایی و سرنوشت‌ساز خود نزدیک شده است. با این حال مقامات کاخ سفید همچنان از ارائه تعهد کتبی به ایران در خصوص حفظ این توافق در آینده خودداری می‌کنند و باید دید این روند به کجا خواهد رسید. ولی به نظر می‌رسد تا مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی، پیش‌نویس اولیه‌ای در خصوص احیای برجام شکل بگیرد.
ابراهیم رئیسی نیز در خصوص برجام موضع دقیقی هم در مناظره‌ها هم در نشست خبری خود گرفته و گفته است: «هر مذاکره‌ای که منافع ملی در آن تضمین شود، این مذاکره حتما مورد حمایت خواهد بود.» همچنین بیان کرده است که تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کار را دنبال می‌کند و تیم سیاست خارجی او در حال بررسی گزارش‌های تیم مذاکره کننده حال حاضر هستند. سخنان رئیسی به خوبی نشان می‌دهد که روند دولت او با برجام و مذاکرات پیرامون آن موافق و همراه است. البته همانطور که در مناظره اشاره کرد دولت او در راستای نظرات کل نظام در حوزه سیاست خارجی حرکت خواهد کرد. دولت رئیسی در مقام اجرا به خطوط و مباحثی که نظام تعیین می‌کند، پایبند خواهد بود. اشاره مستقیم او بر اینکه رفع تحریم‌ها آمریکا و راستی آزمایی آن‌ها محور بحث سیاست خارجی دولت او خواهد بود، به خوبی نشان از این موضوع دارد.
از سوی دیگر رئیسی در نشستی خبری اعلام کرد که با همتای آمریکایی ملاقات نمی‌کند و جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید در جواب این اظهار نظر او گفته است: «ما در حال حاضر هیچ روابط دیپلماتیکی با ایران و یا هیچ برنامه‌ای برای دیدار در سطح رهبران نداریم. دیدگاه ما در این باره این است که رهبر ایران تصمیم گیرنده است.» در حقیقت غربی‌ها هم به خوبی متوجه شده است که در حوزه سیاست خارجی دولت مجری است و تصمیم توسط کل نظام گرفته می‌شود و اگر قرار بر دیداری باشد رئیس جمهوری تعیین کننده این موضوع نیست.
بر همین اساس بحث احیای برجام با رویکرد رفع تحریم‌ها در دولت رئیسی به همین شکل حال حاضر دنبال خواهد شد و ادامه کار دولت حسن روحانی در حوزه قرارداد برجام ادامه دارد.
بدون شک دولت رئیسی چالش‌های فراوانی با دموکرات‌های ساکن کاخ سفید خواهد داشت. اما بزرگترین چالش پیش پای دولت او و نظام جمهوری اسلامی در مقابل آمریکا در خصوص خواست آن‌ها بر ادامه مذاکرات بعد از احیای برجام است.
تاکنون جو بایدن، جیک سالیوان، آنتونی بلینکن و وندی شرمن همگی چندین بار اعلام کرده‌اند که نمی‌خواهند مذاکرات مستقیم یا غیرمستقیم با ایران را بعد از احیای برجام ادامه دهند. آن‌ها صراحتاً از قرارداد برجام به مثابه یک نقطه آغاز برای مذاکرات جدید با تهران نام بردند. زیرا آمریکایی‌ها می‌خواهند در خصوص بحث موشکی و حضور منطقه‌ای ایران مذاکراتی را آغاز کنند و در تاکتیک‌های مذاکراتی آن‌ها به خوبی این روند دیده می‌شود. اما تا به امروز تهران این رویکرد را نپذیرفته است.
با این حال رئیسی در نشست خبری خود به سوال خبرنگار سی ان ان در خصوص مذاکرات احتمالی در خصوص بحث موشکی و حضور منطقه‌ای ایران جواب داد و گفت: «پیشنهاد جدی من به دولت آمریکا آن است که سریعا به تعهدات خود عمل کنند، تمامی تحریم‌ها را رفع و نشان دهند با رفع همه تحریم‌ها، صداقت دارند. ملت ایران از برجام خاطره خوشی ندارد. مسائل منطقه‌ای یا مسائل موشکی قابل مذاکره نیست. مسئله‌ای که مذاکره و توافق شده و قرارداد منعقد شده عمل نکردند، چگونه می‌خواهند وارد مباحث جدید و نو شوند؟» در واقع رئیسی اول اشاره کرده که باید برجام به نتیجه‌ای برسد تا بتوان در خصوص باقی مسائل اصلاً نظام جمهوری اسلامی فکر کند. بی شک با اجرای قرارداد برجام بسیاری از مسائل میان دو کشور رو به حل شدن حرکت می‌کند، اما تا اینجا رویکرد واشنگتن و اختلاف دو کشور در این موضوع می‌تواند شرایط را پیچیده کند. حال باید دید دو طرف تا چه میزانی حاضر به عقب نشینی و استفاده از تاکتیک‌های دیپلماسی هستند.
زمانی که چینی‌ها برای شکل گیری معاهده ۲۵ ساله چین و ایران به ایران سفر کرده بودند، جو بایدن در برابر سوال خبرنگاری ابراز نگرانی از این شرایط کرد. چین این روز‌ها به کابوس دولت بایدن تبدیل شده است و حضور چینی‌ها در تهران زنگ خطر را برای آن‌ها به صدا در آورده است.
همانطور که رئیسی در نشست خبری خود نیز در جواب خبرنگار چینی گفته است احتمالاً دولت او با چین ارتباطات ویژه‌ای برقرار خواهد کرد و همین امر شاید آمریکایی‌ها را نگران‌تر و همچنین به سمت مذاکره اصولی‌تر با ایران خواهد برد.
آمریکایی‌ها برای احیای برجام مجبور به رفع برخی تحریم‌های ایران می‌شوند و با برداشته‌شدن دستکم بخشی از تحریم‌ها دولت رئیسی باید برای سروسامان دادن به اقتصاد و به جریان انداختن مبادلات تجاری و بانکی با جهان پرونده معاهدات مربوط به FATF را به سرانجام می‌رساند. در چنین شرایطی بی شک چینی‌ها در بازار ایران نقش جدی بازی خواهند کرد و همچنین با حضور در ایران نقش پر رنگ تری در خاورمیانه پیدا می‌کنند. همه این مسائل آمریکا را دچار استیصال می‌کند. احتمالاً این استیصال هم کاخ سفیدنشین‌ها را به تعامل بیشتر با تهران ترغیب کند و به سمت حل مسائل دو کشور ببرد.
در هر حال شرایط پیرامون دولت ابراهیم رئیسی نشان از شکل جدید از سیاست خارجی می‌دهد که روند به سمت باز شدن در‌های اقتصادی بر روی جهان در آن به خوبی نمایان است. البته بی شک مشخص شدن تیم سیاست خارجی او نیز در روشن شدن این روند کمک بزرگی خواهد کرد. مجریان سیاست خارجی در چگونگی شکل گرفتن بسیاری از تصمیمات اهمیت بسیاری دارند و باید دید که این رئیس جمهوری اصولگرا که تا اینجا به نظر می‌رسد یک اصولگرای میانه رو است در خصوص سیاست خارجی در چهار ساله آینده چه نقشی بازی خواهد کرد.
