سال انتظار باستان شناسان به پایان رسید و برای نخستین بار تکه‌ای از یک سنگ یادمان از شاهان آشوری طی کاوش باستان شناسی در قباق تپه کوزران کرمانشاه کشف شد.
دیدارنیوز ـ هرچند تاکنون دوسنگ یادمان دیگر از شاهان آشوری در دو نقطه دیگر از ایران کشف شده (تپه نجف آباد و سنگ یادمان ایران که احتمالاً از حوالی کرمانشاه کشف شده است)، اما هیچکدام از آن‌ها طی کاوش باستان شناسی کشف نشده بودند، بنابراین بافت باستان شناختی آن‌ها برای پژوهشگران نامشخص بود.
این روز‌ها کاوش‌های باستان شناسی روی قباق تپه کوزران در حال انجام است، قباق تپه‌ای که رد پایی از ۱۸۰۰ تا ۸۰۰ سال پیش از میلاد کاسی‌ها تا آشور‌ها را در دل خود دارد.
دکتر سجاد علی بیگی سرپرست گروه باستان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه رازی که این روز‌ها در تپه قباق کوزران مشغول انجام کاوش‌های باستان شناسی است، در گفتگویی درخصوص کشف اخیر ردپای شاهان آشوری در این منطقه از کرمانشاه توضیح داد: قباق تپه مکانی است که بر اساس یافته‌های باستان شناختی حداقل از هزاره سوم پیش از میلاد مورد سکونت قرار گرفته و تا به امروز هم به حیات خود ادامه داده است.
وی اضافه کرد: البته قباق تپه از دهه‌های قبل هم شناخته شده بود، بطوریکه در سال ۱۹۳۷ میلادی "سر اورل اشتاین" باستان شناس انگلیسی از این محوطه و چند محوطۀ باستانی دیگر این محدوده همچون چیا گنوژ، چیا نرگس، تپه خیبر و از جمله قباق تپه نام برده و به اهمیت آن‌ها اشاره کرده است. چندماه بعد در همان سال ۱۹۳۷ هم "اریخ اشمیت" باستان شناس آمریکایی ضمن عکس برداری هوایی از برخی از محوطه‌های شمال ماهیدشت و کوزران برخی از تپه‌های مهم منطقه از جمله قباق تپه را روی نقشه مسیر پرواز خود نشانه گذاری کرده و در کتاب معروف خود "پرواز بر فراز شهر‌های باستانی ایران" به اهمیت محوطه‌های این منطقه اشاره نموده و ابراز امیدواری کرده که روزی باستان شناسان کاوش‌های باستان شناسی در برخی از آن‌ها را به انجام برسانند. سرانجام در سال ۱۳۴۷ سه نفر از باستان شناسان ایرانی، آقایان علی اکبر سرافراز، دکتر محمدرحیم صراف و احسان یغمایی که بررسی‌هایی را در استان کرمانشاه انجام می‌دادند بررسی‌هایی را هم در منطقه کوزران و ماهیدشت به انجام رساندند و در گزارش خود اعلام می‌کنند که قباق تپه از دورۀ روستانشینی تا دوره ساسانی سکونتگاه بوده است. این هیئت یک سال بعد ترتیبی داد که محوطه با شماره ۸۶۵ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه افزود: سال ۱۳۷۷ دکتر عباس مترجم عضو کنونی هیئت علمی دانشگاه بوعلی همدان بررسی‌های مجددی را از دشت کوزران انجام داد و ضمن بررسی قباق تپه از این محوطه به عنوان استقرار مهمی مربوط به دورۀ اشکانی یاد نموده است.
وی اضافه کرد: البته پیش از آن هم در سال ۱۳۷۱ بطور اتفاقی در حاشیۀ محوطه ظرف کوچکی حاوی ۱۴۱ سکه مربوط به دوره هخامنشی و سلوکی با قدمت ۲۴۰۰ تا ۲۳۰۰ سال کشف شد که بلافاصله این مجموعه توسط نیروی انتظامی ضبط و تحویل ادارۀ میراث فرهنگی استان کرمانشاه شد.
علی بیگی از یک ماجرای اتفاقی که باعث شد پایش برای کاوش به قباق تپه باز شود گفت و افزود: سال ۱۳۹۸ که در تپه خیبر شهرستان روانسر مشغول انجام کاوش‌های باستان شناسی بودم اطلاع یافتم که قطعه سنگ حجاری شده‌ای در روستا تپه قباق منطقه کوزران وجود دارد که پس از مدت کوتاهی برای بازدید آن رفتم و مشخص شد با یک "قاب سنگی پاشنه در" حجاری شده مربوط به دوره آشور نو یعنی حدود قرن هشتم قبل از میلاد رو برو هستیم. در واقع این یافته نشان می‌داد که احتمالاً ساختمانی به سبک دوره آشور نو که شاید محل فرمانداری یکی از مراکز ایالتی دوره آشور نو در منطقۀ زاگرس مرکزی بوده، در این محل برپا شده است. این یافته می‌توانست سرنخ‌های بسیار مهمی در رابطه با پاسخگویی به برخی از پرسش‌های قدیمی در اختیار باستان شناسان قرار دهد، از این رو بلافاصله با اطلاع به اداره کل میراث فرهنگی استان این قطعه سنگ حجاری شده مهم به اداره میراث فرهنگی انتقال پیدا کرد.
وی تاکید کرد: برای رسیدن به اطلاعات دقیق تر، گمانه زنی در این محوطه با کسب مجوز‌های لازم از پژوهشکده باستان شناسی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در دستور کار قرار گرفت. از این رو با هدف به دست آوردن شناخت نسبی نسبت به محوطه و انجام لایه نگاری در محوطه، کاوش‌های کوچک مقیاس در محوطه با بودجه دانشگاه رازی و صندوق حمایت از پژوهشگران کشور انجام شد.
سرپرست گروه کاوش باستان شناسی در تپه قباق کرمانشاه با بیان اینکه کاوش‌ها را در دو بخش از تپه انجام داده اند، عنوان کرد: در بخش دامنۀ جنوبی تپه ترانشه‌ای به ابعاد سه در سه متر ایجاد کردیم و طی کاوش به بقایای سطوح خشت فرش شده رسیدیم که با حصیر فرش شده بود. در واقع بقایای استقرار در این بخش نشان می‌دهد که قدمت این بخش به حدود ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد یعنی هم زمان با دوره کاسی‌ها بر می‌گردد. با توجه به ارتفاع تپه و رسوبات دشت قطعا در صورت ادامۀ کاوش‌ها در لایه‌های عمیق تر، می‌توان انتظار کشف لایه‌های بسیار قدیمی‌تر را در این محوطه داشت.
وی افزود: در گمانه‌ای که بر روی تپه ایجاد کردیم علاوه بر کشف پی دیوار سنگی، چاله‌های ذخیره گندم و تنور‌های پخت نان و همچنین قطعه سنگی را کشف کردیم که نشان می‌دهد که بخشی از یک سنگ یادمان مربوط به دوره سارگُن دوم شاه آشور است. در واقع شاهان سلسله آشور در شمال عراق امروزی و در منطقه موصول یک امپراطوری بزرگ را تشکیل داده بودند که تا مصر و قبرس را به زیر سیطرۀ خود برده بود. آشوریان که قلمرو خود را در منطقۀ غرب آسیا گسترش داده بودند و از جنوب تا خلیج فارس، از شرق تا تهران و کاشان و از شمال تا ترکیه لشکرکشی می‌کردند، به یاد پیروزی‌های خود یادمان‌هایی را برپا می‌کردند. سنگ یادمانی را هم که در قباق تپه کشف کرده ایم تنها بخش کوچکی از آن به دست ما رسیده، چرا که به نظر می‌رسد این سنگ یادمان هم به سرنوشتی مشابه سنگ یادمان‌های دوره خود مبتلا شده و در زمان ماد‌ها آن را با پتک خُرد کرده اند.
علی بیگی در تشریح جزئیات بیشتری از این سنگ یادمان برجای مانده از شاه سارگن آشوری گفت: این سنگ یادمان حاوی کتیبه‌ای ۲۳ سطری به خط میخی و زبان آشوری است که ترجمه آن توسط متخصصین انجام شده است. البته به فاصله چند روز قطعۀ دیگری از یک سنگ یادمان کشف شد که ممکن است مربوط به سنگ یادمان دومی باشد. طبق بررسی‌ها این سنگ یادمان (ها) مربوط به حدود ۷۱۶ پیش از میلاد یعنی بیش از ۲۷۰۰ سال پیش است.
وی افزود: شاه آشور در ششمین لشکر کشی خود به این منطقه پس از تصرف آن دستور داده تا سنگ یادمانی برای وی برپا کنند و بنظر می‌رسد که این محل را مرکز یکی از ایالت‌های آشوری قرار داده است. در واقع به نظر می‌رسد پاشنه در حجاری شده مکشوفه از این تپه حاکی از وجود ساختمانی اداری، سیاسی و نظامی در این محل بوده که پس از فتح آشوریان و تصرف این مکان ایجاد شده است. گمان می‌کنیم حکمرانی آشوری‌ها در این منطقه از حداقل از ۷۳۷ پیش از میلاد تا ۶۱۲ پیش از میلاد یعنی حدود ۱۲۵ سال همچنان ادامه داشته و با به قدرت رسیدن ماد‌ها که اولین سلسله فرا منطقه‌ای ایرانی هستند، به پایان رسیده است. در واقع پس از فتح شهر آشور و سرزمین نینوا مردم غرب آسیا در سراسر مناطقی که توسط آشور فتح و در آن‌ها سنگ یادمان‌هایی نصب شده بود، یادمان‌ها را پایین کشده و آن‌ها را با پتک خُرد کرده اند. این وضعیت نه تنها در ایران بلکه در تمامی نواحی که از زیر یوغ آشور‌ها بودند، روی داده است.
علی بیگی در پاسخ به پرسشی در خصوص چرایی اهمیت این منطقه برای شاهان آشور هم گفت: ما می‌دانیم در قرن هشتم پیش از میلاد اتفاقات مهمی در منطقه زاگرس مرکزی و به ویژه کرمانشاه رخ داده است. بویژه اینکه این منطقه در امتداد راه تجاری موسوم به "جاده خراسان بزرگ" قرار دارد و از طرفی این منطقه از دیرباز یکی از مراکز اصلی پرورش اسب بوده که ارتش آشور برای لشکرکشی‌های مداوم خود به شمال و جنوب و شرق و غرب به آن‌ها نیاز داشت. با توجه به یافته‌های باستان شناختی ظاهراً قباق تپه در آن روزگاران یکی از استقرار‌های مهمی بوده که احتمالاً در مقابل لشکر قدرتمند آشور مقاومت می‌کرده، اما سرانجام در سال ۷۱۶ پیش از میلاد توسط آشوریان فتح شده است.
وی در پایان گفت: با توجه به یافته‌های کنونی و وضعیت محوطه، به نظر می‌رسد ادامه کاوش باستان شناسی در این محوطه باستانی می‌تواند اطلاعات مفیدی در اختیار قرار دهد.
